صدای پای رمضان كه می رسد بویش را می توان در كوچه پس كوچه‌های شهر، خیابان در مراسم و مجالسی ویژه و حتی در كنج خانه ها و خلوت منازل استشمام كرد.
آداب و رسوم مربوط به ماه صیام آن قدر متنوع و جذاب هستند كه باید برای آن كتابی قطور نوشت و ساعت ها در مورد آن سخن گفت.
با توجه به اینكه ایران كشوری مسلمان و شیعه به شمار می‌آید، ماه رمضان نیز از جایگاه ویژه‌ای در نقاط مختلف و در بین مردمان آن برخوردار است. از روستاهای كوچك و قصبه ها گرفته تا شهرهای بزرگ همه رنگ صیام به خود می گیرند و جامه افطاری و سحری به تن می كنند، اما آداب و رسوم منطقه آذربایجان خود چیزی دیگری است ، حلاوت،طراوت و جذابیت دیگری دارد.
آذربایجان از دیرباز به سرزمین خدا پرستی، وحدانیت و نیز عشق به ولایت و تشیع و ام‌القرای اسلام لقب گرفته است، اما آنچه كه در اولین گام می توانم در آستانه رمضان و یا در روزهای روزه در بین مردم آذربایجان مشاهده كرد تغییر رفتار و منش آنها و سیل دعوت به افطارها است.
افطار دادن به قدری در بین مردم آذربایجان از جایگاه بالایی برخوردار است كه هر یك سعی می كند بر دیگری پیشی گیرد به همین خاطر اگر شما در آذربایجان بخواهید افطاری بدهید بعد از دهم ماه رمضان دچار مشكل خواهید شد چون قبلاً رزور شده است!

*نزیه
برخی از مردم یكی دو روز قبل از ماه رمضان یعنی روزهای آخر ماه شعبان را به نیت استقبال از ماه مبارك رمضان روزه می‌گیرند.
مردم آذربایجان شرقی با خانه‌تكانی به استقبال ماه مبارك رمضان می‌روند و یكی دو روز مانده به آغاز ماه مبارك رمضان مردم روستاهای آذربایجان شرقی فطیری به نام «نزیه»درست می‌كنند.
نزیه یك نوع نان محلی مغزدار است كه روی آن با چنگال و ته استكان بزك شده است. این فطیر از شیرینی‌های مخصوص ماه رمضان است.»

*قاباخلاما
پیش از اینكه رادیو و تلویزیون اعلام آغاز ماه رمضان را به عهده بگیرند، روستائیان برای رویت هلال بالای بام می‌رفتند و ساعت‌ها منتظر می‌شدند یا سواری را به شهرهای اطراف می‌فرستادند تا از دیده شدن هلال خبری بیاورد. رسم پیشواز هم در میان متدینین وجود دارد كه به آن «قاباخلاما» می‌گویند. آنها دو یا سه روز قبل از رویت هلال به پیشواز ماه رمضان می‌روند و روزه می‌گیرند.»

*رویت هلال ماه و نگاه كردن به آئینه
بزرگترها بعد از رویت هلال ماه رمضان، به چهره یك كودك معصوم یا یك فرد مومن و نمازخوان نگاه می‌كردند و اعتقاد داشتند كه نگریستن به صورت آدمهای بی‌نماز و روزه‌خوار، خوش یمنی درپی نخواهد داشت.
نگاه كردن به‌آیینه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بعد از رویت هلال ماه هنوز هم به عنوان یك رسم در بین پیرمردان مناطق روستایی استان، مرسوم است .
این عادت بر این اعتقاد مبتنی است كه باید در ماه رمضان دل مومن همچون آیینه صاف و روشن باشد و از ناپاكی‌ها صیقل یابد.
پیرمردان برای این منظور همواره آ ئینه كوچكی در درون جیب خود داشتند و بعد از اینكه خود به رویت آیینه می‌پرداختند، با فرستادن صلوات چندین بار آئینه را به دور خود و اهل خانواده می‌چرخاندند.
هر چند این رسم در طی سالیان اخیر به دلیل توسعه رسانه های گروهی، موضوعیت خود را از دست داده اما هنوز كه هنوز است بسیاری از پیرزنان و پیرمردان روستانشین برای كار مبادرت می كنند .
پیش از این همچنین قبل از آغاز ماه رمضان از طرف مردم روستاهایی كه روحانی نداشتند،‌ نمایندگانی به نزد امام‌جمعه‌های شهرها ‌فرستاده می شد و از آنها درخواست می‌كردند كه یك روحانی را به نمایندگی از خود به روستا بفرستند. روحانی فرستاده شده را با سلام و صلوات به روستا می‌بردند و هر شب در خانه‌ای مهمان می‌شد تا ماه رمضان به پایان برسد.»‌

*غباروبی منازل و مساجد
در آذربایجان شرقی مخصوصاً زنان روستایی در ماه رمضان مانند عید نوروز اقدام به غبارگیری از منازل می‌كردند و مردم این منطقه اقدام به غباروبی مساجد می‌كنند.
زنان مومنه آذربایجان بر این اعتقاد بودند خانه‌ای كه برای شروع ماه رمضان پاك و تمیز نباشد، خیر و بركت ماه مهمانی خدا، از آن گریزان می‌شود.

*افطاری
افطاردهی در آذربایجان شرقی از هفته دوم ماه رمضان مرسوم است و معمولا فقرا را به مراسم افطاری دعوت می‌كنند و البته از افراد فامیل نیز وعده گرفته می‌شود.
اما آنچه كه اغلب بر سر سفره افطاری آذربایجان ها دیده می شود از نان های روغنی گرفته تا سوپ و خرماهای تزئین شده با گردو ، پودر گردو ، پنیر ،سبزی، ماست، مربا، شیر برنج و انواع حلیم‌ها است.
در گذشته آبگوشت از غذاهای مرسوم افطاری بوده است اما امروز افطاری‌ها تفاوت چندانی با دیگر نقاط كشور ندارد فقط آش دوغ و آش رشته مرسوم است و اخیرا گذاشتن سوپ هم بر سر سفره افطار در تبریز مرسوم شده است.
امروزه نان روغنی پزهای بازاری كار خانمها را راحت كرده اند اما چه بسیار زمان كدبانو كه، لذیذترین و خوشمزه ترین كلوچه ها ، نان ها و كیك ها و شیرینی ها را برای مهمانان روزه دار خود تدارك می بینند.
اما در این میان آنچه باید به وجودش آنهم در عصر تكنولوژی و پیشرفت حسرت خورد، انتقال این سنت حسنه از داخل خانه های با صفا و كوچك شهروندان و روستائیان به داخل سالن های بی روح و تالارهای غذاخوری است، اگر تا دیروز با خرما و آب داغ و سوپی خانگی از روزه داران پذیرایی شده و و زنان آذربایجانی كدبانوگری و دست پخت های هنرمندانه‌ای خویش را به رخ مهمانان می كشیدند،اكنون به دلیل زندگی ماشینی غذاهای رنگارنگ، گران قیمت و مصنوعی بر روی میزها چیده می شود.
اما این تغییر شیوه هم به نوعی از نیت خیرخواهانه مردم آذربایجان حكایت دارد.
اما شیرین ترین افطاری به تازه دامادها و تازه عروس ها اختصاص دارد، پسران و دختران نامزد در ایام زمپان جایگاه ویژه ای در سر سفره افطار دارند .خانواده آقا دامادها و عروس خانم ها هم جای خود دارد.
كار و بار شیرینی فروش ها و مخصوصاً آن دسته از قنادیهای كه زولبیا و بامیه و كلوچه ها و نان روغنی ها مخصوص و معروف خود را می پذند نیز در این ایام سكه می شود.چند ساعت به افطار مانده می توان شور و حرارت و صف های طولانی در مقابل این شیرینی فروش ها را مشاهده كرد.

