تبیان، دستیار زندگی

شعه ماوراء بنفش یا همان (UV) دارای سه نوع طول موج UVA ،UVB و UVC است که اشعه «UVC» در لایه ازن جذب شده و به زمین نمی‌رسد و آن قسمتی که برای چشم مضر است UVB است که موجب سوختگی پوست و اثرات مضر روی چشم است.

مثلا وقتی UVB به روی برف تابیده می‌شود، می‌تواند موجب کوری برگشت‌پذیر شود و برای ۱۲ تا ۴۸ ساعت بینایی خود را از دست دهد.

دانشمندان بر این اعتقادند که تماس زیاد با اشعه UVB می‌تواند در مدت زیاد بیماری‌های برگشت‌ناپذیر، مانند: آب مروارید، تغییر در مرکز دید و ناخنک چشم را فراهم آورد.

اشعه «UVA» بیشتر توسط عدسی چشم جذب می‌شود و مدرکی برای ضرر چشم وجود ندارد. اشعه‌ای که باید چشم را از آن مصون نگه داشت UVB است.

عینک‌ها باید حداقل ۹۸ درصد از UVA و UVB را جذب کنند چون عینکی که استاندارد نیست، بسیار مضرتر از نزدنش است، چراکه عینک آفتابی باعث می‌شود مردمک چشم باز شود و حال اگر UV را جذب نکند، تمام اشعه‌های مضر به داخل چشم نفوذ می‌کنند.

استفاده از عینک‌های آفتابی به عنوان یک ضرورت و حفظ سلامت چشم‌ها مطرح شده است . محافظت چشم در مقابل نور شدید آفتاب و اشعه فرابنفش موجود در آن بسیار مهم است. استفاده از عینک آفتابی مناسب در شرایطی که نور آفتاب شدید است، باعث بهتر شدن دید و پیشگیری از صدمه به عدسی و شبکیه چشم می‌شود. استفاده از عینکهای تقلبی نه تنها این خاصیت را ندارند بلکه سبب بسیاری از عوارض چشمی‌می‌شوند که از آن جمله می‌توان، کاهش بینایی، آب مروارید و بیماری شبکیه را نام برد.

در نور شدید، چشم احساس خستگی و کاهش دید رنگی می‌کند. در صورتی که چشم‌ها بدون محافظ هر روز برای ساعات طولانی در نور آفتاب به سر برد احتمال ابتلا به آب مروارید بسیار افزایش می‌یابد.

توصیه های لازم در مورد انتخاب عینک آفتابی

۱- افرادی که در حال اسکی کردن، حمام آفتاب گرفتن و کوهنوردی در ارتفاعات هستند باید حتماً از عینک آفتابی استفاده کنند. برای اینگونه محیط‌ها عینک‌هایی لازمند که فقط ۱۲ ـ ۸ درصد نور را از خود عبور دهند.

۲ ـ عینکهای رنگی متمایل به سبز و قهوه ای به علت مختل کردن طیف رنگ ، مضر هستند . البته برای افرادی که می‌خواهند به مدت طولانی رانندگی کنند ، توصیه می‌شود از عینکهای قهوه ای استفاده کنند ، چرا که این عینکها نور آبی آسمان را کاهش وحدت بینایی را افزایش می‌دهند، لذا برای مصارف روزمره توصیه به استفاده از این رنگ نمی‌شود .

۳ -اگر پشت فرمان می‌نشینید توصیه می‌شود که از عینکهای آفتابی سبز رنگ استفاده نکنید چرا که تشخیص نور قرمز و زرد را مختل می‌کند و از این نظر مناسب نیستند. به عنوان یک اصل بدانید که بهترین رنگ برای عینکهای آفتابی در وهله اول خاکستری و پس از آن قهوه ای است.
۴ـ شیشه‌های عینک آفتابی باید مقاومت کافی داشته باشد. پلی کربنات از همه مواد مقاوم تر است.

۵ ـ قاب عینک باید بزرگ باشد تا محافظت کامل در این خصوص صورت گیرد .

۶ - یک عینک آفتابی استاندارد عینکی است که وقتی آن را در مقابل یک صفحه طرح دار تکان می‌دهیم نباید صفحه موجدار تار و کج و معوج دیده شود .

۷ - اگر می‌خواهید بدانید که تیرگی عینک آفتابی شما مناسب است یا نه، در یک اتاق با نور معمولی با عینک آفتابی به آینه نگاه کنید اگر عینک آفتابی شما مناسب باشد نباید چشمان خود را ببینید .

۸ - کودکانی که برای ساعتهای طولانی در زیر نور آفتاب در حال بازی کردن هستند باید از عینکهای مخصوص خودشان استفاده کنند .

۹ - اگر در محل کار خود با اشعه‌های زیاد در تماس هستید، عینک آفتابی جوابگو نخواهد بود لذا توصیه می‌شود عینکهای متفاوت و مخصوص استفاده نمایید (برای مثال در جوشکاری ویا کار با وسائلی که تولید اشعه میکند عینک ویا محافظ های خاصی لازم است )

۱۰ - افرادی که تحت عمل آب مروارید یا لیزیک یا لازک قرار گرفته‌اند باید در مواجهه با آفتاب از عینکهای آفتابی مجاز استفاده کنند .

۱۱- بعضی داروهای پوستی یا چشمی‌حساسیت چشم‌ها را به نور آفتاب بیشتر می‌کند در صورت استفاده از این داروها ( به عنوان مثال کسانی که از قطره های چشمی‌یا قرص داکسی سیکلین استفاده می‌کنند ) باید حتماً از عینک آفتابی استفاده کنند .

۱۲- عینکهای آفتابی با شیشه‌های رفلکس که دارای پوشش آینه‌ای هستند برای مصارف اسکی یا کوهنوردی مناسب می‌باشند .

۱۳- با توجه به هزینه‌های مختلف که روزمره متحمل می‌شوید خرید یک عینک آفتابی استاندارد نه تنها عملی درست و به جا بلکه ضروری می‌باشد . بهای استفاده از عینکهای تقلبی به خطر انداختن سلامتی چشم هایتان می‌باشد .

۱۴ - برای تهیه عینک آفتابی بهتر است با یک چشم پزشک مشورت کنید و یا از یک اپتومتریست کمک بگیرید . و جهت خرید آن به عینک فروشیهای معتبر مراجعه نمایید . با خرید یک عینک خوب به راحتی می‌توانید تا چند سال از آن استفاده کنید .

۱۵- اگر دچار اختلال در بینایی هستید و از عینک طبی استفاده می‌کنید چنانچه مایل بودید می‌توانید از عینکهای آفتابی مخصوص که بر روی عینک طبی قرار می‌گیرند استفاده نمایید و یا برای عینک طبی خود شیشه های فتوکروم و یا شیشه های رنگی سفارش دهید .

۴۳۵۴۳۵۳۵.jpg

نحوه شناخت عینک استاندارد

«در لنز عینک‌های ارزان ماده‌ای به نام (Triace tate) است که فقط ۴۰ درصد ازUV را جذب می‌کند و برای چشم بسیار مضر هستند بنابراین بهترین راه شناخت عینک‌های استاندارد، استفاده از دستگاه UV متر است که اغلب در عینک‌فروشی‌های معتبر یافت می‌شود.»

بدون استفاده از دستگاه «یووی متر» جهت شناخت استاندارد بودن عینک‌های آفتابی، تشخیص یک عینک آفتابی مناسب، حتی برای چشم پزشکان نیز سخت و غیرممکن خواهد بود.

گفتنی است این دستگاه باید UV عینک را از ۹۸‌درصد به بالا نشان دهد. همچنین گاهی علامت «۴۰۰ UV» در کنار برخی از عینک‌ها درج شده است که نشان‌دهنده قابلیت حفاظت بر علیه UVB است.

نمی‌توان هر عینک گران‌قیمتی را استاندارد قلمداد کرد و باید تمامی آنها توسط دستگاه (یووی‌متر)‌ تست شوند.

خاصیت عینک‌های شیشه‌ای بدون نمره

در حال حاضر اکثر عینک‌های طبی و آفتابی به‌دلیل هزینه‌های بالای آن از شیشه‌ای تبدیل به تلق شده‌اند، ولی جالب است که بدانید اگر شیشه بدون شماره‌ای را جلوی چشمان خود بگذارید، باعث می‌شود ۹۸ درصد از UV توسط آن جذب شود. آنچه در انتخاب عینک آفتابی مهم می‌باشد، این است که باید کل چشم توسط آن گرفته شود، بنابراین استفاده از عینک‌های کوچک که بیشتر برای زیبایی طراحی شده‌اند و هیچ پوششی ندارند، توصیه نمی‌شود.

آیا کودکان هم به عینک آفتابی نیاز دارند ؟

کودکان به دلیل این که ممکن است بیش از سایرین در معرض آفتاب قرار گیرند، احتیاج به عینک‌های آفتابی دارند. هر قدر افراد جوانتر باشند UV بیشتر به چشم آنها صدمه خواهد زد، چرا که قرنیه و عدسی چشم کودکان بسیار شفاف است وUV بدون برگشت داخل چشم می‌رود در صورتی که در افراد سن بالاتر به دلیل کدر بودن عدسی و قرنیه، مقداری ازUV بازتاب خواهد داشت، پس بهتر است کودکان و بزرگسالان در معرض آفتاب از ۱۰ صبح تا ساعت‌۱۴ زدن عینک را به هیچ وجه فراموش نکنند؛ چرا که در این مدت زمان، حتی اگر شخص در سایه نیز قرار داشته باشد، خطر صدمه اشعهUV چشمان را تهدید می‌کند.

فیلتر پلاریزه

اغلب اشعه‌های مضر از استوا می‌آیند و به‌شکل افقی‌اند. عینک‌های پلاریزه می‌توانند جلوی این اشعه‌ها را به خوبی بگیرند، چرا که این عینک‌ها اجازه می‌دهند فقط اشعه‌های عمودی، داخل چشم شوند و تنها مشکل این عینک‌ها این است که اگر خودرویتان (ال‌سی‌دی)‌ دارد شما به هنگام نگاه کردن به این صفحه، کمی دچار مشکل شده و ممکن است این صفحه را واضح نبینید. بنابراین، این نوع از عینک‌ها بیشتر برای افرادی که دارای دید بسیار خوب و شغل خلبانی یا تیراندازی هستند توصیه می‌شود.

آیا رنگ رنگ شیشه عینک هم مهم است ؟

رنگ و لایه‌های مختلف موجود در شیشه هر‌یک با توجه به کاربرد آن طراحی می‌شود مثلا رنگ خاکستری به دلیل این که شدت نور را در تمامی رنگ‌ها به طور یکسان کم می‌کنند و کمترین اختلالی را در دید رنگی ایجاد می‌کنند، برای رانندگی و سایر کاربردهای روزمره مناسبند. دکتر اساسی درخصوص عینک‌های شیشه زرد می‌افزاید: این عینک‌ها نور آبی را تا حد زیادی جذب می‌کنند، بنابراین بیشتر سطح‌ها می‌توانند آن را منعکس و منتشر کنند و به همین دلیل عینک‌های اسکی بیشتر زرد هستند.

