تبیان، دستیار زندگی

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

اَنارَ اللهُ بأبی، مُحمّدٍ صلّی الله علیه و آله و سلّم ظُلَمَها وَ کَشَفَ عَن القُلوبِ بُهَمَها وَجلّی عَنِ الأبصارِ غُمَمَها وَقامَ فی الناسِ بِالهِدایَة فَأنقَذَهُم مِنَ الغِوایَةِ وَ بَصَّرَهُم مِنَ العمِایَة؛

خداوند به برکت وجود پدرم محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم ظلمتهای امت را روشنی بخشید و ابهامهای قلوب را برطرف ساخت و تیرگیها را از چشمها زدود. آن حضرت در میان مردم به هدایت برخاست، آنان را از گمراهی نجات داد و از کوردلی بینایشان ساخت.

العوالم، ج 11، ص 469

شرح حدیث:

بعثت حضرت رسول صلّی الله علیه و آله و سلّم روشن شدن چراغی فروزان در شب تاریک مردم جاهلیت زده و سرگردان بود. 

خداوند بارها در قرآن از این نعمت عظیم یاد کرده و آن را منّتی بر بشریّت شمرده است. 

پیامبران الهی حجّتهای پروردگارند. 

وجودشان در میان مردم «راه» را نشان می دهد و سخنانشان جانها و اندیشه را روشن می سازد و دعوت مستمر و زحمات فراوانشان موجب «هدایت» انسان می شود. 

از این رو بشریّت در طول تاریخ مدیون پیامبران بوده است و از رهنمودهای آنان مسیر «کمال» را شناخته و پیموده است. 

کوری فقط نابینایی چشم و نداشتنِ بصر نیست، بصیرت نداشتن کوریِ سخت تری است. انبیای الهی با مشعلی از هدایت الهی که در دست داشتند، آمدند تا انسان را از قید و بندهای اوهام و خرافات و جهالتها برهانند و با خدا و فطرت و حقیقت آشتی دهند. 

آنان که قدردان این روشنگران راه بودند، راه را شناختند و از حیرت و بی خبری رستند و آنان که ناسپاسی کردند و دعوت پیامبران را تکذیب نمودند، در جهل و سرگردانی ماندند. 

حضرت محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم پر فروغ ترین چهره ی این سلسله ی نورانی بود که جهان را منوّر ساخت و هنوز هم خورشید هدایتش در جهان می تابد. 

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند: وقتی امام حسن علیه السّلام به مادرش گفت: مادر! چرا برای مؤمنان دعا می کنی ولی برای خودت دعا نمی کنی؟ فرمود:

یا بُنَیَّ! اَلجارُ، ثُمَّ الدّارُ؛

فرزندم! اول همسایه، سپس خانه.

بحارالأنوار، ج 43، ص 82

شرح حدیث:

کمال انسان در رها شدن از خودخواهی و خودپرستی است. 

آنان که غم دیگران را می خورند، نه خدمتی به مردم می رسانند و نه در غم و شادی ایشان شریک می شوند، از «روح انسانی» فاصله گرفته اند. 

تو کز محنت دیگران بی غمی

نشاید که نامت نهند آدمی

سیره ی اولیای الهی آن بوده است که با رفتار خود به ما درس نوع دوستی و مهرورزی بدهند. 

دعا در حق دیگران نشان آن است که ما برای آنان ارزش قائلیم و دوستشان داریم و بهره مندی و کامیابی آنان را مایه ی مسرّت خویش می دانیم. 

چه خوب است که انسان خوبیها و نعمتها و برخورداریها را تنها برای خودش نخواهد و مردم را هم در دعاهای خویش شریک کند!

اگر حضرت زهرا (علیها السّلام ) لباس عروسی خود را به فقیر داد، یا قرص نان افطارش را به مسکین و یتیم و اسیر بخشید، یا شب تا صبح برای دیگران دعا کرد و برای خودش چیزی نخواست، به خاطر کمال او در انسانیت و عاطفه و مهر به همنوعان و خیرخواهی برای نیازمندان بود. 

این شیوه الگوی ماست تا ما نیز دلهایی داشته باشیم که به عشق مردم بتپد و در اندیشه ی محرومیت زدایی از آنان باشد. 