*اوباش دان
اما سحری خوردن و سحری بلند شدن هم برای خود در آذربایجان و به ویژه در روستاهای آن آدابی دارد هنوز هم كه هنوز است روستائیان و عشایر آذربایجان با صدای ضربه همسایه بر دیوار خانه شان از خواب بیدار می شوند اگر سحرگاهان كه در روستاهای دور افتاده آذربایجان بر روی پشت بام خانه ای قرار بگیری می بینی كه چه شور و نشاط مبرهن در روستاها حاكم است چراغ خانه ها یكی یكی روشن می شوند همسایه‌های دیوار به دیوار زنجیر وار یكدیگر را به فریضه الهی فرا می خوانند و حسن ختام این شعر منظوم سحری خوردن به شیواترین موسیقی آسمانی یعنی اذان صبح ختم می شود.
در روستاهای استان در ماه رمضان، وسیله آگاه شدن مردم از اوقات شرعی، عمدتا به وسیله موذن‌های روستایی، حركت ستارگان و بالاخره بانگ صبحگاهی خروسهای محلی بوده است.
در بین عامه مردم، زمان سحری خوردن در بین مردم منطقه به « اوباش» یا « اوباش دان» مشهور است و وقت آن نیز یك ساعت مانده به اذان صبح است .
موذنین روستایی، با صدای نافذ و گیرایی، وقت سحر را بر پشت بامهای منازل یا مساجد روستایی با دعایی كه در محل به آن « مناجات» می‌گویند، اعلام می‌داشتند.
مناجات شامل چند قطعه دعا به زبان عربی و تركی و صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بوده است.
پیرمردان در سطح روستاها، هنوز هم با حسرت زیادی خاطراتی از شیوه بیان، گیرایی و زیبایی صدای مناجات خوانان نقل می‌كنند.
همچنین در گذشته‌های نه چندان دور در مناطق روستایی وقت سحر و اذان صبح از روی حركت ستاره‌هایی كه اصطلاحا به آنها « اولكرلر» می‌گفتند تعیین می‌شد.
ماه رمضان در آذربایجان، هنوز هم ماه احسان، اطعام و تجدید دوستی‌هاست و اكثر خانواده‌ها، سعی می‌كنند حداقل برای یكبار در طول این ماه برای افراد فامیل و نزدیكان، افطاری بدهند.
دادن افطاری‌های جمعی، برای مستمندان هنوز هم، در سطح برخی از مساجد شهری و روستایی استان در شب های ماه رمضان مرسوم است.
مراسم نیمه ماه رمضان یعنی روز تولد امام حسن مجتبی (ع) نیز در آذربایجان گرامی داشته می شود هر چند مراسم عقد و عروسی در این ماه در بین مردم آذربایجان متداول و معمول نیست اما بسیاری از خانواده ها نیز فراهم كردن مقدمات یك زندگی مشترك و مراسم بله برون را در ایام رمضان و به ویژه پانزدهم پربركت و میمون می دانند.

*شب‌های احیا
اما شب‌های احیا در آذربایجان از جایگاه ویژه ای برخوردار است مساجد حسینه ها، مصلی ها همه از خیل مشتاقان وصال دوست و خریداران مغرفت ،پابرهنگان و تشنگان محبت و رحمت دوست آكنده و لبریز است.«سبحانك یا لا اله الا انت،الغوث الغوث خلصنا من النار یارب» و این آوای سوزناك هر آذربایجانی است كه در شب های قدر (19 – 23 رمضان) از دل سینه های مالامال از امید رحمت و مغفرت پروردگار جاری می شود.در این روزها و شب ها محبت،مهربانی،احسان و نیكوكاری مردم آذربایجان و خانواده های آنان به اوج خود می رسدخوشحال و با نشاط از آن جهت كه رمضان این ماه پرفیض و بركت را در یافته اند و به این توفیق بزرگ نائل شده اند و مغموم از آن جهت كه این ماه دوست داشتنی در حال خداحافظی از آنهاست.

*زیارت اهل قبور
در عصر واپسین روز از ماه رمضان بسیاری از خانواده ها در بسیاری از شهرها و روستاها به زیارت اهل قبور رفته و نذر و احسان می كنند.كودكان و نوجوانان نیز از این آداب و رسوم سنتی و معنوی سهمی برای خود دارند آنها پا به پای بزرگان و والدین خود سحری می خورند و چون ظهر شرعی فرا می رسد افطار زود هنگام می كنند. آنها نیز از فیوضات این ماه پربركت مستفیض می شوند.

*دوختن كیسه لعن ابن معلجم
رسم كیسه‌دوزی 27 ماه رمضان كه هنوز در برخی مناطق این استان زنده است ،« معروف است كه روز 27 ماه رمضان شب قصاص ابن ملجم است. در این روز زنان برخی مناطق كیسه‌ای می‌دوزند كه به كیسه لعن ابن ملجم یا كیسه مراد‌ معروف است. در شب بیست و هفتم ماه رمضان با هر سوزنی كه به این كیسه می‌زنند، یك بار به ابن ملجم لعنت می‌فرستند.»

*فطریه
در آخرین روز سرپرست خانواده با محاسبه میزان فطریه افراد آن را از قوت سالانه یا از پول توی جیب جدا كرده و در محل خاصی قرار می‌دهند.
فطریه در روستاها شامل آرد یا گندم می‌شود كه سرپرست خانواده آن را در پشت در و در داخل منزل قرار می‌دهد كه در اولین فرصت به افراد فقیر و مستمند تحویل دهد.
در برخی از مناطق روستایی و شهری در روز پایانی ماه رمضان بعد از ادای فریضه مغرب و عشا، آیین خداحافظی ماه رمضان برگزار می‌شود كه این آیین شامل نمازهای مستحبی و دعاهاست.
در میان مردم آذربایجان شرقی رسم است كه مادر خانواده، كاسه‌ای را پر از گندم می‌كند و از بزرگ تا كوچك بر روی آن دست می‌زنند. همه سعی می‌كنند در هنگام اعلام عید در خانه‌های خود باشند تا فطریه‌شان به گردن كس دیگری نیفتد. مردم استان معتقدند كه باید فطریه را در همان روز اول به فقرا بدهند.»
بعد از برگزاری نماز عید در مسجد محل، مردم به دید و بازدید می‌روند و خصوصا به كسانی سر می‌زنند كه نوعید دارند.
اما هلال ماه شوال كه به بام باختر آسمان نقش می بندد حلول شوال و پایان رمضان حتمی است و فردایش عیدفطر است و شادی و نشاطی دیگر و به شكرانه توفیق یك ماه روزه داری و منزلت در جوار محبت پروردگار را جشن و سرور و شادمانی خانواده ها را در بر می گیرد.هرچند كه این جشن در ذات خود اندكی هجران دارد چرا كه این ماه دوست داشتنی برای سالی دیگر از خانه ها رخت بر بسته است:
صد حیف كه آن رفت
صد شكر كه این آمد