همچنین عینک‌های قهوه‌ای علاوه بر جذب بهتر نور آبی و فرکانس‌های بالا، اشعه‌ ماوراءبنفش را هم بیشتر جذب می‌کنند و عینک‌های سبز بخشی از نور آبی را فیلتر کرده و درخشندگی سطوح را کاهش می‌دهد و در پایان عینک‌های قرمز و ارغوانی که بیشتر برای شکار و اسکی روی آب مناسبند در محیط‌های سبز و آبی استفاده می‌شود.

آیا در زمستان هم احتیاج به عینک آفتابی داریم ؟

استفاده از عینک آفتابی در زمستان، بخصوص در برف را توصیه می شود . از آنجا که برف بازتاب ۸۰ درصد ازUV را دارد و زمین و آب فقط ۱۰ درصد ازUV را منعکس می‌کنند، اهمیت استفاده از عینک آفتابی در زمستان کمتر از استفاده از آن در فصل تابستان نیست.

عیـنـک آفتابی خوب باید شرایط زیر را داشته باشد :

۱- چشمان شما را در برابر اشعه ماوراء بنـقش محافظت کند.

۲- چشمان شما را در برابر نور شدید خورشید محافـظت کند.

۳- چـشمـان شما در برابر نورهای زننده و خـیـره کـنـنـده محافظت کند.

۴- وضوح و کنتراست را بهبود ببخشد.

یـک عیـنـک ارزان قیـمت و بی کیفیت مـعمـولا مـزایای فـوق را در اختیار شما قرار نمی دهـند بـلکه تنها از شدت نور میکاهد ولی اشعه ماوراء بنفش را حذف نمی کنـد. از ایـن رو عـنـبـیــه چـشمـان بـواسطـه کـاهش شـدت نـور منبسط تـر و بازتر شده و اجازه می دهد اشـعـه مـاوراء بنـفـش بیـشتری به آنها برسد که سبب آسیب به شبکیه چشم و در پی آن ابتلا به آب مروارید و حتی سرطان چشم می گردد. بنـابـرایـن حتما از عیـنـک هـای آفـتـابی دارای حداقل حفاظت UV-400 بـا مـارک هـای مـعـتبر استفاده کنید

۵۴۸۶۹۴۸۶۴۵.jpg

انواع جنس فریم عینک های آفتابی
۱- پلاستیکی

* CELLULOSE ACETATE - ZYL: مقرون به صرفه و خیلی سبک میباشد.
* PROPIONATE: پـلاسـتـیـک نـایـلونی که حساسـیـت زا نمیباشد و سبک وزن است.
* NYLON - GLIDAMIDE: گلیدامید مقـاوم در بـرابر گـرما و سـرمـا بــوده و انـعــطاف پذیر اما سخت و حساسـیـــت زا نمیباشد. فریم های پلاستیکی شکننده تر از فریم های فلزی بوده و در برابر تابش خورشید بمرور استحکامشان کاهش می یابد.

۲- فلزی
* MONEL: آلیاژی از چند فلز میباشد. ضد خـوردگی بوده و معمولا دارای روکش پالادیوم است.
* TITANUM: سبک و بادوام، با استحکام و مقاوم دربرابر خوردگی (نقره ای رنگ میباشد)
* BERYLLIUM: ارزان قیمـت، مـقـاوم در برابر خوردگی و کدر شدن، بسیار قابل انعطاف(خاکستری مات)
* STAINLESS STEEL: اسـتـیـل ضـد زنـگ سـبـک وزن و حساسیت زا نمی بـاشد، مـقـاوم در بـرابـر خــوردگــی و ساییدگی بواسطه داشتن فلز کرمیوم در ترکیبش
* FLEXON: نـوعـی آلـیـاژ تـیـتـانیـوم مـــی بـاشـد که بـه "فلز حافظه" موسوم است چون در صـورت آسـیـب دیـدن مـجـددا بـه شـکـل اولیه خود باز می گردد. حـتـی پـس از پیچاندن خم کردن و له کردن. سبک وزن، ضـد خـوردگی و حساسیت زا نمیباشد.
* ALUMINUM: سبک، بسـیـار مـقاوم در برابر خوردگی، برای استحام بیشتر با آهن و سیلیکون ترکیب میگردد. فریـم باید هم اندازه و مکمل شکل و رنگ پوست شما باشد. مـثـلا افـراد بـا صـورت گـرد بهتر است فریمهای مستطیل شکل را انتخاب کنند و افـرادی که فرم صورتشان مربعی و مستطیلی شکل است بهتر است فریمهای بیضی شکل را انتخاب کنند. نکته دیگر آنکه سطح بالای فریم نباید ابروهای شما را بپوشاند.
انواع فریم، جنس لنز...
انواع فریم
۱- WRAP-AROUND: به فریمهایی اطلاق میگردد که از قوس صورت تبعیت کرده و چشمها را کاملا میپوشاند. در مقابل برف و باد و باران نیز محافظند.

۲- CLIP-ON: به فریمهایی اطلاق میگردند که مستقیما روی عینکهای طبی قرار میگیرند.

جنس لنز (عدسی)

۱- CR-39: نـوع پلاستیکی کـه از یـک نـوع رزیـن سـاخته میشود

۲- POLYCARBONATE: پلاستیک مصنوعی بسیار سبک وزن و دارای استحکام زیاد میباشد.

۳- ACRYLIC: لـنـزهـای آکــریلی ارزان قـیـمـت و سـخـت میباشد اما وضوحشان کمتر از پلی کربنات میباشد. ولی زود خراشیده میشوند.

۴- شیشه: سنگین وزنتر از لنزهای پلاستیکی بوده اما در برابر خراشیدگی مقاومت بیشتری دارند. خطر شکستن.
* لنزهای پلاستیکی سبکتر بوده و در برابر ضربه مقاومت بیشتری دارند.
* لنزهای قابل تعویض لنزهایی می بـاشنـد کـه دارای تـه رنـگهای متـفــاوت بوده و روی فریمهای ویژه قابل جایگزینی با یکدیگر میباشند.

چرا بعضی از لنزها از لنزهای دیگر تیره تر است ؟
میزان تیرگی لنز بستگی به محیطی دارد که می خواهـیـد از عیـنـک استـفـاده کنید. در محیطهایی که شدت نور شدید است مانند ورزش کـوهنـوردی و اسکی روی برف، شما نیاز به لنزی دارید که بیشتر نور را سد کند %۹۵ برای رانندگی و کنار دریا %۹۰-۷۰ نـــور را جذب کند و لنزهایی که %۲۰-۱۰ نور را کاهش میدهد صرفا برای نـمایـش مد و خوش نمایی مناسب میباشد. نکته مهم این است که میزان تیرگی لنز هیچ ارتباطی با میزان حفاظت کنندگی آن عینک در برابر اشعه ماوراء بنفش ندارد. رنگ ها لنز و کاربرد آنها، پوششهای لنز...
ته رنگ لنز
لنزهـا در تـه رنـگای متـفـاوتی مـوجود می باشند که هر کدام برای فعالیت های ویژه ای مناسب است.

۱- ته رنگ خاکستری: یک ته رنگ فوق العاده که سبـب کـاهش کـلـی روشنـایــی نور گشته و چشمها را در برابر تابشهای زننده (خیره کننده) محافظت کرده و بـرای رانندگی و استفاده عمومی مناسب میباشد.

۲- ته رنگ زرد و طلایی: میزان نور آبی را کاهش داده و در عـیـن حـال به فرکانسهای دیگر نور اجازه عبور می دهـد. تـه رنـگ زرد بـطور کـلی رنـگ آبـی را حـذف کرده و سبب میگردد همه چیز واضح تر بنظر برسد (چـون نور آبی تمایل به پخش و بازتاب فراوان دارد از این رو حذف آن در وضوح دید موثر است) و به همین خـاطر اسـت کـه بیشتر عینکهای ویژه اسکی روی برف زرد رنگ میباشند. در واقع این ته رنگ دید نور را مختل میکند برای رانندگی در شب، هوای ابری و مه آلود نیز مناسب است.

۳- ته رنگ قهوه ای و کهربایی: ته رنگهای عمومی میباشند و مزایای آن کاهش نور زننده و حذف فرکانسهای بالای نور مانند نـور آبـی و مـاوراء بنـفش را دارد. مانند ته رنگ زرد دید نور را مختل میکند اما کنتراست و وضوح را افزایش میدهد. برای دویدن، دوچرخه سواری و رانندگی مناسب است.

۴- ته رنگ سبز: کاهش نور زننده و حـذف نـور آبی از ویژگیهای آن میـباشد از آن رو که ته رنگ سبز بالاترین میزان کنتراست و بیشترین درجه تیزبینی را فراهم می آورد بسیار محبوب میباشد.

۵- ته رنگ صورتی و قرمز: کنتراست عالی را از اجسام بـا پـس زمیـنـه آبـی و سـبـز فراهم می آورد. برای شکار و اسکی روی آبی مناسب است.

۶- ته رنگ آبی: بیشترین نور آبی را از خود عبور می دهند. بـرای گـلف و تـنـیـس و یـا نشانه گیری به سوی هدفهای سبز رنگ.

پوشش های لنز

۱- ultraviolet: این پوشش اشعه ماوراء بنفش را بلوکه می کند. حـتــما هنگام خرید عـیـــنکی را انتخاب کنید که تا امواج ۴۰۰ نانومتر را حذف کرده و ۱۰۰ درصد امـواج مـاوراء بنفش را بلوکه کند. برخی از عینکهای آفتابی اشعه مادون قرمز را نیز حذف میکنند.

۲- scratch-resistant: ضـد خـش بــروی پلاستیکها اعمال می گـردد چـون لـنـزهـای شیشه ای خودشان تقریبا ضد خش می باشند.

۳- photochromic: لنزهای فتو کرومیک هنگامیکـه در معرض نور خورشید قرار میگیرند تیره می شوند. پوشش این لنـزهـا از تـرکیـبـات نـقره مـانـنـد کـلرید نـقـره و هـالـید نقره میباشد. توجه داشته باشید که فتوکرومیکها به نور مرئی واکنش نسان نمیدهند و تنها هنگامی که در معرض اشعه ماوراء بنفش واقع میگردند تیره میشوند از ایـن رو در داخـل اتومبیل بخاطر آنکه شیشه اتومبیل اشعه ماوراء بنفش را اجازه عبور به آن نمی دهـــد، بنابراین لنز فتوکرومیک تیره نمی شود. زمانی که نیاز است تا لنز تیره گردد گاهی اوقات به ۸ دقیقه میرسد.

۴- flash یا mirroring: ایـن پـوششها لنز را مـانـند آینه کرده و ۱۰ الی ۶۰ درصد بیشتر نور را کاهش داده و جذب میکند. میتواند از نقره -طلا و یا مس باشد. در ارتفاعات و برای برف وشن وآب مناسب است.

