در چنین شرایطی، پزشک معالج بیمار را معاینه کرده و بر اساس نوع مشکل وی روش درمانی و دستگاه‌های مورد نیاز و تعداد جلسات درمانی را مشخص می‌کند و او را به فیزیوتراپی ارجاع می‌دهد. بیشترین کاربرد فیزیوتراپی در اختلالات ستون فقرات، بویژه دیسک‌های گردن و کمر، اسپاسم عضلات اطراف ستون مهره و بیماری‌های مفاصل مانند آرتروز و رماتیسم است.

دکتر فاطمه دهقانی‌زاده، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی در گفت‌و‌گو با جام‌جم می‌گوید: معمولا فیزیوتراپی به منظور کاهش درد، افزایش دامنه حرکت مفصلی، تقویت عضلات و بهبود تعادل انجام می‌شود. فیزیوتراپی در بیماری‌های اعصاب مرکزی و محیطی از جمله ام.اس، فلج مغزی، سکته مغزی و... . کاربرد خاص خود را دارد.

در این موارد، عضلات دچار ضعف یا سفتی می‌شوند و به تقویت یا شل شدن یا ایجاد هماهنگی نیاز دارند. البته علاوه بر سیستم عصبی ـ حرکتی بدن برای برخی ارگان‌های داخلی مثل قلب و ریه نیز فیزیوتراپی در مواردی لازم است. مثلا در بیماری‌های ریوی تمریناتی که فیزیوتراپیست آموزش می‌دهد، می‌تواند سبب اصلاح الگوی تنفسی، تخلیه ترشحات از ریه و مجاری تنفسی شود.

نتیجه بگیریم و به خانه برویم

حال سوال این است چه عواملی در نتیجه درمان فیزیوتراپی تاثیرگذار است؟ دکتر دهقانی‌زاده پاسخ می‌دهد: یکی از عوامل موثر بر نتیجه درمان فیزیوتراپی، نوع آسیب و شدت آن است. زیرا میزان تاثیر فیزیوتراپی در بیماری‌ها و مراحل مختلف آن متفاوت است و همین طور نمی‌توان برای همه یک نوع فیزیوتراپی انجام داد. تجویز فیزیوتراپی باید از سوی متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، ارتوپدی یا جراح ستون فقرات صورت گیرد.

گاهی بیماران به طور خودسرانه فیزیوتراپی می‌کنند یا فیزیوتراپیست ممکن است براساس دستور پزشک عمل نکرده و از برخی دستگاه‌ها و حرکات کمتر یا بیشتر از حد لازم استفاده کند.

دکتر دهقانی‌زاده درباره این موارد می‌گوید: در فیزیوتراپی خودسرانه، فرد نتیجه مطلوب را نمی‌گیرد یا حتی دچار ضایعاتی می‌شود که روند معالجه را دشوارتر می‌کند. بنابراین تشخیص صحیح بیماری، زمان مناسب فیزیوتراپی، نوع و شدت کافی برای بیمار، تعداد جلسات درمانی و فواصل آن، مراقبت‌های حین و بعد از فیزیوتراپی در نتیجه درمان بسیار موثر است. از نکات مهم دیگر، پرهیز از فعالیت‌هایی است که به آسیب مجدد عضو منجر می‌شود. رعایت شرایط انجام فعالیت‌های روزمره برای کاهش فشار به عضو مبتلا و انجام تمرینات درمانی از سوی خود بیمار در منزل هم به پاسخ درمانی بهتر کمک می‌کند.

به گفته دکتر دهقانی‌زاده، ممکن است در چند جلسه اول فیزیوتراپی، درد بیمار کمی افزایش یابد که معمولا موقتی است و برطرف می‌شود. وی ادامه می‌دهد: همیشه باید ارتباط تنگاتنگی بین بیمار، پزشک و فیزیوتراپیست وجود داشته باشد و هرگونه تغییری در علائم به پزشک گزارش شود. ممکن است در مراحل مختلف به تغییر درمان یا استفاده از روش مکمل دیگری نیاز باشد. در واقع درمان‌های مکمل از سوی پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی انجام می‌شودکه می‌تواند شامل مانیپولاسیون (جا اندازی و درمان دستی)، تزریقات اطراف و داخل مفصلی، طب سوزنی، استفاده از ارتوز و پروتزهای طبی و... . باشد.