واژه رمضان از ریشه «رمض» به معنای شدت تابش خورشید بر سنگریزه است .ماه رمضان نهمین ماه از ماه های قمری و بهترین ماه سال است . می گویند چون به هنگام نامگذاری ماه های عربی ، این ماه در فصل گرمای تابستان قرار داشت، ماه «رمضان» نامیده شد، ولی از سوی دیگر ، « رمضان » از اسماء الهی است . این ماه ، ماه نزول قرآن و ماه خداوند است و شب های قدر در آن قرار دارد. در این ماه درهای آسمان و بهشت گشوده و در های جهنم بسته می شود. و به عبادت در یکی از شب های آن ( شب قدر) بهتر از عبادت هزار ماه است.
آداب و رسوم ماه مبارك رمضان یكی از مباحث مهم فرهنگ مردم است كه به واسطه قدمت خود، از قداست ویژه ای برخوردار است. متأسفانه در زندگی شهری و ماشینی، بسیاری از این سنت‌های زیبا به بوته فراموشی سپرده شده اند و بسیاری دیگر نیز كم رنگ تر شده اند و از آنجا كه این رسوم زمینه ساز همبستگی در جامعه به ویژه در میان مردم مسلمان استان قزوین است، اهمیت فراوانی دارد.
در هر گوشه ی از جهان كه مسلمانی هست ماه رمضان در ظرف فرهنگ بومی آن منطقه قرار می گیرد و آن چنان با سنت های محلی خو می گیرد كه به سختی می توان ماه رمضان را تنها یك مراسم دینی دانست.
سنت روزه داری در تلفیق با فرهنگ و سنت های اجتماعی در هر جامعه ی شكلی خاص به خود گرفته است
روزه‌داری در ایام معینی از سال به عنوان یك آموزه دینی، سنتی است كه در ادیان آسمانی و حتی در ایران باستان در طول تاریخ به چشم می‌خورد.
البته این فریضه به عنوان یكی از فروع دین، در بین مسلمانان از ویژگی‌های خاص و برجسته برخوردار بوده و در طول تاریخ بعد از ظهور اسلام نیز با حفظ اصالت و جوهره خود در نزد اقوام و شهرهای مختلف با آداب و رسوم و سنت‌های اجتماعی خاصی انجام می‌شده است
به انگیزه حلول ماه مبارك رمضان و آغاز ماه تزكیه روح و جان،از نیمه شعبان جنب و جوش خاصی برای به پیشواز رفتن ماه رمضان در میان مردم مسلمان استان قزوین مشاهده می‌شود و مسلمانان برای انجام فرایض دینی این ماه آماده می‌شوند، از جمله می‌توان به این موارد اشاره داشت:
خانه تكانی
قبل از فرارسیدن این ماه، این خطه از میهن اسلامی، به زدودن آلودگی از چهره خانه و محله خویش می‌پردازند، درواقع با نظافت و خانه تكانی به پیشواز بهار قرآن می‌روند تا بتوانند با فراغت و آسودگی خیال به انجام تكالیف دینی خویش بپردازند.پاكیزگی تنها به محیط خانه محدود نگشته و پیر و جوان با طیب خاطر در نظافت اماكن عمومی‌ محله خود مشاركت می‌كنند و مساجد و حرم امام زاده ها و تكایا را جهت برگزاری مراسم گوناگون ماه رمضان آماده می‌سازند..در امر نظافت شخصی نیز، همگان اهتمام می‌كنند
تهیه مایحتاج رمضان
در گذشته، تهیه مایحتاج ماه مبارك رمضان با جدیت تمام انجام می‌گرفت، زیرا در این ماه كسب و كار تقریباً متوقف می‌شود و مردم بیشتر از هر كاری به عبادت می‌پردازند و لازم بود كه مردم مایحتاج خود را قبل از ماه مبارك تهیه كنند تا بتوانند با آسودگی در مجالس ویژه این ماه شركت نمایند.
تشخیص وقت سحر
یكی از آداب و رسوم استحبابی قزوینی‌ها، "رویت هلال ماه" در آخرین غروب ماه شعبان و همزمان با شب اول ماه رمضان است كه دیدن هلال نازكی از ماه، ورود به ماه رمضان و ضیافت خدا را نوید می‌دهد.
از قدیم  الایام، برای بیدار شدن در سحرهای ماه مبارك رمضان و تشخیص وقت دقیق سحر و انجام اعمال مخصوص از وسایل و روش‌های گوناگونی استفاده می‌كردند. بعضی از این روش‌ها امروزه نیز متداول و برخی منسوخ شده اند. از جمله شناختن ستارگان و محل و جای آنها در آسمان، بانگ خروس، روشن كردن چراغ‌هایی در نقاط مرتفع شهر و گلدسته مساجد، صدای طبل و ظروف فلزی ، صدای مناجات از گلدسته‌های مساجد، جار كشیدن در كوچه‌ها ، كوبیدن دیوار همسایه و غیره از روش‌های پیشین بوده و امروزه مردم به وسیله زنگ تلفن و ساعت شماطه دار و رادیو و تلویزیون متوجه زمان دقیق سحر می‌شوند.
كلوخ اندازان
در گذشته ، یك روز قبل از ماه رمضان، مراسم كلوخ اندازان در چند شهر ایران انجام می گرفت، که در قزوین به « گل خندانی» معروف بود. در این روز مردم هر شهر یا روستا به گردشگاههای اطراف شهر یا روستای خویش می‌رفتند و انواع خوراك‌ها و غذاها به همراه خود می‌بردند و ضمن دور هم نشستن به تعریف قصه ، سرگذشت ، تفریح و انجام بازی می‌پرداختند و این روز را با خرمی ‌و شادی به پایان می‌رساندند.در این مناسك به نوعی افراد روح و جسم خود را آماده می‌كردند، زیرا علاوه بر تفریح و شادمانی كه باعث تقویت روحیه افراد می‌شد، غذاهایی هم كه در این روز تناول می‌شد، از انرژی برخوردار بود
شب نشینی
یكی از مراسمی ‌كه در گذشته رونق بیشتری داشت و امروزه كم و بیش اجرا می‌شود، دیدار از دوستان و آشنایان بعد از افطار است.
در این مجالس افراد فامیل و یا دوستان دور هم جمع می‌شوند و ضمن تناول شب چره با خواندن ابیاتی از دیوان سعدی یا حافظ و یا داستان گویی و اجرای بازی به شب نشینی می‌پردازند. از جمله در روستای لهران طالقان صاحبخانه با تنقلات یا شب چروز از مهمانان پذیرایی می‌كند و با بازی شبیه گل یا پوچ آنها را سرگرم می‌كند و اگر فصل زمستان باشد، همگی دور كرسی می‌نشینند و از گرمای مطبوع آن لذت می‌برند
مردم قزوین در شب‌های قدر نیز با برپایی آیین‌های ویژه از قبیل شركت در محفل‌های معنوی نیایش و دعا فرج، جوشن صغیر و كبیر، ابوحمزه ثمالی، جامعه كبیره، اقامه نمازهای یكصد تا هزار ركعتی و نماز هفت قل هوالله، حضور در مساجد و تكیه‌ها و سرگرفتن قرآن در شب‌های قدر به راز و نیاز می‌پردازند.
خواندن سوره‌های عنكبوت، روم، دخان بویژه قدر از باورهای دینی مردم این استان است كه در این شب‌ها انجام می‌شود.
یكی از سنتهایی كه هنوز نیز در گوشه وكنار شهر قزوین مشاهده می‌شود برپایی جشن و شادی در شب بیست و هفتم ماه رمضان و شب قتل ابن ملجم مرادی است.
دراین شب پیرمردان و جوانان با برپایی محفل سرور تا هنگام سحر به خوردن تنقلات و شیرینی و شربت می‌پردازند.
خوردن كله‌پاچه همراه با سیر پخته در سحر و نوشیدن چای زیاد پایان بخش این جشن است.
حلیم، شله زرد، آش دوغ، آش رشته، شیربرنج، قورمه سبزی، فرنی و رنگینك از جمله غذاهایی است كه بانوان این استان برای افطار و سحری خانواده طبخ می‌كنند.
نان چایی، قاق، شیرمال، دیماج نیز از دیگر خوراكی‌هایی است كه در این ماه مبارك در قزوین صرف می‌شود.
دادن ولیمه و افطاری با نیت خیر برای مستمندان و بستگان و اقوام علاوه بر عمل به آموزه‌های دینی سفارش شده، كدورت و اختلاف‌ها را برطرف و محبت را بیشتر كرده، چون معتقدند لطف خدا بیشتر شامل حال كسانی می‌شود كه دل مومن روزه‌دار را شاد می‌كنند.
توزیع جیره خشك از قبیل برنج، روغن، گوشت و آرد بین افراد و خانواده‌های نیازمند در ماه مبارك رمضان بخصوص شب‌های قدراز دیگر آدابی است كه‌ازسالیان دور بین قزوینی‌های اصیل رایج بوده‌است
آنچه می‌توان در مجموع از این آداب و رسوم نتیجه گرفت و از آن به عنوان كاركردهای اجتماعی ماه رمضان نام برد، این موارد است:
* نظم بخشی به رفتار افراد
* تقویت روحیه همكاری و ایجاد زمینه‌های وحدت بخش
* رفع كدورت از میان افراد از طریق مراسم آشتی كنان كه توسط ریش سفیدان انجام می‌گیرد و به تحكیم اتحاد جمعی مدد می‌رساند.