۵- ar یا anti-reflective: پوشـشـی اسـت کـه ضـریب شــکسـتــی مــابـــیـن هـوا و شـیـشـه داشـتـه و شدت نـور بـاز تـابیده از سطح داخلی و خارجی لنز یکسان میگردد. در واقــع این پوشش سبب میگـردد نـور بـیـشـتـری بــه چـشمـها رسیـده در عـیــن حال که نور زننده را بسـیار کاهش میدهـد و هــمچنین چشمـان شمـا نـمایـان تـر می گردد. بسیار مناسب برای رانندگی در شب.

۶- polarization: امـواج نــور خــورشـیـد و یـا مـنابع نور مصنوعی مـانند لامپ ارتعاش یافـتـه و در تـمـام جـهـات پخش می گـردد. در ایـن پـوششـها از مــواد استفاده شده که به طـور طـبـیـعی در یـک پـیـوند مـوازی در بـرابر هم ردیف شده اند. زمانی که نور به لنـز می تـابـد مانند یک فیلتر میکروسکوپی عمل کرده و امواج نوری را که با ردیفهای مـوازی مطابقت داشته را جذب کرده و به مابقی اجــــازه عـــبور میدهد. بیـشتـرین نـور زننده از سـطـوح افـقی حاصل می گردند بنابراین این لنزها طوری تنظیم می شــونـد کـه امــواج انعکاسهای یافته افقی را حذف میکنند و بـه شـمـا اجازه میدهد به سطوحی مانند آب، یخ و برف نگاه کنید

۵۴۶۵۴۴۵۶۴۵.jpg

کلام آخر :

عینک‌های آفتابی ارزان به چشم آسیب می‌رساند .

یک گروه حامی منافع مصرف‌کنندگان در آلمان، باید هنگام خرید عینک‌های آفتابی قیمت را از معیارهای تصمیم‌گیری خود حذف کنید
گرین کراس آلمان هشدار داد، مدل‌های ارزان قیمت به خاطر داشتن حداقل حفاظ UV آسیب جدی به چشم وارد می‌کنند.

علاوه بر این شیشه رنگی آنها موجب گشودگی بیشتر مردمک چشم می‌شود که این امر چشم را در برابر اشعه‌های UV آسیب‌پذیرتر خواهد کرد.

استفاده طولانی از این عینک‌ها می‌تواند موجب بروز بیماری‌‌هایی همچون برف کوری یا آب مروارید شود.

خریداران به جای قیمت باید بر کیفیت عینک متمرکز شوند. این گروه عینک‌هایی را توصیه می‌کند که دستکم دارای حفاظت UV-400 باشند تا جلوی همه طول موج‌های خطرناک را بگیرد. در اروپا برچسب CE تضمین می‌کند که این عینک‌ها از چنین حفاظی برخوردارند.

قفسه کتاب‌های ما پر از عادت‌هایی است که افراد موفق در زندگی روزانه خود به کار می‌برند. در مورد این عادات مطالعه می‌کنیم و برای تمرین و تسلط بر آن‌ها، این عادات را وارد روال عادی زندگی‌مان می‌کنیم. غالباً این روند منجر به بهبود بهره‌وری و بهتر شدن زندگی ما می‌شود. اما این مقاله درباره این مباحث نیست. در مورد اینکه افراد موفق چه می‌کنند نیست، بلکه در مورد رفتارها و کارهایی است که سابقاً انجام داده‌اند.

در این مقاله می‌خواهیم در مورد مواردی صحبت کنیم که این افراد تشنه‌ی موفقیت و غیر قابل توقف انجام داده‌اند تا به موفقیتی که هم اکنون بدست آورده‌اند نایل شوند.

بهانه جویی نکرده‌اند.

اگر دقت کرده باشید دو صدا در درون ما وجود دارد. یکی از آن‌ها به ما می‌گوید به سختی کار کنیم، بر روی وظیفه ای که در دست انجام داریم متمرکز بمانیم، به نحو احسن آن را انجام دهیم و قبل از اینکه به سراغ کار بعدی برویم، آن را به طور کامل و عاری از هر عیب و نقصی انجام دهیم.

صدایی دیگر به ما می‌گوید استراحت کن، در مورد برنامه های تلویزیونی فکر کن از وب سایت‌هایی که سرگرم کننده هستند مانند فیس‌بوک یا توییتر دیدن کن.

در زندگی‌مان ما بارها و بارها قربانی قضاوت می‌شویم. برای مثال زمانی را تصور کنید که ترفیعی که تنها شما مستحقش بودید به دیگری داده شد. اهمیتی ندارد که هستید یا از چه جایگاهی برخوردار ید، در برخی موارد با شما ناعادلانه برخورد خواهد شد. می‌توانیم به حال خود افسوس بخوریم، یا آن را رها کرده و به حرکت خود ادامه دهیم یا حتی از این موقعیت‌ها به عنوان فرصتی برای افزودن بر انگیزه مان استفاده کنیم.

نلسون ماندلا می‌توانست از اینکه به نحوی ناعادلانه زندانی شد شکایت کند و موجبات عصبانیت خود را فراهم کند. نه تنها این کار را نکرد، بلکه از آن شرایط به عنوان فرصتی برای رشد و آموزش خود استفاده کرد و سرانجام توانست دیگران را نیز به آزادی برساند.

به عذر و بهانه های خود گوش کنید. درک کنید که چرا این بهانه‌ها در درون شماست. سپس سعی کنید بفهمید چگونه می‌توانید از آن‌ها در جهت سعادت و کامیابی خود استفاده کنید.

تنها درباره آن‌ها نیست.

اموال و دارایی‌های شما می‌توانند یک محرک باشند؟ حتی می‌توانند پاداشی برای شما باشند، اما قادر نیستند نقش محرک و برانگیزنده را در زندگی‌تان ایفا کنند. افراد خیلی موفق همیشه موفقیت و پیروزی را در آغوش می‌کشند زیرا نه تنها در زندگی خود، بلکه در زندگی دیگران نیز تغییر ایجاد کرده‌اند.

اگر چیزی بیش از نتیجه برایمان مهم باشد، بیش‌تر و طولانی‌تر تلاش خواهیم کرد و وقت بیشتری را به پروژه‌هایمان اختصاص خواهیم داد.

بله اگر هدف اصلی تان به دست آوردن پول باشد می‌توانید پول بدست آورید. حتی بعضی افراد از پولشان در جهت کارهای بشردوستانه و خوب استفاده می‌کنند که بسیار عالی است.

اما اگر تنها به پول فکر کنید پیشرفت محسوسی نخواهید داشت؛ و هدف شما این نیست، درسته؟

صبح زود و آخر شب.

افرادی که به موفقیت‌های حقیقی و بزرگ در زندگی‌شان رسیده‌اند برای آن بی وقفه تلاش کرده‌اند.

این مطلب ممکن است به دیگر بخش‌های زندگی‌شان، مانند زندگی خانوادگی و اجتماعی آن‌ها آسیب بزند. اما مأموریت و هدفشان در درجه اول اهمیت و اولویت قرار دارد. تا زمانی که آن را انجام ندهند هر چیز دیگری از نظر اهمیت در مرتبه دوم قرار خواهد گرفت.

به معنای واقعی کلمه هیچ جایگزینی برای کار سخت و تلاش فراوان وجود ندارد.

آبراهام لینکلن می‌گوید : ممکن است به افرادی که صبر پیشه کرده‌اند چیزی برسد ... اما تنها موارد به جای مانده از افرادی که شتاب کرده و از دیگران پیشی گرفته‌اند، به آن‌ها خواهد رسید.

اگر واقعاً تصمیم گرفته‌اید در زندگی موفق شوید باید بر دیگران پیشی گرفته و سریع اقدام کنید.

مهم‌ترین کالا.

انرژی متاعی است بزرگ که اغلب در مورد آن صحبت نمی‌کنیم. بله، اگر انرژی به معنای سوخت و الکتریسیته باشد همیشه در مورد آن بحث و مباحثه است، اما من درباره انرژی درونی انسان‌ها صحبت می‌کنم.

حقیقت این است که هر چه پرانرژی‌تر باشیم، متمرکزتر خواهیم بود و کیفیت کار ما افزایش خواهد یافت.

یکی از کلید های موفقیت ریچارد برنسون این است که او همیشه از نظر فیزیکی در عالی‌ترین حالت ممکن به سر می‌برد. بنابراین افزایش سطح انرژی بدنتان می‌تواند مهم‌ترین مزیت ورزش کردن باشد؟ ممکن است این طور باشد.

نگهداری مناسب از جسمتان منجر به جریان خون بیشتر به مغز شما، افزایش هوشیاری و تمرکزتان خواهد شد. بنابراین ورزش را به بخشی از زندگی روزانه خود تبدیل کنید و شانس موفقیت خود در هر زمینه ای را افزایش دهید.

اصول.

تاریخ گواهی روشن بر این مطلب است.

وینستون چرچیل قواعد و اصولی مشخص داشت. تفاوت بین او و بقیه افراد این است که او به هر قیمتی تابع اصول شخصی خود بود. زمانی که قواعدش محبوب و باب طبع دیگران نبود متزلزل نمی‌شد. موردی کمیاب در حوزه سیاست.

اصول شما چیست؟ همه ما باید برای خودمان اصولی داشته باشیم، پس باید آن‌ها را بشناسیم و بر اساس آن‌ها زندگی کنیم.

یکی از اصول بنیادی شرکت اپل این است که با استفاده از تکنولوژی تغییری در جهان ایجاد کند و این کار را با هر محصولی که روانه بازار می‌کنند انجام می‌دهند.

اصولی را که راهنمای شما در اوقات سختی است شناسایی کنید، و زمانی که هیچ چیز بهتر نمی‌شود یا تغییر نمی‌کند، باید تابع این اصول و قواعد بمانید و هرگز آن‌ها را تغییر ندهید.

 

افراد موفق برای رسیدن به خواسته‌هایشان چه کرده‌اند؟

مردد، با این حال بهره‌مند ازایمانی قوی و پایدار.

همه ما لحظاتی را که در آن پر از شک و تردید بوده‌ایم را تجربه کرده‌ایم. حتی بهترین افراد هم این سؤال را از خود پرسیده‌اند که آیا رویاهایم به حقیقت می‌پیوندند؟ تنها تفاوت بین افراد موفق و کسانی که هیچ گاه به هدف‌هایشان نرسیده‌اند این است که افراد موفق به درست بودن کاری که انجام می‌دهند ایمانی راسخ دارند.

اگر دچار شک و تردید شوند، خیلی زود آن را از بین می‌برند در حالی که افراد دیگر به این شک و تردیدها گوش می‌دهند، به آن‌ها اجازه می‌دهند تا آرزوهایشان را نابود کنند و در نهایت نیز دست از تلاش بر می‌دارند.

شما قطعاً مردد خواهید شد زیرا یک انسان هستید. فقط به تردیدهایتان اجازه ندهید اهدافتان را به نابودی بکشانند. از آن‌ها به منظور افزایش انگیزه خود در جهت اثبات خوش‌بینی تان استفاده کنید.