پی نوشت: 

1. بحارالأنوار، ج 43، ص 82

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

اِلهی اَصلِح لی دینی، الّذی هُوَ عِصمَةُ اَمری، وَ اَصلِح لی دُنیایَ الّتی فیها مَعاشی، وَ اَصلِح لی آخرتیَ الّتی الَیها مَعادی، وَاجعَلِ الحَیاةَ زیادهً لی مِن کلّ خَیرٍ، وَ اجعَلِ الموتَ راحَهً لی مِن کُلّ شرًّ؛

خداوندا! دینم را اصلاح کن که نگهدار کار من است، دنیای مرا اصلاح کن که خانه ی تلاش و معاش من است، آخرتم را اصلاح کن که بازگشتم به سوی آن است، زندگی مرا سبب زیادی هر خیر، و مرگ مرا مایه ی راحتی از هر شّر قرار بده.

الصحیفة الفاطمیه، ص 56

شرح حدیث:

«دین» و «دنیا» و «آخرت»، جلوه گاه حضور معنادار انسان در جهان هستی است. 

بعضی در اعتقادات به بیراهه می روند حتی تا حد شرک و کفر. 

گروهی برای رسیدن به دنیا دست به هر کاری می زنند حتی گناه. 

گروهی هم در پی لذتها و خوشیهایند حتی به قیمت باختن آخرت و تباه کردن سرنوشت و دچار شدن به عذاب ابدی. 

اگر «دین» کسی اصلاح شود، دچار بی دینی و انحراف فکری و عقیدتی نمی شود، و اگر دنیای کسی اصلاح شود، معاشی سالم که زمینه ساز معاد مطلوب است، خواهد داشت و اگر آخرت کسی اصلاح شود، اسیر دنیا نمی شود و به فکر آبادانی آخرت خواهد بود. 

این سه خواسته ی مهم و سرنوشت ساز به زندگی و مرگ انسان جهت و معنا می دهد. 

چگونه ممکن است زندگی سبب افزونی هر خیر برای انسان شود و چه سان می توان مرگ را موجب راحتی از هر بدی قرار داد جز با اصلاح دین و دنیا و آخرت؟

بازنده کسی است که آخرت را ببازد. 

برنده هم کسی است که به سعادت اخروی برسد. 

باید زندگی را دورانِ کِشت خیر و صلاح» قرار داد تا مرگ آدمی طلیعه ی ورود به مرحله ی «برداشت اجر» باشد. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

اَنّی تُؤفَکونَ؟ و کِتابُ اللهِ بَینَ اَظهُرِ کُم، اُمُورُهُ ظاهِرَةٌ وَ احکامُهُ زاهِرَةٌ وَ اَعلامُهُ باهِرةٌ... ؛

شما را کجا به بیراهه می برند؟ درحالی که کتاب خدا (قرآن) میان شماست، امور قرآن آشکار است، احکامش درخشان است و نشانه های آن فروزنده.

العوالم، ج 11، ص 471

شرح حدیث:

وقتی کسی کاروان سالار و پیشرو برای جامعه است، هنگام خطر هشدار می دهد، بیراهه ها را نشان می دهد و از بروز فتنه ها یا افتادن در گمراهیها بر حذر می دارد. 

اهل بیت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم چنین نقشی دارند. مثل قرآن هادی امّتند و در کنار کتاب خدا «راه» و «بیراهه» را نشان می دهند و انحرافها را گوشزد می کنند. 

نشانه های عدول از راه خدا و سنت رسول در جامعه ی اسلامی دیده می شد که حضرت زهرا (علیها السّلام ) خطبه خواند و هشدار داد و آیات قرآن و توصیه های پیامبر خدا را یاد آوری کرد. 

شگفت از آن جماعتی که به فاصله ی اندکی از رحلت پیامبر پیمانها را شکستند و برای رسیدن به قدرت روشن ترین وصایای پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم را زیر پا گذاشتند و اهل بیت علیه السّلام را کنار زدند. 