كنكاشی در آداب و رسوم گذشتگان قم در ماه مبارك رمضان

رمضان واژه زیبایی است كه مردم آن را همراه با عبودیت و بندگی صفا و صمیمیت دوری از كینه ها و كمك به نیازمندان می دانند.
با آغاز ماه مبارك رمضان آداب و رسوم مخصوص این ماه نیز كه هنوز برخی از آنها از گذشته درمیان مردم به جای مانده خودنمایی كرده و باعث تقویت روحیه های نوعدوستی محبت و دوری از صفات زشت خودپرستی و بی توجهی به جامعه می شود.
رمضان عطرهای گوناگونی را دراقلیم ایران زمین می پراكند و مردم را وا می دارد تا با بهره گیری از فرهنگ معنوی و آداب گذشتگان به گرامیداشت این ماه بپردازند.
به گزارش ایرنا مردم متدین قم نیز از دیرباز در آستانه ماه مبارك رمضان به دنبال آن بوده اند كه با آمادگی كامل به استقبال این ماه رفته و از لحظه لحظه آن به نحو احسن بهره گیرند.
سنت های زیبای مردم قم كه یادگار پدران نیكو سرشت آنان است اگرچه برخی از آنها رنگ و بوی گذشته را ندارد اما هنوز مردم با احترام به آن نگریسته و آن را با دل و جان در آغوش می كشند.
دراین گزارش سعی شده كه نگاهی به آداب و رسوم گذشتگان قم در ماه مبارك رمضان پرداخته و گوشه ای از رسوم كنونی نیز بیان شود.
حضور دركنارمرقد مطهر حضرت فاطمه معصومه (س ) یكی از رسوم مردم قم درماه رمضان بوده و هست كه عاشقان و دلسوختگان با دلی شكسته در كنار مرقد آن بانوی گرامی حضوریافته و موفقیت دراین ماه را از پروردگار متعال خواستار می شوند.
آنان در كنار مرقد مطهر حضرت فاطمه معصومه (س ) به عنوان شفیع روز محشر از آن بانوی گرامی اسلام طلب یاری كرده تا بتوانند خود را پاك و بهترین بهره را از این ماه ببرند.
دعا و نیایش به درگاه الهی و شركت در نمازهای جماعات ادعیه و سخنرانی های این مكان مقدس از جمله رسومی است كه از گذشته در قم متداول بوده است .
همچنین مردم قم دراین ماه برای از بین بردن كینه ها و دوستی و صفا ارتباط بیشتری با یكدیگر پیدا كرده و با حلالیت طلبی از یكدیگر سعی می كردند كه با استفاده از دعای مومنان بهترین استفاده از فرصت طلایی كه دراختیار دارند را ببرند.
اطعام به نیازمندان نیز یكی از آداب و رسوم مردم این دیار بوده كه مردم با فراهم آوردن سفره های افطار سعی داشتند كه به هر نحو با دعوت از نیازمندان خود را دراین كار معنوی و مورد رضایت حقتعالی شریك كنند.
بسیاری از مردم قم نیز ترجیح می دادند كه اطعام خود را به صورت مخفیانه و در تاریكی شب انجام داده و بدون اینكه شناسایی شوند و یا عزت نفس نیازمند را دچار خدشه كنند.
پخش آش و شله زرد نذری نیز یكی از فعالیتهای دیرینه مردم این شهر مقدس است كه به نیت كمك به نیازمندان با پخش این دو طعام سعی دارند كه نوعدوستی و توجه به دستورات شرع اسلام را مد نظرداشته باشند.
یكی از آداب و رسوم كه در گذشته بسیار پر رنگ بوده و امروز نیز كم و بیش به طریقی دیگر دیده می شود مراسمی باعنوان كلوخ اندازان بود به این معنا كه همه باید آماده ورود به این ماه شوند.
خانه تكانی دعای برای آمرزش گناهان گسترش مروت و دوستی كنارگذاشتن اختلافات و دشمنی ها و درنهایت آمادگی كامل برای ورود به این ماه را به عنوان كلوخ اندازان می گفتند.
به گفته سالخوردگان دراین شهر مردم درآن زمان به این مراسم با تمام وجود اهمیت می دادند و لحظه ای غفلت از آن را برای خود گناهی نابخشودنی می دانستند و به نوعی این اعتقاد را داشتند كه شاید این ماه رمضان آخرین فرصت برای طلب و مغفرت به درگاه الهی باشد.
سحرخوانی از دیگر رسوم بسیار رایج بوده است تا افراد در خواب نمانند و از لحظات نورانی هنگام سحر بهترین استفاده را ببرند.
سحرخوانان با صدای خوش و زیبا دركوچه های شهر به دعا و نیایش می پرداختند به گونه ای كه مردم هیچگاه حاضر نبودند این صدای دلنشین را با خواب عوض كنند.
به گفته قدما درآن زمان سحرخوانان همچنین با حضور در گلدسته های حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س ) به خواندن ادعیه می پرداختند بطوریكه صدای آنان به تمام شهر می رسید.
همچنین درآن زمان ارتش با استقرار یك توپ در باغ ملی قدیم قم نزدیكی حرم مطهر و شلیك آن مردم را از وقت سحر و افطار مطلع كرد.
یكی از رسوم آن زمان كه اكنون نیز ادامه دارد كمك به نیازمندان بود كه در ماه رمضان فرصت مناسبی برای توانگران فراهم می شد كه سفره های سخاوت خود را بیشتر از گذشته باز كنند و آنان این عمل را افتخاری بزرگ برای خود می دانستند.
از دیگر سنت های قدیم مردم قم درماه مبارك رمضان را پختن غذا توسط افراد نیكوكار بود كه آنان معمولا غذاهایی كه اغلب نیازمندان توانایی استفاده از ان را نداشتند از جمله فسنجان را در كاسه های روحی كرده و در تاریكی شب به آنان می دادند.
در آن زمان معتمدان محل با شناسایی نیازمندان بدون اینكه افراد عزت نفسشان شكسته شود آذوقه مورد نیاز را دراختیار این افراد قرار می دادند.

آداب ویژه ماه مبارک رمضان در استان قم

از نیمه دوم ماه شعبان همه مردم در جنب و جوش و آماده ساختن خویش براى استقبال از ماه مبارك رمضان هستند. چند روز قبل از ماه رمضان، مردم به نظافت و پاكسازى خانه‏ها، مساجد، تكیه‏ها و حسینیه‏ها مى‏پردازند.

یكى از رسوم ماه مبارك رمضان در شهرستان قم ایجاد الفت بین افرادى است كه به سببى از یكدیگر كدورتى به دل دارند. این عقیده وجود دارد كه اگر كسى روزه بگیرد، در حالى كه از بستگان یا برادر دینى خود كدورتى به دل داشته باشد، روزه‏اش مال شیطان است و قبول درگاه خداوند نیست.

روز آخر شعبان را روز «كلوخ اندازان» گویند. در اكثر نقاط ایران از جمله در این استان ضمن این‏كه مردم دور هم جمع مى‏شوند و به شادى و شادمانى مى‏پردازند، خود را براى ماه رمضان آماده مى‏كنند.