یک دلیل.

بسیاری از دست آوردهای بزرگ جهان توسط مردان و زنانی که نسبت به موفقیت خود کاملاً نامطمئن بوده‌اند ایجاد شده است، افرادی که چیزی برای اثبات به دیگران داشته‌اند. آن‌ها از چنان تمایلی برای پیروزی و ایجاد تغییر برخوردار بوده‌اند که هرگز به شکست فکر نمی‌کردند و هیچ جایگاهی برای عقب نشینی و دست از تلاش کشیدن در کار خود قائل نبوده‌اند.

آبراهام لینکلن دلایل زیادی برای عملکرد بر اساس دیدگاه خودش، نه بر اساس طرز فکر دیگران نسبت به خود داشت. زمانی که مردم او را پسرکی فقیر و بی سواد تصور می‌کردند، او در درون خود شخصیتی را می‌دید که می‌تواند به مقامی بالاتر برسد، حتی اگر لازم بود تمام راه را به تنهایی طی کند. او نیازی به تغییر را در جامعه خود احساس کرد. ملتی که ادعای آزادی می‌کرد، آزاد نبود. به این نکته پی برد که اساساً اشتباهی در این موضوع است، بنابراین تصمیم گرفت تغییری بنیادی ایجاد کند. این یک هدف شخصی نبود و درست به همین دلیل او را به یکی از بزرگ‌ترین و سرشناس‌ترین چهره های تاریخ مبدل کرد.

درک کنید چرا. چرا باید هنگامی که همه خواب هستند شما باید به سختی کار کنید، چرا باید یک زندگی امن را برای به دست آوردن زندگی پر از ریسک و بدون امنیت رها کنید.

با پرسیدن چرا به این نکته پی خواهید برد، به این پرسش ادامه دهید تا به دلیل اصلی و احساسی تان که موجب شده است نیاز به تغییر در وضعیت خود یا دیگران را احساس کنید پی ببرید.

زمانی که دیگران دست از تلاش بر می‌دارند، آن‌ها استقامت می‌کنند.

چطور فردی که دست از تلاش برای رسیدن به آرزوهایش برداشته است می‌تواند بداند چه مدت دیگر به یک فرد موفق تبدیل خواهد شد؟ نمی‌داند. هیچ یک از ما نمی‌دانیم. شاید فردا یا ده سال بعد باشد.

یکی از تفاوت‌های افراد موفق و بزرگ که درباره آن‌ها زیاد در کتاب‌های تاریخی مطالعه کرده‌ایم با انسان‌هایی که هیچ گاه نامی از آنان در این کتب برده نشده است این است که افراد مشهور در تاریخ هیچ گاه و به هیچ وجه دست از تلاش برای رسیدن به خواسته‌هایشان برنداشته‌اند.

به عنوان مثال می‌توانید به زندگی نلسون ماندلا یا استیو جابز نگاهی بیندازید. آن‌ها یک شبه به چنین بزرگی و موفقیتی در کار خود دست نیافته‌اند. آن‌ها به این شهرت رسیدند چون دوام آوردند. زمانی که دیگران مأیوس شدند و دست از تلاش برداشتند، آن‌ها دوام آوردند. فقط بدین دلیل آن‌ها بهترین نیستند، این افراد در کار خود بهترینند زیرا صبر پیشه کرده‌اند. آخرین فردی بودند که شجاعانه در برابر مشکلات ایستادند و در نهایت به پاداشی عظیم رسیدند.

هرگز نمی‌دانیم دقیقاً چه زمانی به موفقیت می‌رسیم. شکست خود را با ترک کوشش و تلاش در جهت رسیدن به آرمان‌هایتان تضمین نکنید. می‌توانید تغییر کنید، تکامل یابید، با شرایط خود را وفق دهید، اما هرگز، هرگز، هرگز تسلیم نشوید.

افراد خستگی ناپذیر پیوسته پیرامون صنعت و حرفه خود مطالعه می‌کنند.

تونی گوین (بازیکن بازنشسته بیس‌بال) و مایک تایسون (بوکسور حرفه ای) دقیقاً به اندازه دیگران در مورد رشته خود مطالعه می‌کردند. گوین ساعت‌های متمادی به مطالعه پرتاب کننده های توپ تیم مقابل می‌پرداخت. الگوهای آن‌ها را بررسی می‌کرد. او تنها ورزشکاری نبود که این کارها را انجام می‌داد، اما همیشه سعی می‌کرد در کارش بهترین باشد و به قله های موفقیت در بیس‌بال دست پیدا کند.

وقتی مردم راجع به تایسون فکر می‌کنند، حیوانی را در ذهن خود تصور می‌کنند، اما شخصیت اصلی تایسون که یک دانش آموز بود را نمی‌توانند ببینند. هیچ کس به اندازه او در مورد بوکس مطالعه نکرده است. بیش از هر فرد دیگری در تاریخ ورزش فیلم‌های رقبایش را بررسی کرده است. تایسون در ابتدا یک دانش آموز و در مرتبه بعد یک بوکسر است.

این ورزشکاران نامی و بزرگ با دیدن فیلم‌های مسابقات رقبایشان خود را آموزش می‌دادند، اما ما چطور می‌توانیم در حرفه و صنعتی که در آن حضور داریم به نهایت کمال و پختگی برسیم؟

به عنوان مثال اگر یک نویسنده باشید می‌توانید با خواندن کتاب‌هایی که روش‌های صحیح نویسندگی را آموزش می‌دهند، ارتباط برقرار کردن با مخاطبان خود و یا مطالعه کتاب‌های نویسندگان بزرگ و اقتباس از روش‌ها و متدهای آن‌ها خود را به نحو احسن آموزش دهید. اگر فروشنده هستید، فروشندگی را مطالعه و بررسی کنید. اگر بازاریاب هستید، همین کار را در مورد بازاریابی انجام دهید.

اگر مانند یک هواپیمای بدون سرنشین باشید که به صورت خودکار هدایت می‌شود نمی‌توانید به بزرگی و عظمت برسید. نشان دهید موفقیت خواسته حقیقی شماست، سپس هر قدر که می‌توانید درباره حرفه خود مطالعه و تحقیق کنید. ثروتی از دانش و آگاهی برای خود بسازید. مطمئن باشید این ثروت به شما برای انجام کاری منحصر به فرد و الهام بخش کمک خواهد کرد.

ریسک کنید.

بدون ریسک پاداشی وجود نخواهد داشت. بله این جمله زیاد استفاده می‌شود. عبارتی کلیشه ای است. افرادی که به موفقیت‌هایی بزرگ دست یافته‌اند ریسک‌های بزرگی برای رسیدن به جایگاه کنونی شان انجام داده‌اند.

میلیون‌ها نفر در طول تاریخ وجود داشته‌اند که از استعداد و هوش لازم برای رسیدن به عظمت و کسب موفقیت بهره‌مند بوده‌اند. چیزی که از آن بی بهره بوده‌اند ذره ای جرئت برای ترک محدوده آرامش خود و ریسک در جهت رسیدن به رویاهایشان بوده است. آن‌ها فاقد رفتار کاری مناسب برای پی بردن به استعدادهای خود بوده‌اند.

غم‌انگیزترین اتفاق در زندگی هدر دادن استعدادهاست.

ممکن است بزرگ‌ترین و زیباترین آرزوی شما ازدواج با دختر رویاهایتان و تشکیل خانواده با او باشد. شاید مجبور شوید ریسک کنید و برای حمایت از او و خانواده‌تان شغلی را که دوست دارید رها کنید. شاید رویای شما کمک به مردم برای داشتن زندگی سالم‌تر و طولانی‌تر باشد. آرزوی شما هر چه هست، بهتر است فرصتی برای به حقیقت پیوستن بدان بدهید.

اگر واقعاً می‌خواهید پیروز شوید، ریسک کنید.

یک تشک خوب باید دارای ویژگی های: راحتی - دوام خوب - فضای خوب - جنس اسفنج - فنر قوی - ارتفاع مناسب و مموری فوم مناسب باشد که ما در این مقاله به بررسی هر یک از این عوامل می پردازیم.

راحتی
یک تشک خوب تکیه گاه مناسبی برای بدن (از سر تا پا) است و حالت ستون فقرات را در همان وضعیت ایستاده نگه می دارد. در زمان انتخاب تشک بیشتر به وضعیت قرار گرفتن شانه، باسن و کمر بر روی تشک دقت کنید چون در هنگام خواب بیشترین وزن بدن روی این نقاط می افتد.

دوام
کیفیت مواد به کار رفته مهم است. ممکن است برای خرید تشکی که دارای کیفیت بهتری است مجبور به پرداخت هزینه بالاتری شوید، اما مطمئن باشید که ارزشش را دارد. با این کار نه تنها مدت زمان بیشتری می توانید از آن استفاده کنید بلکه بدنتان نیز در آرامش کامل به سر می برد.

فضا
اگر تشک خیلی کوچک باشد آرامش و آزادی زمان خواب را از شما می گیرد. یک فرد سالم در حدود ۶۰-۴۰ مرتبه در طول شب غلت می خورد، بنابراین برای تجربه یک خواب راحت باید آزادی حرکت داشته باشید.

جنس اسفنج
در تشخیص نوع اسفنج به کار رفته تشک باید به وزن و تراکم آن دقت کرد.

فنر
نوع فنر بندی تشک, ضخامت مفتول فنر و فریم دور تشک در کیفیت تشک های فنری مهم هستند. همچنین تشکهایی که دارای فنر پاکتی هستند از قابلیت بیشتری برخوردارند بطوریکه تمام فنرها تک تک داخل فنر و منفصل هستند و در صورتی که دو نفر روی تشک باشند با تکان خوردن یکی دیگری متوجه نخواهد شد. همچنین در دراز مدت فنرها بدلیل اصطحکاک یکدیگر جیر جیر نخواهند کرد.

ارتفاع تشک
با توجه به لایه های داخلی تشک اعم از موکت, الیاف, پنبه, رویه تشک, ارتفاع تشک ها متفاوت خواهد بود و در طول عمر تشک نقش بسزای دارند. هرچقدر ارتفاع تشک بیشتر باشد تشک مرغوب تر و در ضمن اگر از روتختی استفاده کنید بدلیل ارتفاع بیشتر سرویس خواب شما زیباتر خواهد بود و ملحفه روتختی جلوه بهتری خواهد داشت.

مموری فوم
تشکهای نسل جدید دارای مموری فوم هستند که قیمت بالاتری دارند. مموری فوم برای اولین بار توسط سازمان فضایی آمریکا جهت جلوگیری از عوارض ناشی از شتاب ثقل به هنگام پرتاب فضاپیماها بر بدن فضانوردان اختراع شد. پس از آن بعنوان یک محصول بسیار مفید و ضروری به خانه های مردم در اروپا و آمریکا راه پیدا کرد. ویژگی منحصر به فرد فوم های هوشمند تغییر شکل در اثر دمای بدن، برگشت پذیری مناسب پس از برداشتن نیرو در ناحیه تماس، تسهیل در جریان گردش خون، جلوگیری از گرفتگی عضلات و نیز جلوگیری از درد در ناحیه ستون فقرات است.