این استاد دانشگاه تاکید می‌کند: وقتی افراد در مراحل بازتوانی هستند باید از انجام هر گونه حرکتی که به درد شدید منجر می‌شود، پرهیز کنند زیرا نشانه فشار بیش از حد به عضو آسیب دیده است، البته درد خفیف در حین حرکت درمانی طبیعی است و مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما اگر درد شدید باشد باید دوباره با پزشک مشورت کنند.

بیماری‌های روماتیسمی

دکتر دهقانی‌زاده در پاسخ به این پرسش که نقش فیزیوتراپی در بهبود بیماری رماتیسم چیست، می‌گوید: بیماری‌های رماتیسمی شامل بیماری‌های مفاصل و بافت نرم هستند. در این افراد هدف از توانبخشی، بهتر شدن حرکت مفصل، کم شدن تورم، افزایش قدرت و استقامت عضلات و جلوگیری از تغییر شکل مفصل است.

کلید اصلی کاهش درد در این افراد، کم کردن فشار به مفصل است. اکثر افراد فقط وقتی مفاصل دچار التهاب و درد هستند به آنها فشار کمتری وارد می‌کنند، در حالی که باید همیشه از روش‌های حفظ مفصل استفاده کنند. مثلا در مورد دست، محکم گرفتن اشیا هنگام انجام اعمالی مانند نوشتن، بافتنی، استفاده از پیچ گوشتی و... باعث فشار زیادی به بند انگشتان می‌شود.

فیزیوتراپی استخوان‌های پوک

به گفته دکتر دهقانی‌زاده، درمان پوکی استخوان معمولا نیاز به دستگاه‌های فیزیوتراپی ندارد، ولی در عوارض آن مثل کیفوز (قوز پشت) شکستگی مهره و لگن و... برای کاهش درد یا راه‌اندازی مجدد بیمار فیزیوتراپی لازم است. البته درپیشگیری و درمان پوکی استخوان، ورزش یکی از اقدامات مهم محسوب می‌شود. ورزش‌هایی مانند دو، تنیس، طناب زدن، وزنه‌برداری، پیاده‌روی و اغلب ورزش‌های هوازی محرک استخوان‌سازی هستند، اما ورزشی مانند شنا روی توده استخوانی تاثیر چندانی ندارد، گرچه می‌تواند بر قدرت عضله و سطح درد موثر باشد.

فیزیوتراپی و سالمندان

دکتر دهقانی‌زاده درباره نقش فیزیوتراپی در سالمندان می‌گوید: بیماری‌های سیستم اسکلتی ـ عضلانی در سالمندان بیشتر دیده می‌شود. در سالمندی ممکن است بیماری‌های ستون فقرات، شکستگی لگن، آرتروز، سکته‌های مغزی، بیماری پارکینسون و انواع شرایط ناتوان کننده، فرد را درگیر کند. بر این اساس، ضرورت دارد در سالمندان حداکثر تلاش خود را به کار گیریم تا با کمک و همکاری خانواده و ایجاد انگیزه در فرد سالمند، استقلال حرکتی وی حفظ شود. بی‌حرکتی به پوکی استخوان، تحلیل عضلات، خشک شدن مفاصل و ناتوانی بیشتر فرد منجر می‌شود. بنابراین هر گونه عامل محدودکننده حرکت از قبیل درد، نداشتن تعادل، سرگیجه، ناراحتی قلبی و... باید زودتر درمان شود تا باعث کم حرکتی و عوارض بعدی آن نشود. نکته حائز اهمیت این که حتی با یک روز بی‌حرکتی تحلیل عضله شروع می‌شود و هر روز در بستر ماندن، یک تا 5 درصد از قدرت عضله را کاهش می‌دهد. وی تاکید کرد: ایجاد انگیزه در فرد سالمند برای حفظ حرکت و استقلال فردی در انجام فعالیت‌های روزمره، اهمیت بسیاری دارد. فیزیوتراپی نقش زیادی در سلامت سالمندان دارد و البته همکاران کار درمان نیز می‌توانند در راه‌اندازی مجدد بیماران سالمند و توانبخشی حرکتی آنان نقش موثری ایفا کنند.