اگر قرنها از طلوع اسلام و تعالیم محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم گذشته بود و آن انحرافها و غفلتها پیش می آمد، توجیه پذیر بود، ولی... نکوهش دختر پیامبر از آن قوم از این جهت است که هنوز آیات روشن و روشنگر قرآن باقی است و هنوز نشانه های دین خدا محو نشده و هنوز عترت آن پیامبر و کتاب خدا در میان مردم است و این بدعتها و گمراهیها پیش می آید!

این است که می پرسد: به کجا چنین شتابان؟ چه زود از راه به در شدید؟

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

مَن عادانا فَقَد عادَی اللهَ وَمَن خالَفَنا فَقَد خالَفَ اللهَ وَ مَن خالَف الله فَقَد إستوجَبَ مِنَ اللهِ العذابَ الالیم؛

هر کس با ما دشمنی کند، با خدا دشمنی کرده است، وهر کس با ما مخالفت کند، با خدا مخالفت کرده است، و هر کس با خدا مخالفت کند، به یقین از سوی خداوند مستوجب عذاب دردناک است.

نهج الحیاة، ص 240

شرح حدیث:

بزرگترین فضیلت اهل بیت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم معیار بودن آنان برای خشم و رضای الهی و موافقت و مخالفت با پروردگار است. 

آنان فانی در خدایند و آنچه را خدا می خواهد می گویند و به آنچه پروردگار می پسندد عمل می کنند و محبوب خداوند جهانند. پس خواسته ی آنان با خواسته ی پروردگار یکی است و عملشان با حکم خدا منطبق است. 

دوستی با دوستان هر کس نشانه ی صداقت در دوستی است. 

وقتی خاندان پیامبر دوستان و اولیای برگزیده ی خدایند، پس دشمنی با آنان دشمنی با خداست و مخالفت با آنان هم خروج از دایره ی ولایت و اطاعت خدای سبحان است. 

اینکه اهل بیت علیه السّلام معیارند، نعمتی برای بشریت و مسلمانان است، تا خط اصلی و راه درست را گم نکنند و هر جا تردید داشتند یا در حق و باطل بودن هر فرقه و گروه مردد ماندند، آن مورد و آن گروه را با این «معیار الهی» مقایسه کند تا راه درست را بشناسند. 

کیفر مخالفت با خدا عذاب دوزخ است. 

شخص مسلمان باید مواظب باشد تا از مدار بندگی خدا و اطاعت پیامبر و امام و همسویی با اهل بیت عصمت و طهارت علیه السّلام خارج نشود. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت زهرا (علیها السّلام) در وصف قرآن کریم فرمود:

کتابُ اللهِ الناطقُ وَ القُرآنُ الصّادِقُ والنُّورُ السّاطِعُ و الضّیاءُ اللاّمِعُ بَیَّنَةٌ بَصائرهُ، مُکشِفَةٌ سَرائِرهُ؛

(خداوند شما را وارث پیمانی قرار داد که) کتاب گویای پروردگار و قرآن صادق و نور فروزان و روشنایی درخشان است؛ کتابی که بصیرتهای آن آشکار است و اسرار درونی آن هویدا.

الاحتجاج طبرسی، ج 1،ص 134

شرح حدیث:

خداوند حجت را بر بندگان تمام کرده است. 

کلمات و پیامها و اوامر و نواهی پروردگار در این منشور جاویدان آمده و در اختیار ماست. 

راست ترین سخن سخن خداست. این کتاب آسمانی ابهامها را می زداید، درد جهالت را درمان می کند، حیرت فکری انسان را برطرف می سازد، راه را از چاه نشان می دهد و به مخاطبانش «بصیرت» می دهد. 

اگر چنین کتابی در میان بشر باشد، ولی از حکمتها و هدایتهای آن بی بهره بماند، این خسارت تقصیر خود اوست. 

پروردگار قرآن کریم را حبل المتین و ریسمان استوار دانسته است تا حیرت زدگان جاهل و جویندگان راه از این وسیله ی الهی بهره گیرند و به خدا برسند، حال «گر گدا کاهل بود، تقصیر صاحب خانه چیست؟»

این سخنان را حضرت زهرا (علیها السّلام ) با گروهی می گفت که سالها در کنار پیامبر بودند و سخنان حکیمانه ی او را می شنیدند و آیات وحی از زبان آن رسول رحمت بر آنان خوانده می شد و معجزات نبوی را به چشم می دیدند، ولی... پس از رحلت خاتم عهد شکستند و در ظلمت ماندند و توفیق بهره وری از فروغ معنوی قرآن را نداشتند. 