انواع تشک
تشک فنری: تشک فنری برای سنین پایین تر و افراد با وزن کمتر مناسب است. بعلت حالت ارتجاعی تشک, وزن در سطح تشک پخش میشود. نسبت به تشک های طبی و فنی ارزان تر است.

تشک طبی و فنری: تشک طبی و فنری یک انتخاب ایده ال برای تمام سنین است. بدلیل استفاده از اسفنج با دانستیته بالا و دیواره M دار و فنر بندی متراکم تر و فشرده علاوه بر طول عمر بالای تشک خوابی توام با آرامش را به ارمغان خواهد آورد. با توجه به اینکه فنر پاکتی و منفصل استفاده شده باشد, یا دارای مموری فوم باشد و همچنین ارتفاع تشک از لحاظ کیفیت و قیمت متفاوت خواهد بود.

تشک طبی: تشک هایی که دارای فنر نیستند و تنها دارای خاصیت طبی هستند. تشک طبی نوع فومی ارزانترین تشک است که از خصوصیات آن سبک, سفت, قابل شستشو بودن, زیپ دار بودن است جنس آن از یونولیت بوده و عمر نسبتا کم, برای مصارف کوتاه مدت توصیه می شود. تشک طبی نوع اسفنجی نرم ترو با کیفیت تر است و با توجه به نوع اسفنج قیمت و کیفیت متفاوتی دارد. تشک تمام مموری فوم تشک طبی است که کلا دارای مموری فوم است قیت نسبتا بالاتری دارد.

تشک آبی: تشک های آبی نیز طرافداران خاص خودشان را دارد و استفاده از آنها شما را به یاد شب های فراموش نشدنی پیک نیک می اندازد. با پر کردن آب گرم حالت ارتوپدیک پیدا میکند. در مصارف خاص بیشتر استفاده دارد. با پرکردن آب سنگین میشود. اگر پنچر شود به دردسر خواهید افتاد.
تشک بادی
میزان سفتی تشک بادی را می توان با یک پمپ باد دستی یا برقی تنظیم نمود. اگر سوراخ شوند میتوان آنها را تعمیر نمود. بسیارسبک و قابل حمل هستند و از آنها می توان در منزل، ویلا، مسافرت و محل کار استفاده کرد.
باید در نظر داشت که تشک های بادی بدلیل لایه های داخلی ای که بجهت نگه داری قسمت های مختلف باد در خود دارند و تقسیم بادی که بین قسمت های مختلف بدن انجام میدهند (مثلا فشاری که زیر پا قرار دارد کمتر از فشار زیر کمر میباشد) جزو تشک های طبی بحساب میایند. این تقسیم بندی باعث میشود تا قسمت های مختلف بدن شما به اندازه فشار و وزنی که بر روی تشک وارد میکنند به تشک فرو روند.
قیمت تشک های بادی نسبت به سایر تشک های موجود در بازار مناسب تر است این تشک ها را با کمترین هزینه ممکن میتوان تهیه نمود

مکتب حیات بخش اسلام به عنوان آخرین شریعت الاهی، دینی جامع و کامل است. از این‌روی در اسلام، احکام و قوانین اجتماعی همانند احکام فردی مورد اهتمام قرار گرفته است. از نگاه اسلام، زندگی اجتماعی و روابط افراد یک جامعه و وظایف یک شهروند در قبال مردم و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند، دارای اصول و ضوابطی است که هر فرد مسلمان در مناسبات و رفتارهای اجتماعی ملزم به رعایت آنها است.

برخی از مهم‌ترین وظایف یک شهروند در جامعه‌ی اسلامی عبارت‌اند از:

1. پایمال نکردن حقوق مردم (حق الناس) و احترام به حقوق شهروندان.

جلوه‌هایی از این ضابطه را می‌توانیم در تاکید ورزیدن اسلام بر عدم تضییع حقوق همسایگان و عابرین در کوچه و خیابان و...مشاهده کنیم.

2. احساس مسئولیت نسبت به هم‌نوعان و کمک رسانی به آنان، به هنگام بروز بلاهای طبیعی و غیر طبیعی.

طبق آموزه‌های اسلامی یک شهروند در جامعه‌ی اسلامی باید نسبت به حل مشکلات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و ... کوشا باشد و نباید از کنار بلایای طبیعی همچون حوادث غیر مترقّبه و بلایای اخلاقی و ناهنجاری‌های اجتماعی، بی‌تفاوت گذر کند.

3. رعایت اخلاق اسلامی در تعاملات اجتماعی که از آن جمله‌اند: داشتن حُسن خلق و رویی گشاده، تواضع و فروتنی، حلم و بردباری و مدارا کردن با مردم و شهروندان.
پاسخ تفصیلی

توجه به مقدماتی می‌تواند ما را در دست‌یابی به پاسخ راهنمایی کند:

1. انسان موجودی اجتماعی است و به تعبیر دقیق‌تر «مدنی بالطبع»[1] است و به گواهی تاریخ هم از دیرباز به صورت اجتماعی می‌زیسته است.

2. مکتب حیات بخش اسلام به عنوان آخرین شریعت الاهی، دینی جامع و کامل است و برای جنبه‌های مختلف زندگی انسان که از آن جمله زندگی اجتماعی انسان است، دارای قانون و توصیه‌های اخلاقی است. به دیگر سخن؛ همان گونه که برای تنظیم ارتباط فرد با خدا، احکام و دستورالعمل‌هایی دارد، درباره‌ی نحوه‌ی ارتباط افراد یک جامعه با یکدیگر نیز، احکام و قوانین بسیار مهمی ارائه کرده است که هر فرد مسلمان در مناسبات و رفتارهای اجتماعی ملزم به رعایت آنها است.

3. منظور از جامعیت اسلام این است که می‌توان با استنباط عناصر جهان شمولی که در اسلام آمده است به فلسفه، مکتب و نظام اسلامى[2] دست یافت و به طرّاحى سازوکارها،[3] پرداخت.

4. از این جهت ما معتقدیم که اگرچه در گذشته، به ویژه در صدر اسلام زندگی شهری به صورت امروزی پیش رفته و مدرن نبوده و مشکلات و معضلات جامعه‌ی مدرن امروزی؛ مانند ترافیک، آلودگی هوا، سدّ معبر و ... وجود نداشته است، تا الگوی مناسبی از یک شهروند مسلمان داشته باشیم، اما برای همان شهرهای کوچک با جمعیت اندک و زندگی سنّتی، در اسلام قوانین و عناصری طرح گردیده است که جهان شمول‌اند و باید برای زندگی شهری و جوامع پیشرفته‌ی امروزی هم مورد لحاظ قرار گیرند و در واقع از آنها می‌توان به ویژگی‌های یک شهروند مسلمان، نائل شد.

مهم‌ترین ویژگی‌های شهروند مسلمان

آنچه در ذیل می‌آید برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک شهروند مسلمان است.

1. پایمال نکردن حقوق مردم (حق الناس) و احترام به حقوق آنان

از منظر دین اسلام، اساس و بنیان زندگی اجتماعی، در احترام و گردن نهادن انسان‌ها به حقوق اجتماعی دیگران است که در زیر از باب نمونه به مصادیقی از آن اشاره می‌شود.

پیامبر اسلام(ص) دربارۀ رعایت حال همسایگان فرمود: «هر کس همسایه‌اش را اذیّت کند، خداوند بوی بهشت را بر وی حرام می‌کند».[4] و «هر کس حق همسایه‌اش را ضایع کند، از ما نیست».[5]

سد و اشغال معابر عمومی شهرها که امروزه یکی از معضلات شهری است، از جمله مسائلی است که دین اسلام در 1400 سال قبل به آن توجه داشته و آن را کاری ناپسند شمرده و پیروان خویش را از این کار نهی کرده است. پیامبر اکرم(ص) در این‌باره می‌فرماید: «از نشستن در راه‌ها بپرهیزید»،[6] و «اسباب آزار و اذیت را از راه مسلمانان دور سازید».[7]

امام صادق(ع) می‌فرماید: «هر چیزی که در راه مسلمانان قرار گیرد و به آنان ضرر برساند، صاحب آن چیز ضامن است».[8]

لذا امام خمینی(ره) با بهره‌گیری از این قبیل روایات در کتاب تحریر الوسیلة می‌نویسد: «اگر شخصی در کوچه یا خیابان تنگی ایستاده باشد و راهی برای عبور نباشد و شخص دیگری بدون قصد به او برخورد کند و بمیرد، همچنین اگر در چنین راهی نشسته باشد و شخص بدین سبب بلغزد و بمیرد، شخصی که در راه توقّف کرده، ضامن خون بهای اوست».[9]

بنابراین، شهروند مسلمان بر طبق آموزه‌های دینی، خود باعث ایجاد و بروز مشکلات و تضییع حقوق دیگران نمی‌شود، و به حقوق شهروندی پایبند است.

2. احساس مسئولیت و تعهد

اصلی‌ترین شاخصه‌ی جامعه‌ی اسلامی در مسئولیت مشترک اجتماعی نمودار می‌شود. این مسئولیت مشترک از چارچوب خانواده شروع می‌شود تا به همسایه، شهر و ... می‌رسد. طبق آموزه‌های اسلامی یک شهروند در جامعه‌ی اسلامی باید نسبت به آنچه در جامعه رخ می‌دهد، اعم از مسائل فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و حتی بلایای طبیعی همچون حوادث غیر مترقّبه احساس تکلیف کند و در حدّ توان و امکانات خویش در رفع این‌گونه مشکلات و کاستی‌ها کوشا باشد.