کودکان در فیزیوتراپی

دکتر دهقانی‌زاده با اشاره به این‌که در اطفال، فیزیوتراپی کاربردهای متفاوتی دارد، می‌گوید: فیزیوتراپی در مورد کودکان معمولا برای افزایش کارکرد عضلات یا رباط‌هایی که دچار آسیب شده‌اند یا جراحی روی آنها انجام شده به کار می‌رود.​ وی ادامه می‌دهد: معمولا اطفالی که دچار فلج مغزی و معلولیت‌های حرکتی هستند، نیاز به فیزیوتراپی دارند. این کودکان ممکن است مهارت‌های حرکتی لازم برای سینه خیز رفتن، راه رفتن، نگهداری اشیا، نوشتن و غذاخوردن را به اندازه کافی کسب نکرده باشند. بر این اساس، فیزیوتراپی در کودکان بیشتر به منظور اصلاحات حرکتی صورت می‌گیرد. البته به منظور کاهش درد نیز پزشک در موارد خاصی فیزیوتراپی تجویز می‌کند، اما ممکن است، استفاده از بعضی دستگاه‌های فیزیوتراپی در کودکان به علت آسیب به صفحه رشد مضر باشد.

فراموش نکنید که هرگز نباید به سبب بیکار بودن احساس گناه کنید زیرا مسلما برای کارایی بیشتر به تجدیدنیرو نیاز دارید. در ضمن زمانی که گاهی به بیکار ماندن کاملا مهارت پیدا کردید، تازه متوجه می‌شوید که در این لحظات چقدر قوه خلاقیت‌تان بالا رفته و انرژی‌تان بیشتر شده است. همچنین یاد می‌گیرید چگونه در یک دقیقه فقط به یک موضوع فکر کنید و ذهنتان را در آن واحد درگیر هزاران تفکر نکنید.

روش‌های زیر راه‌حل‌های خوبی برای «هیچ کار انجام ندادن» هستند:

1 ـ ساعت سکوت در نظر بگیرید.

می‌خواهد یک ساعت، یک روز،یک هفته، یک ماه و در موارد حادتر حتی یک سال باشد. در آن زمان خاص تعیین شده تمام برنامه‌هایتان را لغو کنید و به کسی اجازه ندهید آرامش‌تان را به هم بریزد. اختصاص دادن زمانی برای استراحت کردن، بدن و ذهن را قوت بخشیده و برای زندگی عاطفی بسیار مفید است؛ بخصوص زمانی که احساس می‌کنید انرژی‌تان بشدت تحلیل رفته و کارایی‌تان کم شده است.

2 ـ یک مکان آرام و شخصی پیدا کنید.

مکانی پیدا کنید که بتوانید حداقل مدت کوتاهی از فشارهایی که معمولا روی شما سنگینی می‌کند، فرار کنید.

این مکان می‌تواند اتاق خواب، حیاط منزل یا یک پارک محلی نزدیک خانه‌تان باشد. اگر در آپارتمانی کوچک زندگی می‌کنید می‌توانید گوشه‌ای از اتاق را با بالش پر کنید و چند شمع خوشبو در آن اطراف قرار دهید و در آن صورت خواهید دید که چه جای دنج و دلچسبی پیدا کرده‌اید و احساس آرامش و آسایش خواهید کرد.

3 ـ زنگ ساعت‌تان را خاموش کنید.

شما قرار است هیچ کاری انجام ندهید، پس زنگ ساعت‌تان را خاموش کنید. البته بهترین توصیه این است که اصلا ساعت‌تان را از جلوی چشمتان بردارید تا مدام زمان را چک نکنید.

4 ـ ارتباطتان با دنیا را قطع کنید.

تلفن همراه، رایانه، رادیو، تلویزیون و هرچیزی که شما را در ارتباط با دنیای اطرافتان نگه می‌دارد به‌طور کلی از خود دور کنید. این ابزارها چنان انسان را به خود مشغول می‌کنند که یادمان می‌رود قرار بوده استراحت کرده و هیچ کاری نکنیم.

5‌ ـ با خودتان خلوت کنید.

روی صندلی کنار پنجره نشسته و نسیم باد را روی گونه‌هایتان حس کنید. به صدای آن که از میان برگ‌های درخت می‌گذرد و همچنین آواز پرندگان گوش کنید. لحظه‌ای هم به گذشته و آینده فکر نکنید. مراقب باشید وسوسه نشوید که تلویزیون یا رادیو را روشن کنید. حتی به موسیقی هم گوش ندهید. شما باید با خودتان خلوت کنید و بیکار بیکار بمانید.

6 ـ مدیتیشن را بیاموزید.

ذهن خود را کاملا از کار، نگرانی‌ها، خانواده و هرچیز دیگر در زمان استراحت پاک کنید، اما اگر این کار را نمی‌توانید تمام و کمال انجام دهید، نگران نشوید. خالی کردن کامل ذهن از هر نوع تفکری، بسیار سخت است و این کار تمرین و در عین حال نظم و انضباط بسیار می‌طلبد، اما هم‌اکنون می‌توانید برخی از نگرانی‌هایتان را از خود را دور کنید و اندکی احساس سبکی کنید و بتدریج توانایی‌تان در این خصوص افزایش دهید.