روز كلوخ‏اندازان بعضى‏ها در خانه بزرگ خانواده جمع مى‏شوند و بسیارى از مردم در صورت مناسب بودن هوا؛ اغلب در بهار و تابستان به باغها و گردشگاههاى اطراف شهر و آبادى‏شان مى‏روند و به تفریح و برپایى مراسم مخصوص روز كلوخ‏اندازان مى‏پردازند. خوراكى‏هاى این روز بسیار متنوع است و سعى مى‏كنند آنچه میلشان باشد بخورند و خود را براى ماه رمضان كه ماه امساك و پرهیز از زیاده‏خوارى و گناه است آماده كنند.

بسیارى از خانواده‏هایى هم كه به پیشواز ماه رمضان مى‏روند و روز آخر ماه شعبان روزه مى‏گیرند مقیّد به برگزارى مراسم «كلوخ اندازان» هستند و دو یا چند روز به ماه رمضان مانده به «كلوخ‏اندازان» مى‏روند.

مردم قم روز كلوخ اندازان وسایل خورد و خوراك و تفریحشان را برمى‏دارند و به امام‏زاده‏ها و زیارتگاه‏هاى اطراف قم از جمله به «شاه جمال»، «مسجد جمكران» و «چهار امام‏زاده» و دیگر امام‏زادگان مى‏روند. در مسجد جمكران هر كسى در این روز دو ركعت نماز حاجت مى‏خواند.

بعضى از خانواده‏ها نیز به باغهاى اطراف قم مى‏روند. تا چند سال پیش، گروهى از جوانان بعدازظهر روز آخر ماه شعبان، ساز و نقاره برمى‏داشتند و به «دروازه قلعه» مى‏رفتند و پس از تفریح از جمله چوب بازى، هر كس كلوخى به آب خندق دروازه قلعه مى‏انداخت و از خدا توفیق مى‏طلبید تا ماه رمضان بتواند روزه بگیرد. در ماه مبارك رمضان در اغلب مساجد و تكایا و بسیارى از خانه‏ها ختم قرآن برگزار مى‏شود. البته ختم قرآن تنها به ماه رمضان اختصاص ندارد و در تمام ماههاى سال برپا مى‏شود، اما در ماه رمضان صفا و جلوه‏اى دیگر دارد؛ مردها، زنها و بچه‏ها هركدام جداگانه در مجالس ختم قرآن شركت مى‏كنند.

محل برگزارى ختم قرآن مردها، اغلب در مساجد است و محل برگزارى ختم قرآن زنان، در خانه‏ها مى‏باشد كه به صورت نوبتى در خانه شركت كنندگان برپا مى‏شود.

اگر ماه رمضان سى‏روز باشد، هر روز یك جزء از قرآن خوانده مى‏شود، اما اگر بیست و نه روز باشد، ده روز آخر ماه، هر روز چند آیه بیشتر خوانده مى‏شود.

افطارى دادن یكى از رسوم پسندیده است و آنهایى كه توانایى دارند یك یا چند روز از ماه رمضان را افطارى مى‏دهند و از روزه داران دعوت به عمل مى‏آورند. افطارى دادن ثواب بسیار دارد و بسیارى معتقدند، كسى كه افطارى مى‏دهد با ثواب روزه میهمانانش شریك مى‏شود و خداوند اجر و مزد بسیار به او مى‏دهد.

آنان كه توانایى چندانى ندارند و نمى‏توانند از روزه‏داران پذیرایى كنند، خرما یا شربت یا نوعى شیرینى مثل زولبیا به مسجد مى‏برند و بین دو نماز مغرب و عشا از روزه‏داران پذیرایى مى‏كنند.

شبهاى نوزدهم، بیست و یكم و بیست و سوم ماه مبارك رمضان كه مصادف با شبهاى قدر و ضربت خوردن و شهادت مولاى متقیان على علیه‏السلام مى‏باشد مردم تا سحر به عبادت، خواندن قرآن، دعا و سوگوارى مولاى متقیان مشغولند. بعضى در خانه و بسیارى در مسجد و قبور امام‏زادگان اعمال و مراسم احیا را به جا مى‏آورند.

حرم حضرت معصومه، مصلاى قدس، مسجد امام حسن عسگرى علیه‏السلام و مسجد جمكران از مكان‏هاى مهمى هستند كه مردم براى احیا به آنجا مى‏روند. مراسم احیا معمولاً از ساعت 10 شب با سخنرانى و مداحى آغاز مى‏شود، سپس دعاى جوشن كبیر خوانده مى‏شود و بعد، چراغ‏ها را خاموش مى‏كنند و قرآن‏ها را بر سر مى‏گذارند و پس از استغفار و طلب حاجت، مراسم به اتمام مى‏رسد و مردم براى خوردن سحرى به خانه‏هاى خود مى‏روند.

در مراسم احیا در حین خواندن دعاى جوشن كبیر، برخى زنان در حالى كه در دلشان دعا را زمزمه مى‏كنند، هنگام خواندن «الغوث ...»، به نبات یا نقل و یا قندى كه در دست دارند مى‏دمند و بعد از مراسم، قند و یا نبات را براى تبرك و شفا نگه مى‏دارند. یكى از خوراكى‏هاى متداول در شب بیست و هفتم، كله پاچه است.

خوردن كله پاچه همراه با شادى و جشن و سرور است. مردم، این كله را به نیت كله ابن ملجم مى‏خورند و هنگام خوردن، بر ابن ملجم، لعنت مى‏فرستند

مردم استان چند روز قبل از فرا رسیدن ماه رمضان خود را آماده استقبال از ماه خدا مى‏كنند. مساجد را مى‏آرایند و غبار آن را مى‏زدایند. برخى از مؤمنین بنابر سنت دیرین خود، از چند روز قبل با روزه گرفتن به پیشواز ماه رمضان مى‏روند. با آغاز این ماه پر خیر و بركت مردم به مساجد روى مى‏آورند و جان خویش را با كلام خدا و سخن واعظان آرامش مى‏بخشند.

از مراسم پرشكوه ماه رمضان جلسات قرائت قرآن در مساجد و منازل است. در برخى از شهرهاى استان نیز در شب‏هاى رمضان مراسم «الله رمضونى» انجام مى‏شود.

در این مراسم، جوانان به جمع‏آورى اعانات براى مستمندان مى‏پردازند و از محل جمع‏آورى این كمك‏ها به مستمندان افطارى مى‏دهند. (معمولاً غذاى تهیه شده را به منازل مستمندان مى‏برند.)

با فرا رسیدن شب‏هاى احیاء، مساجد شور و نشاطى خاص مى‏یابد و مردم روزه‏دار با اشتیاق فراوان در مساجد حضور مى‏یابند و مراسم احیاء را با خواندن قرآن، دعاى جوشن كبیر و قرآن بر سر گرفتن، به‏جا مى‏آورند. این شب‏ها كه مصادف با شهادت امام امیرالمؤمنین علیه‏السلام است، دسته‏هاى عزادار در مساجد به سینه‏زنى و عزادارى مى‏پردازند.

از جشن‏هاى ماه رمضان در این استان مى‏توان به جشن نیمه رمضان (ولادت حضرت امام حسن مجتبى علیه‏السلام) و جشن 27 رمضان (كشته شدن ابن ملجم) اشاره نمود. با فرا رسیدن ماه رمضان تركمن‏ها با آداب و رسوم خاص این منطقه مهیاى میهمانى خدا مى‏شوند. در این ایام مساجد گرم و پرنور مى‏شود. نماز تراویح از مهم‏ترین مناسك عبادى ماه رمضان پس از نمازهاى یومیه است. از دیگر مراسم ماه رمضان كه مختص تركمن‏هاست برگزارى مراسم «یا رمضان» است كه در شب چهاردهم رمضان و پس از اداى نماز عشاء و تراویح انجام مى‏پذیرد.

