تبیان، دستیار زندگی

با سلام                                                                                                       08/06/1388

میخواستم بدانم امتیاز مطالب بعد از چه مدت به عضو داده میشود و چرا امتیاز سوالات هفتگی و غیره بعد از چند هفته به اعضا داده نمی شود

با تشکر                     

اتشکده
كوه كم ارتفاعى است در هشت كیلومترى مغرب اصفهان، كه قسمت بالاى آن را ویرانه هایى از خشت ضخیم و محكم تشكیل داده و به گفته مورخین یكى از آتشكده هاى معروف اصفهان بوده است. اگرچه تعیین تاریخ قطعى ساختمان مشكل مىنماید، ولى آنچه مسلم است از دوره ساسانى جدیدتر نمىتواند باشد.بر روی كوه كوچكی به فاصله 20 كیلومتری از سوی باختر اصفهان و در جلگه با صفای فرح انگیز قرب و مشرف بر رودخانه زاینده رود عمارات ویران و آثاری قرار دارد كه به احتمالی به دوره اشكانی و به زعم قوی متعلق به دوره ساسانیان است

موقعیت محلی از این باب كه زردتشتیان قدیم آتش مقدس را همواره در جایی قرار می داده اند كه در دیدگاه مردم باشد و دیگر كیفیت و نقشه ساختمان و مصالحی كه در آن به كار رفته و شهرت این محل بر حسب وجود منابع بسیار به آتشگاه همه و همه نشان می دهد كه برروی این كوه یكی از آتشگاههای زردشتی وجود داشته است و در روی بلندی بر همه جا اشراف داشته است . مصالح ساختمان آن اگر چه گل وخشت است ولی باز هم قدمت وكهولت از آن پیداست .

این پل كه در نوع خود شاهكارى بىنظیر از آثار دوره سلطنت شاه عباس اول است، به هزینه و نظارت سردار معروف او الله وردىخان بنا شده. این پل در حدود 300 متر طول و 14 متر عرض دارد و طویل ترین پل زاینده رود است كه در سال 1005 هجرى ساخته شده است. در دوره‌ صفویه‌،مراسم‌ جشن‌ آبریزان‌ یا آبپاشان‌ ارامنه‌ در كنار این‌ پل‌ صورت‌ می‌گرفت‌. ارامنه‌ جلفا، مراسم‌ «خاج‌ شویان‌» را نیزدر محدوده‌ همین‌ پل‌ برگزار می‌كرده‌اند. پل‌ مزبور یكی‌ از شاهكارهای‌ معماری‌ و پل‌ سازی‌ ایران‌ و جهان‌ محسوب‌ می‌شود.

و به روایتی دیگر:

این پل در سال (1011 ه.ق) باهتمام اللهوردیخان سپهسالار شاه عباس و بنا به فرموده شاه مزبور شروع به ساختمان گردید و به طورى كه در عالم آراى عباسى نوشته شده داراى چهل چشمه (دهانه) بوده كه از هر چشمه آب خارج مىگردیده، پلى بسیار عریض و طویل و مرتفع، شالوده آن با سنگ و آهك ریخته شده و با آجر و گچ بالا رفته و دو طرف پل غرفات و غلام گردشهاى بلند فوقانى ساخته و چشمه هاى زیرینش زیاد با عرض و مرتفع و طول آن 350 قدم و عرضش بیست قدم و شش معبر باین شرح داشته است:

1- راه وسط كه مخصوص عبور سواره و گردونهها بوده است. 2 و 3 دو طرف پل كه از میان گالالریها ى زیبا مىگذشت و به پیادهرو تخصیص داشت. 4 و 5 پشت بامهاى گالارى از دو طر ف كه دور آن نرده داشته و موقع طغیان رود تفرجگاه باشكوهى بوده است، سرانجام گالاریهاى پل به وسیله پلههاى ظریف بزیر پل متصل مىشد و از زیر پل هم موقع كم آبى عبور مىكردند. 6 از زیر پل بود.

مساحت این پل را سیاحان انگلیسى چهارصد و نود یارد تعیین كردهاند. هفت دهانه این پل گرفته شده و اكنون 33 دهانه دارد و از این رو به پل 33 چشمه شهرت دارد.