7 ـ کارهایتان را آرام‌آرام از سر بگیرید.

دکتر محمدعلی زارعیان، پزشک و دبیر انجمن تحقیقات طب سنتی ایران در گفت‌وگو با جام‌جم ناباروری را این‌گونه تعریف می‌کند: وقتی یک زوج به مدت یک‌سال مقاربت محافظت نشده داشته باشند و حاملگی حاصل نشود نابارور محسوب می‌شوند که البته در زنان بالای 35 سال این مدت به 6 ماه کاهش می‌یابد.

به گفته او، با توجه به این‌که بر اساس آمار به دست آمده عامل زنانه درصد بیشتری از علل نازایی را به خود اختصاص داده، مطالعات زیادی در زمینه علل ناباروری زنان در طب نوین و سنتی انجام شده است.

این علل ممکن است اختلال در ساختمان و عملکرد دستگاه تناسلی زنانه به صورت اختلالات تخمدانی، لوله‌ای، لگنی، عوامل رحمی، شیوه غلط مقاربت، سوءمزاج رحمی و همچنین مشکلات اندام‌های دیگر و علل روحی ـ روانی و رفتاری باشد. به گفته این متخصص طب سنتی، با توجه به این‌که در طب نوین به برخی علل ناباروری اشاره نشده، در نتیجه بازبینی علل نازایی از دیدگاه متفاوت طب سنتی شاید بتواند دریچه‌ای نو در برخورد با این مشکل بگشاید.

ناباروری، نتیجه سوءمزاج

دکتر زارعیان با اشاره به این‌که طب سنتی یکی از علل ناباروری را مربوط به اختلال در کیفیت و کمیت تخمک می‌داند، می‌گوید: معمولا افرادی که ورزش‌های سنگین می‌کنند و از مواد مخدر استفاده کرده و از انواع رژیم‌هایی که با کاهش مصرف غذا به ضعف بدنی منجر می‌شود پیروی می‌کنند، تعداد تخمک‌های رها شده آنها به قدری کم و بی‌کیفیت است که نمی‌تواند به تولید جنین بینجامد. وی با بیان این‌که هر گونه سوءمزاج که در تخمک رخ دهد نیز می‌تواند باعث ناباروری شود، ادامه می‌دهد: سوءمزاج به صورت گرم، سرد، تر، خشک یا ترکیبی از اینها بروز کرده و عمدتا در اثر مصرف غذاهای ناسازگار با طبیعت بخصوص آب یخ، ترشی‌ها و مواد با طبع سرد و خشک رخ داده و باعث افت کیفیت باروری می‌شود.

وی ضمن اشاره به این‌که اغلب افرادی که برای مدتی طولانی مقاربت نداشته‌اند نطفه سردی داشته و منجر به باروری نمی‌شود، می‌گوید: البته گاهی تخمک بالقوه دچار سوءمزاج نیست، اما چون نطفه زن و مرد قادر به سازگاری و اصلاح یکدیگر نیستند و مثل قفل و کلید با هم جفت نمی‌شوند، شانس باروری را کم می‌کند که در این‌گونه موارد با اندک تغییر در مزاج یکی از همسران بارداری صورت می‌گیرد. لازم است بدانید ترکیب نطفه گرم با سرد و خشک یا تر و برعکس باعث اعتدال و باروری می‌شود.

این متخصص به نکته مهمی اشاره می‌کند و می‌گوید: از دیدگاه حکمای طب سنتی افراد مسن، مبتلایان به سوءهاضمه و افرادی که بیش از حد نزدیکی می‌کنند نطفه با کیفیتی ندارند و معمولا مولد نیستند.

مشکلات ساختمانی رحم را جدی بگیرید

بارداری در صورتی اتفاق می‌افتد که رحم سالم باشد، در غیر این صورت بارداری رخ نمی‌دهد. دکتر زارعیان به عواملی که ساختمان و عملکرد رحم را مختل می‌کند، اشاره می‌کند و می‌گوید: زواید گوشتی همچون زگیل و پولیپ که مانع رسیدن نطفه به رحم شود، تنگی دهانه رحم در اثر ترمیم زخم، غشایی در دهانه واژن که مانع مقاربت کامل شود، وجود توده یا اخلاط لزج داخل رحمی که معمولا با درد همراه است، بواسیر رحم که به خونریزی منقطع، لاغری بدن زن و رنگ پریدگی بیمارگونه منجر می‌شود، ورم و جراحت چرکی داخل رحمی، وجود ترشحات غلیظ حاصل از مقاربت‌های پی در پی که مانع جایگزینی نطفه و استقرار جنین می‌شود و ضعف رحم که قادر به نگهداری جنین نخواهد بود از جمله مواردی است که می‌تواند موجب سقط یا ناباروری شود.