در این مراسم دسته‏هاى چند نفرى از جوانان با خواندن سرودهایى با مضامین مذهبى از درب مساجد به سوى منازل مردم حركت مى‏كنند و در هر خانه‏اى با خواندن سرود از صاحب‏خانه تقاضاى كمك براى مستمندان را مى‏نمایند.

تركمن‏ها در شب‏هاى رمضان قربانى مى‏كنند و مردان براى میهمانى حاضر مى‏شوند و براى زنان غذا به منزل‏ها فرستاده مى‏شود. به این مراسم «الله یولى» یعنى در راه خدا مى‏گویند. مراسم شب قدر نیز در میان آن‏ها از اهمیت خاصى برخوردار است.

در این شب علاوه بر عبادات معمول، اداى نمازهاى نافله و قرائت قرآن، به صله ارحام به شكل وسیع مى‏پردازند. آن‏ها براى شب بیست و هفتم ماه رمضان اهمیت فراوانى قائلند و آن را «قدر گیجه» مى‏نامند.

در این شب میهمانى مفصلى مى‏دهند و تا سحرگاهان بیدار مى‏مانند.

به گزارش باشگاه خبرنگاران کرمانشاه

مردم كرمانشاه هم مثل تمام مردم کشور، از قدیم عادت داشتند که سر رسیدن رمضان را از ارتفاعات نگاه کنند. آنها به بلندترین نقطه شهر می رفتند و سعی می کردند اولین نفری باشند که هلال ماه پربرکت رمضان را به چشم می بینند.

آنها هنوز هم داوطلبانه جمع می شوند و با هم شروع به رفت و روب و پاكیزه كردن کوچه ها و مساجد می کنند. ریش سفیدهای محل، دست به کار آشتی دادن كسانی می شوند كه به هر دلیلی از همدیگر کینه به دل گرفته اند و کوچکترها خود را برای روزه کله گنجشکی آماده می کنند.

در همان روزها بود که شلیك گلوله توپ لحظه آغاز اذان صبح و اذان مغرب را به مردم شهر اعلام می کرد و جمعیت کم و متمرکز شهر، بهانه ای بود تا مردم شبیه یک خانواده بزرگ، همدیگر را از روی دیوارها صدا کنند و سر سفره های سحری و افطاری همدیگر بنشینند و روزه داری شان را با یکدیگر تقسیم کنند.

سفره رمضان

در ماه رمضان بازار غذاهای سنتی و محلی کرمانشاه به راه است. سر سفره کرمانشاهی ها که بنشینید، می توانید طعم لذیذ حلیم کرمانشاهی، آش عباسعلی، آش ترخینه، خورشت خلال، سیب پلو، خوراک چنگال، شیر برنج، كوفته، شله زرد و كله گنجشكی را بچشید که همه با روغن اعلای حیوانی درست شده اند. شیرینی های محلی کرمانشاهی مثل کاک و نان برنجی هم پای ثابت سفره های رمضانی مردم این منطقه هستند که در کنار نان روغنی، زولبیا و بامیه، شیره انگور، حلوا و خرما قرار می گیرند.

شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که آش عباسعلی تاریچخه ای به اندازه 200 سال دارد! در آن زمان آشپز متدین و ماهری به نام عباس علی نذر می کند که هر شب در مسجد به مردم آشی ویژه بدهد تا آنها روزه خود را با آن آش افطار کنند. در این این آش از گوشت، نخود، لوبیا، عدس، پوره گندم، سبزیجات معطر، روغن کرمانشاهی و ادویه جات استفاده شده بود که مزه ای منحصر به فرد به آن می دادند.

سال ها بعد، این آش پرملات به نام آشپز آن یعنی عباسعلی در کرمانشاه معروف می شود و به یکی از غذاهای مورد علاقه مردم تبدیل می شود. حالا، بعد از 200 سال، یاد عباس علی متدین در هر ماه رمضان بر سر سفره های افطاری مردم زنده می شود و مردم با این عقیده که چنین آشی متبرک و خوش یمن است، آن را نذری می دهند.

خوراک چنگال هم یکی دیگر از خوردنی های پرطرفداری کرمانشاهی است که نوعی شیرینی محسوب می شود. این خوراک مخلوطی است از نان و روغن کرمانشاهی و شکر که به عقیده کرمانشاهی ها، روزه دار را تا افطار نگه می دارد.

فطریه

کرمانشاهی ها رسم دارند که مبلغ فطریه را شب قبل از عید مردم زیر بالشت خود بگذارند و فردا اول وقت، به خانواده مستمندی كه آبرومند و اهل نماز و روزه است هدیه بدهند. این شیوه پرداخت فطریه اگرچه این روزها چندان رایج نیست اما هنوز هم در محله های قدیمی و روستاهای کوچک دیده می شود/س 

بیرجند / واحد مرکزی خبر / اجتماعی
گزارش مکتوب...آداب و رسوم مردم خراسان جنوبی در ماه ضیافت الهی