در زیر به اختصار به برخی از جلوه‌های این احساس مسئولیت اشاره می‌شود:

الف. یاری رساندن و کمک به دیگران

قرآن کریم یاری رساندن و کمک به دیگران را از وظایف هر مسلمان دانسته و می‌فرماید: «اگر در دین خود از شما یاری طلبند، بر شما است که آنها را یاری کنید».[10] و «مؤمنان برادران یکدیگرند».[11]

مسلمانان در جامعه‌ی اسلامی نسبت به سرنوشت، آینده و مشکلات یکدیگر مسئول‌اند و اگر کسی از زیر بار این مسئولیت شانه خالی کند، طبق آنچه از روایات به ما رسیده از زمره‌ی مسلمانان خارج است: «کسی که صبح کند و اهتمام به امور مسلمانان نداشته باشد، مسلمان نیست».[12]

امیرمؤمنان علی(ع)، هر شهروند جامعه اسلامی، اعم از عالمان، ثروت‌مندان و ... را در قبال مردم آن جامعه مسئول می داند و می‌فرماید: «خداوند پیش از آنکه بی‌سوادان را به آموختن تکلیف کند، دانایان را به آموزش متعهد ساخت».[13] همچنین فرمود: «خداوند سبحان روزی تُهی‌دستان را در خواسته توانگران رقم زده است... و خدای متعال بازخواستشان خواهد کرد».[14]

در این بین، کمک‌رسانی به همسایگان از اهمیت بالایی برخوردار است، همان‌طورکه امام علی(ع) فرمود: «پیامبر(ص) آن قدر نسبت به همسایه سفارش فرمود که ما گمان کردیم همسایه از همسایه ارث می برد».[15]

همچنین در رساله‌ی حقوق امام سجاد(ع) در این‌باره آمده است: «همسایه هنگامی که مورد ظلم واقع شد، باید او را یاری کرد و کریمانه با او معاشرت نمود».[16]

ب. امر به معروف و نهی از منکر[17]

شهروند مسلمان چون جامعه‌ی اسلامی را به مثابه‌ی کشتی در حال حرکت به جلو می‌داند. طبیعی است که به هنجارها اهتمام دارد و در مقابل ناهنجاری‌های اجتماعی حساس است و از کنار آن به سادگی و بی‌تفاوت گذر نمی‌کند و معتقد است که ضرر سوراخ کردن گوشه‌ای از آن، تنها بر سوراخ کننده وارد نمی‌آید و گریبان همه را خواهد گرفت و در نهایت غرق شدن کشتی را به دنبال خواهد داشت.

مقوله‌ی امر به معروف و نهی از منکر در اسلام به همین ویژگی اشاره دارد.

امر به معروف و نهی از منکر در اسلام در کنار واجبات دیگر؛ مانند نماز و زکات قرار گرفته است و نوعی جهاد به حساب می‌آید و از عوامل مهم رسیدن به کمال، احیای ارزش‌ها و مایه‌ی پیرایش جامعه از ناهنجاری‌ها و زشتی تلقّی شده است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «مردان و زنان با ایمان ولی یکدیگرند، امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند».[18] و «شما بهترین امّتی بودید که به سود انسان‌ها آفریده شده‌اند، (چه این‌که) امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید».[19]

امام علی(ع) الگوی تمام عیار یک مسلمان، در این زمینه می‌فرماید: «امر به معروف و نهی از منکر دو خوی (صفت، خصلت) الاهی‌اند».[20] آن حضرت در جایی دیگر امر به معروف و نهی از منکر را از تمامی عبادات، حتی جهاد در راه خدا بالاتر و برتر می‌داند: «... در این میان گروهی دیگرند که با دست و زبان و قلب نهی از منکر را وانهاده‌اند. اینان مردگانی متحرک‌اند که زندگیشان را هیچ بهره‌ای نیست؛ چرا که تمامی اعمال ارزشمند - حتی جهاد در راه خدا - در مقایسه با امر به معروف و نهی از منکر چیزی نیست...».[21]

3. رعایت اخلاق اسلامی در تعاملات اجتماعی

اخلاق نیکو و رفتار پسندیده با مردم از مهم‌ترین عوامل موفقیت و پیشرفت انسان در اجتماع است و حتی رواج آن در میان اقشار مختلف، در بسط و گسترش عدالت در جامعه مؤثّر خواهد بود.

در ادامه به پاره‌ای از مصادیق اخلاق اجتماعی اسلام، اشاره می شود.

الف. حسن خلق، خوش‌رفتاری و داشتن روی گشاده

قرآن کریم خطاب به پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «و تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری».[22] «و به برکت رحمت الاهی در برابر آنان ]مردم[ نرم و مهربان شدی و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می‌شدند...».[23]

پس قرآن، اخلاق نیکو (حسن خلق) را عامل موفقیت پیامبر اسلام(ص) در جذب مردم می‌داند. روایات زیادی از پیشوایان دین در این موضوع به ما رسیده که به چند نمونه بسنده می‌شود.

پیامبر اکرم(ص) فرمود: «اخلاق خوب و پسندیده نصف دین است».[24] و «کامل‌ترین مردم در ایمان، خوش اخلاق‌ترین آنها است».[25]

امام صادق(ع) فرمود: «ایمان همان اخلاق نیکو است...».[26] و «خوبی در حق مردم و حُسن خلق، موجب آبادی سرزمین (و جامعه) می‌شود».[27]

شاید بتوان گفت؛ رفتار شایسته و برخورد صحیح با شهروندان و هم‌نوعان در تمام رده‌ها و سطوح اجتماعی، به ویژه با ارباب رجوع و پذیرش آنان با روی گشاده، چه بسا باعث تقویت روابط و مناسبات اجتماعی شده و زمینه‌های حل بسیاری از مشکلات اجتماعی و گرفتاری‌های مردم را فراهم و از بسیاری از عواقب و عوارض زندگی ماشینی امروز؛ مانند مشکلات عصبی و روانی جلوگیری می‌کند. این است سِرّ این که، در دین اسلام این همه به حُسن خلق سفارش شده است.

ب. تواضع و فروتنی

تواضع؛ یعنی در برابر مردم ادب، فروتنی و افتادگی را رعایت کردن و از خودبینی و خودپسندی دوری نمودن. تواضع یکی از صفات و حالات درونی انسان است که در اعمال و افعال او نمود پیدا می‌کند.

بدون تردید فروتنی و افتادگی در برابر مردم و شهروندان، در دنیا محبوبیّت اجتماعی را به دنبال دارد و در آخرت موجب رضایت الاهی است. و یکی از مسائل مهمی است که اولیای خدا همواره مردم را به آن سفارش نموده‌اند.

در قرآن کریم تواضع و فروتنی از نشانه‌های بندگان صالح خدا دانسته شده است: «و بندگان ]خداوند[ رحمان آنانند که در روی زمین فروتنانه راه می‌روند...».[28]

پیامبر اکرم(ص) فرمود: «همانا تواضع جز رفعت و بلندی مقام، چیز دیگری برای انسان نمی‌آورد. پس تواضع کنید رحمت خدا بر شما باد».[29]

امام علی(ع) می‌فرماید: «تواضع و فروتنی به هنگام رفعت همانند عفو و گذشت هنگام قدرت است».[30] و «افتادگی نعمت را کمال می‌بخشد».[31]

ج. رفق و مدارا

رفق و مدارا؛ یعنی با ملایمت و نرمی با مردم برخورد کردن.

بشر از آن جهت‌که زندگی اجتماعی دارد، پیوسته با انسان‌های دیگر در ارتباط است و حقوق وی با حقوق دیگران به صورت‌های مختلف گره خورده است، لذا مدارا کردن با مردم از جمله مسائلی است که مکتب اسلام به آن توجه کرده است.

امام صادق(ع) به نقل از پیامبر(ص) می‌فرماید: «همان‌طورکه خداوند مرا به ادای واجبات امر کرده، به مدارا کردن با مردم نیز امر کرده است».[32] همچنین فرمود: «مدارا کردن با مردم نصف ایمان است و رفق به آنها نصف زندگی و حیات است».[33]

دین اسلام در سفارش به مدارا و برخورد نرم و ملایم با مردم، حتی دشمنان را نیز مورد نظر داشته است. در این‌باره در قرآن کریم، خداوند به حضرت موسی و هارون سفارش می‌کند: «وقتی به سراغ فرعون می‌روید با او به نرمی و ملایمت سخن بگویید، شاید فرعون بترسد و یا هدایت شود».[34]

پیامبر اکرم(ص) در اوصاف و ویژگی انسان‌های مؤمن می‌فرماید: «مؤمن، نرم خو و انعطاف‌پذیر است، با آنکه جانی پر صلابت‌تر از سنگ دارد، از برده خاکسارتر است».[35]

د. حلم و بردباری

حلم عبارت است از: استحکام و استواری در برخورد با مسائل و مشکلات زندگی. زندگی اجتماعی، زندگی با افراد مختلف است. برخورد با روحیات گوناگون، با سلیقه‌های متفاوت با بینش‌ها و تفکرات متفاوت و با خلق و خوهای مختلف. بنابراین، اولین شرط زندگی اجتماعی حلیم بودن و بردباری است. این یکی از صفات و ویژگی‌های تمام پیامبران الاهی در برابر آزار و اذیت مخالفان و مشرکان بوده است.

امام علی(ع) حلم و بردباری را از اوصاف خداوند بیان می‌کند و می‌فرماید: «سپاس خدایی را که... حلمش چنان عظیم است که از خطاها در می‌گذرد».[36]

همچنین می‌فرماید: «نخستین پاداشی که شخص بردبار از حلم و بردباری خویش به دست می آورد، حمایت مردم از او در برابر نادان است».[37]

موارد ذکر شده نمونه‌هایی از صفات و ویژگی‌های شهروند جامعۀ اسلامی است که به اختصار بیان شد.

نکتۀ پایانی این است که؛ هدف از تشریع قوانین اجتماعی استحکام زندگی اجتماعی و رعایت حقوق شهروندی و جلوگیری از نابودی و سقوط جامعه است. برای نهادینه کردن نظام اخلاقی در یک جامعه، ضروری است به موضوعات اخلاقی که برای حفظ و عزت و سربلندی انسان و جوامع انسانی است، توجه ویژه شود. فرد فرد شهروندان با آموزش‌های مستمر، راهکارهای تحقق فضایل اخلاقی را به شکل یک فرهنگ درآوردند. با تمرین و عادت نمودن این ویژگی‌ها و خصایص اخلاقی در محیط زندگی و اجتماع، در نهادینه کردن آن و ایجاد فضای سالم جامعه مشارکت نمایند.

مشارکت عمومی مردم و فرهنگ سازی در موضوعات اخلاق اجتماعی اسلام، یک جامعه سالم انسانی اسلامی را در پی خواهد داشت.

مسجد نمونه اسلام عهده دار نقشهای مهمّی در عرصه های عبادی، تربیتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی است. مطالعه این نقش ها، سیمای مسجد نمونه را برای ما روشن می کند. اکنون در چند فراز به بررسی این رسا لت های مهمّ می پردازیم.
ویژگی های عبادی مسجد
الف ـ ویژگی های عبادی مسجد نمونه

در فرهنگ دینی نام مسجد یادآور بندگی کرنش در پیشگاه خداوند متعال است. مسجد یعنی جایگاه سجده؛ و سجده اوج عبادت و بندگی انسان برای خداست؛ که: «السُّجودُ مُنتَهَی العِبَادَة مِن بَنی آدَمَ».

در حقیقت در آیین پاک محمّدی صلّی الله علیه و آله با آن که همه گستره خاک، مسجد است که: «جُعِلَت لِی الاَرضُ مَسْجِداً...» ولی برترین و اصیل ترین محفل برای عبادت و تقرّب جستن به خداوند متعال مسجد است.

از این رو، در قرآن کریم بر جنبه های عبادی مسجد بیش از هر بُعد دیگر آن تأکید شده است.

مسجد جایگاه عبادت و پرستش خالصانه خداوند است. «وَ اَنَّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُو مَعَ اللَّهِ أَحَداً»

در گفتار معصومان علیهم السّلام که ترجمان قرآن است نیز بر این بُعد مسجد فراوان تأکید شده است.