رحم، مزاج خاص خود را دارد

وجود سوءمزاج در رحم باعث فساد نطفه شده و در نهایت نازایی رخ می‌دهد. به گفته دکتر زارعیان از دیدگاه حکما هر عضو مزاج خاص خود را دارد که اگر این مزاج در حالت اعتدال باشد آن عضو عملکرد طبیعی خود را دارد در غیر این صورت مزاج نامتعادل باعث بروز سوءمزاج می‌شود. در اکثر موارد وقتی مزاج کلی بدن گرم باشد مزاج اندام جنسی هم گرم است و وقتی مزاج کلی بدن سرد باشد مزاج اندام جنسی هم سرد خواهد بود.​ سردی شدید رحم موجب می‌شود عروق و مجراهایی که خون و نطفه را به رحم می‌برد تنگ و فشرده شود که معمولا مواد غذایی با طبع سرد بویژه آب یخ می‌تواند منجر به سردی و خشکی رحم شود. گرمی شدید رحم هم می‌تواند همان اتفاقی را که برای تخم گیاهان در زمین‌های آهکی می‌افتد رقم بزند؛ یعنی نطفه را سوزانده و موجب نازایی می‌شود. سوءمزاج تر رحم نیز باعث می‌شود در اثر رطوبت بالا رحم نتواند نطفه را به خوبی جذب و نگهداری کند و در سوءمزاج خشک نیز محیط و ترشحات داخل رحمی خشک و غلیظ و منجر به فساد نطفه می‌شود که اغلب این موارد با اصلاح مزاج رفع و باروری امکان پذیر خواهد شد. در واقع وقتی مزاج رحم معتدل شود نطفه و غذا را به راحتی به سوی خود جذب کرده و از قوام و قدرت خوبی برخوردار است.

نازایی در نتیجه چاقی و لاغری مفرط

حکمای طب سنتی معتقدند ماده اولیه تولید نطفه از همه اعضای بدن بخصوص قلب، کبد و مغز به دست می‌آید. دکتر زارعیان در این باره می‌گوید: اختلالات مغزی که منجر به اختلال در تخمک‌گذاری شود، کبد چرب، بیماری‌های قلبی و همچنین اختلال عملکرد دستگاه گوارش ریسک نازایی را افزایش می‌دهد. ضمن این‌که چاقی و لاغری مفرط هم می‌تواند از قدرت باروری بکاهد. به عنوان مثال در زنان چاق، چربی‌های اندوخته در رحم، مجرای حرکت نطفه را تنگ کرده و اجازه استقرار و جایگزینی تخمک را نمی‌دهد ضمن این‌که نطفه زنان چاق رطوبت زیادی داشته و کمتر مولد است. لاغری مفرط هم می‌تواند از اسباب نازایی باشد؛ چرا که اگر زن لاغری باردار شود، تمام غذای دریافتی صرف مادر می‌شود و غذایی برای جنین باقی نمی‌ماند و به همین دلیل تخم تشکیل نشده یا اگر هم بشود در همان مراحل اولیه سقط می‌شود.

این متخصص طب سنتی می‌افزاید علت دیگر نازایی شیوه غلط مقاربت است که اگر زاویه قرارگیری بدرستی رعایت نشود رسیدن اسپرم به تخمک دچار اختلال می‌شود، تا جایی که تغییر زاویه قرارگیری هنگام مقاربت از روش‌های پیشگیری از بارداری ذکر شده است. ضمن این‌که اگر زوجی طی دوره تخمک‌گذاری از مقاربت خودداری کنند تاخیر در باروری رخ می‌دهد که در مراکز درمانی طب سنتی، تعدادی از نازایی​ها با اصلاح این شیوه‌ها حل شده است. همچنین از دیگر علل ناباروری می‌توان به فشار ناشی از مشکلات روحی، استرس و افسردگی اشاره کرد. به گفته دکتر زارعیان، ناباروری بدون علت مشخص وضعی است که در آن هیچ علت پزشکی در توجیه ناباروری وجود ندارد و دارای ارتباطی بسیار محکم با مشکلات روحی ـ روانی است.