همزمان با دعوت حق برای ماه ضیافت الهی ، جلوه ای از پاکی و نورانیت خراسان جنوبی را فرا می گیرد .
هلال ماه که رویت می شود گویی سرآغازی است برای پاکی و اتصال به مدار ربوبیت، دست های نیاز این مردمان که در کشور به سادگی و فرهنگی بودن مشهورند به سوی آسمان گشوده می شود تا شاخه شاخه اجابت را نصیب مردم این خطه کویری کند.
مردم خداجوی خراسان جنوبی در ماه میهمانی خدا آداب و رسومی را به ثبت رسانده اند که هرچند گوشه هایی از این آداب و رسوم هنوز در برخی از مناطق به چشم می خورد اما به نظر می رسد زندگی شهری و اقتضائات آن مجال پرداختن به این سنت های زیبا را از مردم این دیار ستانده است.
در گویش بیرجندی کلمه رمضان quotation mark رمزو quotation mark ( (ramazo تلفظ می ‌شود و یازده ماه دیگر سال quotation mark سالگان quotation mark (salego) گفته می‌شود و این نامگذاری quotation mark رمضان quotation mark را از ماه های دیگر ممتاز می کنند.
مردم مومن این خطه پیش از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان با گرفتن روزه در آخرین روزهای ماه شعبان به استقبال ماه مهمانی خدا می روند که این استقبال آیین پیشواز (پیشباز در گویش بیرجندی) از ماه رمضان نامیده می ‌شود.
در روستاهای خراسان جنوبی در ایام قدیم، یکی از ریش ‌سفیدان یا افراد مسن روستا حدود یک ساعت قبل از اذان صبح بیدار می ‌شد و با دعا و مناجات به درگاه خدا و سپس با صدای بلند اهالی روستا را بیدار می‌ کرد.
مناجات و شب خوانی از نخسین شب رمضان آغاز می ‌شود بطوریکه در گذشته نه چندان دور مراسمی با عنوان شوخوانی و رمضان خوانی در روستاها و شهرهای خراسان جنوبی به خصوص بیرجند به صورت باشکوه برگزار می ‌شد که امروز مانند بسیاری از سنت‌ها به دست فراموشی سپرده شده است.
شب خوانی معمولا در سه نوبت انجام می گرفت که هر کدام نمودار وقتی از سحرگاهان بود.
صدای این شب خوانان در سکوت دل شب ، حالت روحانی به آن می داد و مردم نیز برنامه سحر خود را با همین مناجات ها تنظیم می کردند.
قبل از اذان سحر نیز مناجات کوتاهی می کردند که به آن نظاره خوانی می گفتند.
در آخرین دقایق سحر برای اعلام وقت امساک، یک شب خوانی کوتاه دیگر انجام می گرفت.
افطاری، مجالس پر رونق بویژه دعوت نیازمندان، فامیل و همسایگان دور و نزدیک از نمودهای بارز احیای سنت زیبای صله رحم در ماه مبارک رمضان در خراسان جنوبی است.
علیزاده یکی از مسن ترین مداحان و موذن بیرجندی می گوید: در قدیم و حتی امروزه بسیاری از قدیمی های بیرجند با نوای شب خوانی برای سحری خوردن بیدار می شدند.
شب نشینی های معنوی همراه با ختم قرآن و قرائت نهج البلاغه در قبل و بعد از اذان صبح، اقامه نماز مستحبی و صرف سحری در جمع نیز جلوه ای از پاکی و نورانیت را در این شب ها در منظر هر بیننده نمایان می سازد.
در این ماه زنان و دختران خانواده نیز برای پختن شیرینی های محلی و آماده کردن مواد غذایی ماه رمضان به منزل یکدیگر می روند.
آش رشته، نان، پنیر و سبزی، حلوا، خرما، فرنی، شله زرد، زولبیا و بامیه، قوت افطار مردم این خطه است.
هنوز هم سادگی سفره افطار در برخی مناطق روستایی بیرجند موج می زند، در برخی مناطق روستایی اهالی روستا به یاد حضرت علی(ع) روزه خود را با نمک افطار می ‌کنند.
در جلسات قرآنی مرسوم است چنان چه فردی برخی از سوره های قرآن از جمله انعام، یس، توحید، الرحمن و سجده را در این جلسات قرائت کند، جلسه بعد با آوردن شیرینی یا پختن آش نذری به اعضای جلسه ،خوشحالی اش را قرائت سوره های ذکر شده بروز می دهد.
در آخرین روز ماه مبارک رمضان و با پایان جزء 30 قرآن نیز با پخش نقل و نبات، دعای ختم قرآن و وداع با ماه مبارک رمضان تلاوت می شود.
اشرفی مسئول دارالقرآن کریم اداره کل تبلیغات اسلامی خراسان جنوبی می گوید: بیش از هزار جلسه قرآنی در این استان شناسایی شده که حدود 450 جلسه در دارالقرآن کریم استان به ثبت رسیده است.
یکی دیگر از آیین های قدیمی ماه مبارک رمضان در بیرجند خواندن رمضانی است.
در این مراسم در شبهای رمضان پس از نماز و افطار، جمعی از نوجوانان پسر در دسته‌های چهار تا شش نفری به در خانه‌ همسایه ها به ویژه سرشناسان و صاحبان ثروت می ‌روند و به قصد گرفتن انعام برنامه ویژه‌ای اجرا می‌کنند.
علیزاده از مداحان مسن بیرجند یادآور می شود: رسم رمضان خوانی در سال های قبل توسط مردان مسن و سرشناس انجام می شد که این امر در سال های اخیر به نوجوانان و جوانان سپرده شده است.
دکتر محمد مهدی ناصح محقق و شاعر بیرجندی درباره نحوه اجرای رمضان خوانی در خراسان به ویژه در شهر بیرجند چنین می گوید: کودکان و نوجوانان در ایام ماه رمضان در گروه های مختلف و زیر سرپرستی یک نفر به در منازل می روند و با خواندن شعرهایی، از صاحب خانه تقاضای شیرینی و خوردنی می کنند، شعرهایی که در این مراسم خوانده می شود به نام رمضانی مشهور است و معمولا توسط سرگروه خوانده می شود .
رمضان خوانی در گویش بیرجندی با یک مقدمه دعایی که توسط استاد خوانده می‌شود آغاز شده و با آمین شاگردان ادامه پیدا می ‌کند.
رمضان خوانی از سنت هایی است که شاید در گذشته در ماه رمضان در تمامی کوچه و محلات شهر به چشم می خورد اما هم اکنون تنها در محلات پائین شهری بیرجند و شاید توسط برخی جوانان اجرا شود که آن هم در حال منسوخ شدن است.
زنگویی محقق فرهنگ عامه در این مورد به آداب مردم بیرجند اشاره و آیین های خراسان جنوبی را به دو گروه آیین های مردانه و آیین های زنانه تقسیم بندی می کند.
وی رمضان خوانی را از آیین های مخصوص مردان می داند که با این رسم ، ماه مبارک رمضان را تکریم و تعظیم می کنند.
زنگویی یادآور می شود: آیین بیست و هفتمان نیز از آیین های بانوان خراسان جنوبی برای تکریم و گرامیداشت ماه نزول وحی است.
این محقق آیین بدرقه ماه مبارک را نیز از رسوم خاص خراسان جنوبی ها برای بزرگداشت ماه رحمت الهی می داند و تصریح می کند: در این آیین، همانطور که مردم مومن استان با روزه گرفتن آخرین روزهای شعبان به استقبال ماه رمضان آمدند، این ماه را با روزه گرفتن روزهای پس از عید فطر بدرقه می کنند.
مراسم quotation mark بیست و هفتمان quotation mark در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان نیز از دیگر برنامه‌هایی است که از گذشته دور در شهرستان بیرجند وجود داشته و هنوز هم نام آن فراموش نشده است.
روز بیست و هفتم ماه مبارک رمضان روز مرگ ابن ملجم مرادی ملعون است.
در شب بیست و هفتم ماه رمضان برخی از زنان و دختران جوان با پوشاندن صورت خود و گرفتن سبد یا طبقی در دست که در آن، آینه ، سرمه دان و شانه قرار دارد و ملاقه به دست به در خانه همسایگان رفته و طلب هدیه می کنند .
آنها صاحب خانه را با زدن ملاقه به درخانه صدا می کنند و تقاضای هدیه ، پول و یا خوراکی می کنند و اگر صاحب خانه بخواهد زیرکی کند و چهره فرد را ببیند با ملاقه پشت دست او می زنند.
خانم صاحبخانه نیز با سرمه چشمانش را سیاه کرده و به یمن تبرک شانه را بر موهایش میزند و به آینه نگه می کند سپس نذر خود را در سینی بیست و هفتمان می گذارد.
پولی که به این طریق به دست می ‌آید متبرک شمرده و آن را شادی آور می‌ دانند.
در این مراسم همه کسانی که بدین صورت پولی به دست آوردند پیش ازظهر روز بیست و هفتم رمضان به بازار رفته و با آن پول پارچه ‌ای به دلخواه خود می‌ خرند و ظهر آنروز در خانه یا مسجد از آن پارچه پوشاکی مانند چادر، پیراهن و چارقد برای خود می ‌دوزند و آن را می‌ پوشند و بر این باورند که تمام سال را به شادی خواهند گذراند و از همه بلاها مصون خواهند بود.
در شب اول ماه شوال (شب عید فطر) تنها یک بار مناجات و شب خوانی انجام می گیرد به گونه ای که با گفتن سخنان موزون و خواندن اشعاری مناسب با ماه مبارک رمضان وداع می کردند و بدین جهت این شب خوانی را الوداع می نامند.
الوداع خوانی که با اشک و سوز الوداع خوانان به دلیل پایان ماه برکت الهی همراه است در شب عید فطر انجام می شود.

ماه مبارک رمضان و عبادات این ماه نورانی یکی از اشتراکات همه اقوام خراسان شمالی بوده که در طی آن هر کدام از آنها به زبانی و بیانی، خالصانه و عاشقانه با معبود خود به نجوا می‌پردازند.

در ماه رمضان مردم یك پارچه براى انجام تكالیف شرعى آماده مى‏شوند و در جهت بجا آوردن این وظایف هر جمعیت و هر گروهى با آداب و تشریفات خاص خود مراسم رمضان را برگزار مى‏كنند.

در خراسان نیز چند روز قبل از ماه رمضان مردم به نظافت و پاكسازى خانه‏ها و مساجد و حسینیه‏ها مى‏پردازند. همچنین مردم مایحتاج ماه مبارك رمضان را قبل از فرا رسیدن این ماه تهیه مى‏كنند.