حضرت رسول صلّی الله علیه و آله و سلّم درعصر خود بیانگر اسرار قرآن بود، وصی او نیز پس از پیامبر خدا مفسر کلام الهی بود و فروغ و پرتو هدایت قرآنی را می افشاند، ولی... آیا از این نور هدایت بهره گرفتند؟

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

از دعاهای حضرت زهرا (علیها السّلام):

اَللهُمَّ صلَّ علی محمدٍ و آلِ محمَّدٍ، وَ لا تَجعَلِ القُرآنَ بِنا ماحِلاً وَ الصّراطَ زائِلاً و محمَّداً صلّی الله علیه و آله و سلّم عنّا مُوَلّیاً؛

خداوندا! بر محمد و خاندان محمد درود فرست، قرآن را از دسترس ما دور مگردان، صراط را لغزشگاه ما مساز، حضرت محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم را هم از ما رویگردان مکن!

البلد الامین کفعمی، ص 101

شرح حدیث:

قرآن و عترت دو حجت الهی و دو ودیعه و یادگار پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در میان امّت است. 

تمسّک به این دو رمز نجات و وسیله ی هدایت بشر است. 

قرآن و پیامبر همچون خورشید می درخشند. کسی که رو به خورشید کند، از فروغ و حرارت آن بهره مند می شود. هر کس از این دو آفتاب جهان افروز رویگردان شود، در ظلمت و حیرت می ماند. 

گاهی قرآن به ظاهر در دسترس ماست، ولی از حقایق و رهنمودهای آن دوریم. 

گاهی کتاب خدا در خانه ی ماست، اما با آن انس نداریم. 

آن که در دنیا با خدا و قرآن و حضرت محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم و اهل بیت علیه السّلام او آشنا و مأنوس باشد، در آخرت هم از برکات این معرفت و انس بهره مند می شود، حسابش آسان می گردد، از «صراط»، به راحتی می گذرد، به شفاعت عترت می رسد و مشمول لطف و عنایت پیامبر می شود. 

امّا بیگانگی با قرآن و عترت در دنیا جدایی از آنان را در آخرت سبب می شود. 

خوشا به حال آن که از شفاعت قرآن و پیامبر برخوردار شود، و بدا به حال که آن که قرآن و عترت از او شکایت کند!

با خدا و کلام الهی و حبیب خدا و خاندان پاک او دوست و آشنا باشیم تا سعادت اخروی ما تأمین گردد. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

از دعاهای حضرت فاطمه (علیها السّلام):

اَللهُمَّ إنّی اَسئلُکَ قُوَّهً فی عِبادَتِکَ وَ تَبَصُّراً فی کتابِکَ وَ فَهماً فی حُکمِک؛

خداوندا! از تو می خواهم نیرو در عبادت و بندگی ات را، بصیرت و بینش در قرآنت را و فهم و درک در احکام تو را.

البلد الامین کفعمی، ص 101

شرح حدیث:

قدرت و توانی را که خدا به ما داده است، وسیله ی امتحان ماست. 

بدترین برخورد با نعمتهای الهی آن است که آن را در راه گناه و برخلاف دستور و رضای الهی به کار بگیریم و بهترین شیوه استفاده از نعمت خدا در راهی است که او بپسندد. 

برخی نیرومند و توانایند، اما در راه خلاف و معصیت. 

بعضی هم نیرو و توانشان در مسیر طاعت و بندگی است. خوشا به حال اینان!

حضرت زهرا (علیها السّلام) در این دعا سه خواسته ی مهم از خدا دارد:

1. قوّت و نیرو در بندگی خدا. 

2. بصیرت و بینایی در قرآن. 

3. فهم و شناخت نسبت به حکم پروردگار

دین شناسی و معرفت شرعی از لازم ترین تکالیف فرد مسلمان است. 

اگر بصیرت دینی نباشد، با کمترین شبهه افکنی مخالفان تزلزل در باورهای دینی پیش می آید و اگر فهم احکام خدا نباشد، «ادای تکلیف» انجام نمی گیرد و اگر ضعف در پرستش خدا و بندگی باشد، راهی برای نفوذ و سلطه ی ابلیس فراهم می شود. 