بر پایه حدیثی قدسی از پیامبر صلّی الله علیه و آله خداوند مسجد را زیارتگاه خویش برشمرده؛ که:«اَلا طُوبَی لِعَبْدٍ تَوَضَّأ فِی بِیتِهِ ثُمَّ زارَنی فِی بَیتی» خوشا به حال بنده ای که در خانه خویش وضو بگیرد، آنگاه مرا در خانه ام زیارت کند.»

این زیارت و اُنس و قُرب در سایه عبادت خالصانه مؤمنان در مسجد فراهم می آید. انوار تابناک این پرسش پاک و بی آلایش، برای عرش نشینان پرتو افکنی می کند؛ آنسان که ستارگان آسمان برای ما خاک نشینان نور افشانی می کنند. که:«اِنَّ بُیوتی فی الأرْضِ المَساجِدُ تُضِیءُ لِأهْلِ السَّماء کمَا تُضِیءُ النُّجُومُ لِاَهْلِ الاَرْضِ.»

حضور در مساجد و عبادت در خانه خدا افزون بر آن که خود توفیقی بزرگ و کما لی ارزشمند است، کمالات روحی دیگری را نیز در پی دارد. رحمت خاصّ خداوند، آمرزش الهی بهشت برین، همنشینی و همدمی با فرشتگان الهی از آن جمله است.

کوتاه سخن آن که یکی از نقشهای اساسی مسجد آن است که زمینه را برای عبادت پر حضور و خا لصانه فراهم نماید؛ تا مؤمنان در آنجا با پرداختن به نماز و ذکر و دعا، زنگار غفلت از دل و جان بشویند و با خداوند متعال به معنای واقعی کلمه اُنس بگیرند. پس هر اندازه مسجد در ایفای این نقش حیاتی موفّق تر و کار آمدتر باشد، به مسجدی که قرآن و سنّت آن را ترسیم نموده، یعنی همان«مسجد نمونه» نزدیکتر است.
ب ـ ویژگی های تربیتی مسجد نمونه

پس از جنبه های عبادی مسجد، نوبت به بررسی ابعاد تربیتی آن می رسد. البتّه از نگاهی آنچه در بخش پیشین، تحت عنوان جنبه های عبادی مسجد مورد بحث قرار گرفت، نیز به گونه ای به ابعاد تربیتی مسجد ـ به معنای عامّ آن ـ باز می گردد؛ زیرا عبادت پرورش دهنده روح و روان آدمی و پاسخ گفتن به یک نیاز طبیعی و مهمّ اوست. کسی که نیازهای جسمی و روانی خود را به طور منطقی پاسخ گوید، شخصیتی متعادل می یابد. برعکس، عدم پاسخ منطقی به نیازهای واقعی و فطری، شخصیت انسان را دچار تباهی و یا دست کم، نقصان و کمبود می کند.

عبادت و راز و نیاز با خداوند، نیاز واقعی و فطری هر انسان و مکمّل، بلکه مقوّم شخصیت اوست. گر چه عبادت در هر مکانی این نیاز روحی را به طور نسبی تأمین می کند؛ ولی این نیاز در مسجد و عبادتگاه بهتر و کاملتر تأمین می شود.

بر این پایه، انسان بنا به فطرت خویش معبد و مسجد را دوست می دارد و بدان عشق می ورزد. تاریخ نیز به درستی این سخن گواهی می دهد؛ پژوهش های تاریخی نشان می دهد که معبد با انسان همراه و همزاد بوده است.

از همین رو معصومان علیهم السّلام در سخنان خویش مسجد را آشیانه و پناهگاه مؤمن بر شمرده اند؛ پناهگاهی که انسان در آن جا از دغدغه و اضطراب فاصله می گیرد و به آرامش و سکون دست می یابد.

آری مسجد گرد ملال و اندوه را از چهره جان می زداید. «افسردگی» را که یک بیماری شناخته شده روحی است، برطرف می کند و شادمانی و نشاط را که نشان سلامت و تکامل روحی است، جایگزین آن می کند.

از این رو امام صادق علیه السّلام به مسلمانان سفارش می کنند که به هنگام رویارویی با مشکلات و اندوههای دنیوی، به نماز و مسجد پناه ببرند. راز این امر روشن است. آن گاه که مؤمن به مسجد وارد می شود، در فضایی آکنده از قُدس و طهارت قرار می گیرد؛ خانه ای ساده و عاری از پیرایه های مادّی امّا انباشته از جلوه های معنوی و الهی.

با آن که گناه در همه جا نکوهیده و زشت است، اما در مسجد قباحتی دو چندان می یابد؛ پس مؤمن باید تلاش و کوشش بیشتری کند تا در آن مکان مقدّس به گناه آلوده نشود؛ سخنان ظالمان بر زبان نیاورد؛ به آبروی دیگران تجاوز نکند؛ غیبت و سخنان لغو و بی فایده را کنار نهد و از گفت و گوهایی که بوی دنیا پرستی و دنیا خواهی می دهد، پرهیز کند.

در حقیقت، مواظبت بر به کار بستن این گونه امور، خود نوعی تمرین بر کارهای خیر و دوری از بدی هاست. همان گونه که حاجی با احرام بستن، دوری از دنیا و گناه را تمرین می کند و نمازگزار آن گاه که تکبیرة الاحرام می گوید، در آزمون بریدن از خلق و پیوستن به خالق شرکت می کند. آثار سازنده و تربیتی حضور در مسجد رفته رفته به دیگر اعمال مؤمن نیز سرایت می کند زیرا حضور در مسجد، حضور در خانه خداست به طور طبیعی کسی که با خانه خدا اُنس دارد، تلاش می کند تا در خارج از مسجد نیز عملکردی متناسب و همگون با حضور در مسجد داشته باشد. این نقش تربیتی، آن گاه مؤثّرتر خواهد بود که مؤمن به یاد آورد که هنگام حضور در مسجد باید علاوه بر زینتهای مادّی، زینتهای معنوی خویش همچون صدق و صفا و خلوص را نیز با خود برگیرد و فرمان:«خُذُوا زِینَتَکمْ عِنْدَ کلِّ مَسْجِدٍ» را با عمل پاسخ گوید و گر نه پروردگار، او را به خانه خود راه نمی دهد؛ و اولیای بزرگ خدا نیز دست ردّ به سینه اش خواهند زد. از جنبه های دیگری که در حقیقت به ابعاد تربیتی مسجد برمی گردد، نقش مؤثّری است که این کانون مقدّس در پیوند دادن دلدادگان خود با انسان های صالح و برگزیده ایفا می کند. امروزه از نظر آگاهان مسائل تربیتی، نقش دوست خوب در سعادت انسان، نقشی ممتاز به شمار می آید.

مسجد با ایجاد آشنایی و پیوند میان مؤمن با نخبگان و صالحان جامعه، بستری مناسب برای پرورش و تربیت روحی انسان فراهم می کند. کسی که با خوبان پیوند خورد، حتّی اگر به آنان درجه از تکامل نرسد که به سبب ترس از خداوند به گناه دست نیازد، دست کم از سر حیا و شرم از برادران دینی خود، راه انحراف را در پیش نمی گیرد.

در مکتب تربیتی اسلام و بسیاری دیگر از مکتب های تربیتی، «انزوا طلبی» و«جمع گُریزی» یک بیماری روحی شناخته می شود؛ در حالی که اجتماعی بودن و جمع گرایی ـ در حد معقول آن ـ نشان سلامت روح و روان انسان و تعادل فکری او به حساب می آید. مسجد با فرا خوانی پیوسته مسلمانان به جمع، روح جمع گرایی، انعطاف و نظم پذیری را در آنان تقویت می کند و درون گرایی افراطی و بیگانگی از جمع را از آنان می زداید.

افزون بر آنچه گذشت، مسجد معمولاً جایگاه طرح مشکلات و نارسایی های اجتماعی است. به طور طبیعی، حضور در چنین مکانی روح تعهّد و دردمندی را در فرد می دمد. پرورش این خوی پسندیده در اشخاص، خود نوعی مبارزه با روح بی تعهّدی و بی تفاوتی است؛ روحیه ای که هر گاه در افراد جامعه ای ـ بویژه نسل جوان آن ـ پیدا شود، آسیبهای اساسی بر پیکر آن اجتماع وارد خواهد شد.
ج ـ ویژگی های فرهنگی ـ آموزشی مسجد نمونه

اکنون به بررسی نقش فرهنگی ـ آموزشی مسجد نمونه می پردازیم.

می توان گفت: این نقش مسجد پس از حنبه های عبادی آن، سرآمد دیگر ابعاد است.در حقیقت بنای مسجد النّبی که مسجد نمونه اسلام است، تنها تأسیس یک عبادت گاه نبود؛ که به شهادت مورّخان و محققّان و حتّی خاورشناسان، پی ریزی یک مدرسه بزرگ اسلامی بود.

کشورهای اسلامی از آغاز اسلام تا چند قرن پس از آن، با پدیده ای به نام مدرسه روبرو نبودند. تاریخ تأسیس مدارس هر وقت که باشد، محقّقان و مورّخان پذیرفته اند که پیش از پیدایش مدرسه، مسجد یگانه مرکز مهم آموزشی ـ فرهنگی در کشورهای اسلامی بوده است.

هر چند برخی محقّقان از جایگاه های آموزشی دیگری مانند مکتب های خانگی و دارالقرّاء نیز یاد کرده اند.

شاید خوانندگان عزیز تعجّب کنند روزگاری این مسأله در میان فقیهان مطرح بوده که آیا تأسیس مدرسه جایز است یا نه؟

گرچه طرح این مسأله در فضای کنونی برای ما شگفت انگیز می نماید؛ ولی این مسأله در زمان خود که مسجد یگانه پایگاه آموزشی بوده و به ناگاه سخن از ایجاد مدارس به میان آمده، دست کم مسأله ای قابل طرح بوده است.

البتّه فقیهان اعمّ از شیعه و سنّی هیچ گاه منعی در احداث مدارس ندیده اند؛ آنان همواره گسترش مدارس را مورد تأیید قرار داده اند؛ بلکه برخی از آنان به بنای مدارس مهمّی دست زده اند. غرض از طرح این نکته، تنها تأکید بر این است که روزگاری مسجد، یگانه پایگاه مهمّ آموزشی در کشورهای اسلامی بوده است.

نقطه آغازین این حرکت نیز ـ همان گونه که گذشت ـ بنای مسجد النّبی بوده است.

 

پیامبر صلّی الله علیه و آله در مسجد خویش آیه های قرآنی، احکام و معارف دینی و حتی مسائل تاریخی را به مردم آموزش می داد. مطالبی که در این جلسات ارائه می شد، متناسب با میزان توان فکری شنوندگان بود. این جلسات از نظر فاصله زمانی به گونه ای تنظیم شده بود که باعث خستگی و ملال شنوندگان نشود. عبدالله بن مسعود گفته است:

«پیامبر صلّی الله علیه و آله جلسات سخنرانی را همه روزه برگزار نمی کرد؛ زیرا بیم آن داست که شنوندگان خسته شوند.»