یكى از رسوم پسندیده در ماه مبارك رمضان آشتى و ایجاد الفت بین افرادى است كه به سببى از یكدیگر كدورتى به دل دارند. عقیده بر این است كه اگر كسى روزه بگیرد در حالى كه از بستگان یا برادر دینى خود كدورتى به دل داشته باشد روزه‏اش مورد قبول درگاه خداوند نیست.

در اكثر نقاط ایران روز آخر ماه شعبان را روز «كلوخ اندازان» مى‏گویند. در این روز ضمن اینكه مردم دور هم جمع مى‏شوند و به شادى و شادمانى مى‏پردازند خود را براى ماه رمضان آماده مى‏كنند. روز كلوخ اندازان بعضیها در خانه بزرگ خانواده جمع مى‏شوند و بسیارى از مردم در صورت مناسب بودن هوا به باغ‏ها و گردشگاه‏هاى اطراف شهر و آبادیشان مى‏روند. در مشهد نیز مردم روز كلوخ‏اندازان به بیرون از شهر مى‏روند و آن روز را به شادى سپرى مى‏كنند.

قابل توجه اینكه عده‏اى از مردم یك روز و بعضى دو تا سه روز قبل از ماه رمضان، روزه پیشوازى مى‏گیرند.

در گذشته مردم ماه مبارك رمضان را با رؤیت هلال ماه آغاز مى‏كردند به این صورت كه مردم غروب روز آخر ماه شعبان به بالاى مناره‏ها، گلدسته‏ها و پشت بامها مى‏رفتند و بانگاه دقیق در آسمان به جستجوى ماه مى‏پرداختند و در صورت مشاهده ماه اعمال مخصوص ماه رمضان را بجا مى‏آوردند. امروزه نیز علاوه بر این كار، با استماع از صدا و سیما و شنیدن حكم مراجع جامع‏الشرایط، رمضان را آغاز مى‏كنند. در مشهد عقیده دارند وقتى هلال ماه رمضان را دیدند باید به شمشیر نگاه كنند. اگر شمشیر نباشد به سبزه، گل، آب یا به چراغ نگاه مى‏كنند.

در قدیم‏الایام براى بیدار شدن در سحرهاى ماه رمضان و تشخیص وقت دقیق سحر از وسایل و روشهاى گوناگونى از جمله: ستارگان، بانگ خروس، صداى نقاره، طبل و شیپور، بوق حمام، توپ در كردن و جار كشیدن استفاده مى‏كردند. اما امروزه زنگ ساعت متداول‏ترین وسیله‏اى است كه از آن براى بیدار شدن در سحر استفاده مى‏كنند. غیر از این مورد كوبیدن دیوار همسایه و یا به صدا درآوردن زنگ در یا تلفن و نیز صداى مناجات، از گلدسته‏هاى مساجد از دیگر روشهاى بیدار شدن در سحر مى‏باشد.

نحوه بجا آوردن اعمال سحر و خوردن سحرى در شهرها و روستاهاى مختلف تفاوتهایى دارد. اما آنچه بیشتر معمول است به این صورت است كه ساعتى به سحر مانده اهل خانه بیدار مى‏شوند و وضو مى‏گیرند و مشغول خواندن دعاى سحر و قرآن مى‏شوند. بعد از ختم دعا و قرآن نیت مى‏كنند و خوردن سحرى را آغاز مى‏كنند.

بعد از كسب و كار روزانه، روزه‏داران براى اداى نماز مغرب و عشا یا به مسجد مى‏روند و یا در خانه نماز بجا مى‏آورند و نزد خانواده خویش افطار مى‏كنند. آنهایى كه در مسجد با جماعت نماز مى‏خوانند اغلب در همان مسجد بین دو نماز روزه خود را باز مى‏كنند. به این صورت كه هر شب از طرف كسانى كه نذر دارند خرما، زولبیا، بامیه، شیرینى یا حلوا بین نمازگزاران تقسیم مى‏شود.

غذاهاى افطار اغلب ساده و سبك است و روزه‏داران از خوردن غذاهاى سنگین پرهیز مى‏كنند. یكى از رسوم پسندیده در ماه مبارك رمضان افطارى دادن مى‏باشد و آنهایى كه استطاعت مالى دارند چند روز از ماه رمضان را افطارى مى‏دهند. در ماه مبارك رمضان در اغلب مساجد و تكایا و بسیارى از خانه‏ها ختم قرآن برگزار مى‏شود و مردها و زنها جداگانه در مجالس ختم قرآن شركت مى‏كنند.

شبهاى ماه رمضان واقعاً شبهاى عبادت و نیایش است. انسان احساس مى‏كند كه جز توسل به درگاه الهى و ستایش ذات پروردگار راه دیگرى ندارد و آن علاقه و كشش قلبى و عواطف انسانى و روحانى ایجاب مى‏كند كه انسان به سوى مجالس مذهبى و زیارت حضرت رضا علیه‏السلام و استفاده از مجالس و محافل مذهبى رهسپار شود و از بركات و فضائل و روحانیت این مجالس بهره‏مند شود. در این مجالس كه یك ساعت بعد از افطار تا نیمه شب برگزار مى‏شود ابتداء دو ساعت مراسم تلاوت قرآن مجید و تفسیر آن است و سپس مراسم روضه‏خوانى، وعظ و خطابه توسط وعاظ درباره زندگانى ائمه اطهار و درباره مسائل مذهبى برگزار مى‏شود و از مستمعین و حضّار و مدعوین با چاى، میوه، زولبیا و بامیه پذیرایى مى‏شود. حدود نیمه شب مجلس تمام مى‏شود.

ایام شهادت حضرت على علیه‏السلام مصادف با روزهاى نوزدهم، بیستم و بیست و یكم ماه مبارك رمضان است. در این ایام مسلمانان و دوستداران مولاى متقیان در ماتم و حزن و اندوه فرو مى‏روند و همه جا یكپارچه سیاهپوش مى‏شود. كسب و كار و بازار یكسره تعطیل، و تعزیه و عزادارى در همه جا برپا مى‏گردد. این ایام با شبهاى قدر مصادف است و شیعیان شب هنگام تا سحر به دعا و نیایش پروردگار مشغول مى‏باشند و در تمام مساجد و تكایا در سوگ امام، نوحه‏خوانى و سینه‏زنى بر پاست.

در مشهد روزهاى نوزدهم و بیست و یكم هیئتهاى مذهبى در حال سینه زدن و زنجیر زدن به حرم مطهر حضرت رضا علیه‏السلام مشرف مى‏شوند و پس از عزادارى در حرم به حسینیه‏ها و تكیه‏هاى خود برمى‏گردند. در دیگر شهرهاى استان خراسان نیز دسته‏هاى سینه‏زنى و زنجیرزنى در خیابانها راه افتاده و به عزادارى مى‏پردازند.

شبهاى نوزدهم، بیست‏ویكم و بیست و سوم ماه مبارك رمضان، شبهاى احیا شیعیان تا سحر به عبادت و خواندن قرآن و دعا مشغول مى‏شوند. بسیارى از مردم در مساجد و برخى هم در خانه اعمال و مراسم احیا را بجا مى‏آورند.

روز بیست و هفتم ماه رمضان را كه مصادف با كشته شدن ابن‏ملجم مى‏باشد، مردم جشن مى‏گیرند و شادى مى‏كنند. در این شب بازار انواع خوراكیها از جمله كله‏پاچه رونق بسیار دارد.

در قدیم در شهرستان بجنورد اعضاى هر خانواده شب بیست و هفتم دور هم جمع مى‏شدند و زنان لباس گلى مى‏پوشیدند و جشن مى‏گرفتند و براى افطار كله‏پاچه بار مى‏گذاشتند. هنگام خوردن كله پاچه هر یك از اعضاى خانواده چاقویى در دست مى‏گرفت و به كله گوسفند حمله مى‏بُرد تا از كله گوسفند جز استخوان چیزى باقى نمى‏ماند.