شخص مسلمان و پیرو خط اهل بیت علیه السّلام باید برای دین شناسی وقت کافی بگذارد و با کسب بصیرت خود را در برابر تشکیکها و شبهه آفرینیها مصون سازد. 

باشد که در راه دین و عبادت استوار باشیم و قرآن را با بصیرت و شناخت کافی بشناسیم و به آن عمل کنیم. 

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

یا اَبا الحَسنِ! ألمؤمِنُ یَنظُرُ بِنُورِ اللهِ تعالی؛

یا علی! مؤمن با نور الهی می نگرد.

عین المعجزات، ص 54

شرح حدیث:

وقتی دلی با نور ایمان روشن شود، آیینه ای می گردد صاف و زلال که حقایق هستی وحکمتهای ناب در آن تجلی می یابد. 

قرآن هم می فرماید: اگر انسانها با ایمان و تقوا باشند، خداوند به آنان «فرقان» و «نور» و «علم» می دهد و این نور راهگشای آنان و روشنگر افقهای آینده است. 

نور ایمان فراتر از علوم اکتسابی و دانشهای بشری است و مقوله ای غیبی و خدایی است که به جانهای مستعدّ عطا می شود. 

کلام حضرت زهرا (علیها السّلام ) به آغاز زندگی مشترک آن بانوی بزرگ با امیرالمؤمنین علیه السّلام مربوط می شود. در آن زمان حضرت فاطمه (علیها السّلام) اسراری را از علوم و معارف و حوادث با همسرش علیّ مرتضی علیه السّلام در میان گذاشت. امیر مؤمنان از این دانش فاطمی شگفت زده شد. فاطمه (علیها السّلام) در مقابل تعجب او فرمود: مؤمن با نور خدایی می نگرد. 

این نور در هر دلی که پاک و بی آلایش باشد ممکن است بتابد. 

این علم که عطیّه ی خدایی است، بر هر جان مطهّر و نفس مهذّبی که قابلیّت پذیرش داشته باشد، پرتو افشانی می کند. 

باید لوح جان و آیینه ی ضمیر را از کدورت شک و هوس و گناه پاک کرد تا نور حق در آن مجال جلوه گری پیدا کند. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

یا سَلمانُ! اِنَّ اللهَ ذَخَّرَ لَنا الثّیابَ وَ الکَراسِیَّ لِیَومٍ آخَرَ؛

اگر سه چیز نبود، آدمیزاد هرگز سر در برابر چیزی فرود نمی آورد: تنگدستی، بیماری و مرگ.

بحارالانوار، ج 8، ص 303

شرح حدیث:

ساده زیستی و پرهیز از تجملات و دل نبستن به جلوه های فریبای دنیا ویژه کسانی است که به «آخرت» می اندیشند و نعمتهای ماندگار آن سرا را بر لذّتهای ناپایدار دنیا ترجیح می دهند. 

روزی سلمان فارسی، آن صحابی پاک و پارسا، حضرت فاطمه (علیها السّلام) را دید که چادری وصله دار و ساده بر سر دارد. در شگفت شد و با تعجب از این که سرور زنان جهان چنین وضعی دارد، گفت: دختران سلاطین ایران و روم بر تختهای جواهر نشان می نشینند و جامه های زربفت بر تن دارند و این دختر رسول خاتم است که چنین جامه ای دارد!

پاسخ حضرت فاطمه اشاره به پاداشهایی معنوی و مقاماتی اخروی داشت که خداوند برای پاکان در سرای بهشت قرار داده و عالی ترین رتبه وجاه و جلال برای دودمان پیامبر و دختر حضرت رسول است که فخر زنان عالم و نور چشم حضرت محمد و شفیعه ی روز جزاست. 

نعمتهای دنیا آمیخته به رنج است و نعمت بهشت بی رنج و غم است. لذایذ دنیا فانی و اندک است اما نعمتهای الهی برای صالحان ابدی و بی نظیر است. 

پیروان فاطمه (علیها السّلام) نیز می کوشند تا خانه ی آخرت خویش را آباد و آراسته سازند. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)