شواهد نشان می دهد که این جلسات پس از برخی نمازها مانند نماز صبح و شام که شمار بیشتری از مردم در مسجد حضور می یافته اند، بیشتر برگزار می شده است. شور و نشاط فراوانی در حفظ و ثبت مطالبی که رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ بیان می نمود، در میان شنوندگان وجود داشت.

افرادی که احیاناً به دلیلی توفیق حضور در این جلسات را نمی یافتند، به دیگران سفارش می کردند تا گفته های پیامبر صلّی الله علیه و آله را کلمه به کلمه ثبت و حفظ کنند و در فرصت مناسب برای آنان بازگو نمایند.

علاوه بر جلسات رسمی سخنرانی، جلسات آموزشی و پرسش و پاسخ نیز در مسجد پیامبر تشکیل می شد. در این جلسات تنها یک نفر سخن نمی گفت؛ بلکه به صورت گفتگو و محاوره ای ادامه می یافت. آن حضرت بسیاری اوقات پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب در مسجد می ماندند. بخشی از این وقت صرف پاسخگویی به پرسشهای دینی و حتّی تعبیر خوابهایی که مسلمانان دیده بودند، می شد.

پیامبر صلّی الله علیه و آله همچنین برای تازه مسلمانان ـ که طبعاً به آموزشهایی ویژه نیاز داشتند ـ جلساتی جداگانه تشکیل می دادند. گاه در حضور آن حضرت مراسم مسابقه شعر و سخنرانی برپا می شد و پیامبر صلّی الله علیه و آله جوایز برگزیدگان را به آنان اهدا می فرمود.

فعالیتهای آموزشی مسجد پیامبر در غیاب آن حضرت و هنگامی که ایشان در جبهه های جنگ حضور می یافتند، تعطیل نمی شد؛ بلکه کسانی چون عبدالله بن امّ مکتوم و عبدالله بن رواحه، اداره امور مسجد را بر عهده می گرفتند. جلسات آموزشی نیز با نبود آن حضرت ادامه می یافت؛ زیرا استاد و مدرّس کلاسهای آموزشی مسجد النّبی تنها پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ نبود. افراد دیگری نیز که از صلاحیت های علمی لازم برخوردار بودند، اداره این جلسات را بر عهده داشتند.

عبدالله بن رواحه که یک چهره علمی بود، جلسات مربوط به توحید و معاد و مسائل اعتقادی را اداره می کرد. پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ حتّی در هنگام حضور، گاه در چنین مجالسی شرکت می نمود و به عنوان شنونده و تماشاگر، گفت و شنودهای علمی را نظاره می کرد. آن حضرت درباره چنین مجالس می فرمود: «کم نشستن در چنین مجالسی را بر نشستن در جلسات دعا و نیایش ـ که در گوشه ای دیگر مسجد برپا بود ـ ترجیح می دهم؛ زیرا من برای آموزش و تعلیم مردم، به پیامبری مبعوث شده ام.»

امیرالمؤمنین علیه السّلام نیز گاه در حالی که یک پلّه پایین تر از جایگاه پیامبر صلّی الله علیه و آله می نشست، بر منبر برای مردم سخن می گفت. پیامبر صلّی الله علیه و آله کوشش می نمود تا دامنه این تلاشهای آموزشی به دیگر مساجد نیز سرایت کند. بر پایه شواهد تاریخی، مسجد قبا نیز دارای شور و نشاط علمی و فعالیت های فرهنگی بوده است. به دلیل شرایط خاصّ سیاسی، حضور علمی امام باقر و امام صادق ـ علیهم السّلام ـ در مسجد النّبی نسبت به دیگر امامان رشدی فزاینده یافت. شاگردان آن دو امام بزرگوار همچون: ابان بن تغلب، مُعاذ بن مسلم، حمران بن اعین و زرارة بن اعین نیز دارای جلسات علمی بودند.

اینها همه به ما می فهماند که مسجد برای همیشه جایگاه آموزش و فراگیری معارف اسلامی است.
نکاتی چند پیرامون ابعاد فرهنگی مسجد نمونه

در این جا لازم است چند نکته را پیرامون ابعاد فرهنگی ـ آموزشی مسجد مورد تأکید بیشتری قرار دهیم:

1 ـ همان گونه که اشاره شد، ابعاد فرهنگی آموزشی مسجد، یک رسالت اساسی و بنیادین این نهاد در تمامی عصرها و مکانهاست. مسجد یا ویژگیهایی که دارد، برای همیشه آموزشگاه مبانی دینی و معارف اسلامی است. از این رو، مسجدی که نقش مؤثر خود را در زمینه های فرهنگی آموزشی ایفا نکند، در حقیقت از ادای بخش مهمّی از رسالت خویش باز مانده و از«مسجد نمونه» بسی فاصله گرفته است.

بر پایه همین ارزیابی است که امیر المؤمنین علیه السّلام مسجدی را که در آن از هدایت، تبلیغ و ترویج دین نباشد، مسجد خراب برشمرده است.

2 ـ بی تردید شکوفایی علمی مسجد و طرح دانشهای گوناگون در آن، کمالی برای مسجد به شمار می آید؛ ولی پرداختن به این امور، نباید سبب شود تا رسالت اولیه مسجد که پراختن به دانشهای دینی است، فراموش شود. از نگاه امیرالمؤمنین علیه السّلام یکی از رسالتهای مهمّ و اساسی مسجد آن است که به معنای حقیقی کلمه، «کانون هدایت» مسلمانان باشد.

3 ـ دانش های دیگر جز علوم اسلامی را در صورتی می توان در مسجد مورد بحث و گفتگو قرار داد که دست کم دارای دو ویژگی باشند:

اوّل آن که آموختن آن شرعاً روا باشد.

دوّم این که حدّ اقل سودی دنیوی داشته باشد؛ یعنی لغو و بی فایده نباشد.

بر همین اساس، پیامبر صلّی الله علیه و آله به مردمی که در مسجد، گرد شخصی جمع شده بودند و با او درباره شعرهای جاهلیت و رخدادهای آن زمان سخن می گفتند، فرمود:«اینها دانشی است که دانستن آن سودی ندارد و ندانستن آن نیز ضرری دربر ندارد.» این گفتار پیامبر صلّی الله علیه و آله در حقیقت یک ضابطه و معیار به ما ارائه می دهد.

4. در میان همه مباحث و علوم دینی، پرداختن به علوم قرآنی در مسجد دارای اهمّیتی ویژه است؛ زیرا قرآن و مسجد پیوندی خاصّ با یکدیگر دارند. پیامبر صلّی الله علیه و آله در این باره فرموده است:«اِنّما نُصِبَتِ المَساجِدُ لِلقُرآن» «مساجد را برای(خواندن و فهمیدن) قرآن بنا کرده اند.» و نیز: «مَن اَحَبَّ القُرآنَ فَلیحِبَّ المَساجِدَ»«دوستدار قرآن، دوستدار مسجد نیز هست.»

5. مطالعه تاریخ مساجد از آغاز تاکنون، نشان می دهد که مسجد و کتابخانه همواره همراه بوده اند. از همان آغاز که قرآن به صورت مکتوب درآمد، مسلمانان قرآنهای نوشته را به مسجد اهداء و یا وقف می کردند. با افزایش شمار کتاب ها، کتابخانه های مساجد نیز رشدی فزاینده یافت. این کتابخانه ها نقشی بزرگ در شکوفایی فرهنگ و تمدّن اسلامی داشته اند.

6. روایتهایی که مسجد زن را خانه او دانسته، بر آن نیست که زنان را از آمد و شد به مسجد بازدارد؛ بلکه همان گونه که بسیاری از فقیهان فرموده اند، مقصود این روایات، تأکید بر لزوم رعایت حجاب و پاکدامنی است. زنان بخش عظیمی از هر جامعه را تشکیل می دهند. حضور آنان در مسجد، فرصت مناسبی برای بهره گیری معنوی از این جایگاه مقدّس و آشنایی با معارف اسلامی است. بلکه برای برخی از آنان، این تنها فرصت است.
ویژگی های اجتماعی ـ سیاسی مسجد نمونه

آنچه اکنون به عنوان«معبد» در دیگر ادیان مطرح است، ارتباطی عمیق و ریشه دار با جامعه و مسائل اجتماعی ندارد.

به عنوان نمونه کلیسا تنها مکانی است برای اعتراف کردن نزد کشیشان و به دست آوردن خشنودی خداوند. مراسمی که در آن جا برگزار می شود، تنها جنبه فردی دارد. حتّی کلیساهایی که دارایی مؤسسّات امور خیریه است، نیز با مسائل مهمّ اجتماعی بیگانه است. این گفته درباره خانقاهها، زاویه ها و جاهایی مانند آن نیز صادق است. امّا مسجد در ارتباط با مسائل اساسی و بنیادین جامعه، نهادی مؤثر و دارای موضع است.

ما در این نوشتار از مجموع نقشهایی که مسجد نمونه باید در رابطه با مسائل مهمّ اجتماعی و سیاسی ایفا کند، زیر عنوان ابعاد سیاسی ـ اجتماعی مسجد بحث می کنیم. در این جا پاره ای از این ابعاد را به اختصار مورد بحث قرار می دهیم.
مسجد، کانون رایزنی و مشورت

می دانیم که مشورت و مراجعه به آرای عموی در مسائل اجتماعی، نقشی بسزا در تکامل جامعه دارد. تبادل آرا در مسائل اجتماعی، رشد و شکوفایی را به ارمغان می آورد. مسجد در جایگاه اصیل خویش، محلّ رایزنی های سیاسی ـ اجتماعی است. خداوند متعال پیامبر خویش را فرمان داده بود تا در کارهای مهمّ با مردم مشورت کند. مسجد، پایگاهی بود که رسیدن بدین مهمّ را عملی می ساخت. از این رو نویسندگانی که مسجد را«مجلس شورای مسلمانان» نام نهاده اند، سخنی گزاف نگفته اند.

رسم مسلمانان در زمان پیامبر صلّی الله علیه و آله این بود که هرگاه حادثه ای مهمّ رخ می داد، جارچی ندا می کرد: «الصلاة جامعة»؛ یعنی«برای نماز در مسجد جمع شوید.» این جمله برای مردم آن زمان معنایی خاصّ داشت. آنان از این ندا می فهمیدند که امر مهمّی مطرح است.

شواهد گویایی نشان می دهد که مسلمانان حتّی پیرامون مسائل نظامی نیز در مسجد به شور و مشورت می پرداخته اند. بر این پایه می توان گفت: مسجدی که نمازگزاران آن با مسائل مهمّ اجتماعی ـ سیاسی رابطه ای فعّال دارند و در آنجا پیرامون مسائل مهمّ جامعه به رایزنی و تبادل آرا می پردازند، به مسجد نمونه نزدیکتر است.