این پل را بنامهاى: پل شاه عباسى - پل اللهوردیخان - پل جلفا - پل چهل چشمه - پل سى و سه چشمه خواندهاند و وجه تسمیه هر یك چنین است: 1- پل شاه عباسى از آن جهت گویند كه شاه عباس اول دستور بناى آن را داده است و چون بمباشرت و اهتمام اللهوردیخان ساخته شده به پل اللهوردیخان معروف گردیده و از لحاظ اینكه معبر مردم به جلفا بوده آن را پل جلف هم گفتهاند و چون در ابتداء چهل چشمه داشته پل چهل چشمه و اینك سى و سه چشمه دارد به پل سى و سه چشمه اشتهار دارد.

این پل براى اتصال خیابان چهار باغ كهنه عباسى به خیابان چهارباغ بالا و باغ هزار جریب و عباس آباد ساخته شده است. این پل در جشن آبریزگان و آب پاشان محل اجتماع شاه و بزرگان و شعراء و رجال و سایر مردم بوده است.

شرحى را كه سرپرسى سایكس انگلیسى راجع به این پل نوشته از نظر اینكه بسیار دقیق و وضع پل را در آخر قرن سیزدهم و اوائل قرن چهاردهم هجرى مجسم مىنماید عیناً در اینجا نقل مىگردد:

خیابان با شكوه چهارباغ از یك طرف به پل اللهوردیخان كشیده مىشود، كه با این كه حالیه روى بویرانى نهاده معذا از پل هاى درجه اول عالم به شمار مىآید، اینجا از یك شاهراه سنگ فرش شده وارد مدخل عمومى پل مىشوند شكل فوق العاده و شگفت آور این پل كه 388 یارد طول آنست مقابل یك جاده سنگ فرش شدهاى به عرض 30 پا بدین قرار ایت كه در آن سه معبر در سه سطح مختلف تعبیه شده كه یكى از آنها راه معمولى روى پل است كه در دو طرف آن طاق نماهاى سرپوشیده ساختهاند. طاقنماها از طرفى برودخانه و از طرفى به همین جاده مشرف مىباشند، در بالا و پائین این طاقنماها كه با تابلوى نقاشى شده تزیین یافته بود هر كدام یك پیاده روهائى است كه با پله كانها باین راه اصلى وصل مىشود و در كنار سطح رودخانه معبر دیگرى است كه به طول رودخانه امتداد مىیابد. تنها انتقاد مخالفى كه براى ساختمان این پل مىشود كرد و آن از تصویر هم نمایان است آنكه، پل مزبور در مقابل جریان ضعیف و باریك زنده رود در بیشتر فصول سال بیش از، انداغزه جنبه ظرافت دارد.

در تاریخچه ابنیه تاریخى اصفهان درباره این پل تاریخى چنین نوشته است:

در انتهاى جنوبى خیابان چهارباغ پل اللهوردیخان است كه به نام بانى و سازنده آن خوانده مىشود و در همان موقعى كه شاه عباس دستور كاشتن درختان چهارباغ را مىداده رفیق و سپهسالار شاه نیز در ساختمان این پل به وسیله آجر و سنگ تراش فعالیتى به خرج مىداد، وضعیت این پل با قدیمش تفاوت زیادى نكرده است. ایوانچهها و غرفههاى زیبا و متناسب طرفین پل كه جاى نشستن اهالى و عبور و مرور است به همان حالت اولیه باقى مانده است. طول این پل 295 متر و عرضش 13/75 متر مىباشد. نوشتهاند كه در ابتدا چهل چشمه داشته و به تدریج سى و سه چشمه شده در سنوات اخیر قسمت زیادى از بستر رودخانه را تصرف كرده و اشجارى غرس نموده بودند به طورى كه چند چشمه پل از عبور آب محروم گشته ممكن بود بكلى متروك شود وى در سال 1330 كه آقاى مصطفى خان مستوفى ریاست شهردارى اصفهان را داشت شهامت و شجاعت به خرج داد و اراضى مزبور را از تصرف غاصبین خارج و مجراى عبور آب چشمهها را باز كرد و اقدام به ساختمان دیوارهاى سنگى در طرف شما رودخانه نموده كه نوز آثارش پابرجا و عملیاتش زبانزد مردم این شهر است. در دوره صفویه ارامنه حق داشتند تا میدانى كه اول پل احداث شده بود جمع شوند و مالالتجاره و صنایع خویش را با صنعتگران اصفهانى تبدیل نمایند و حق نداشتند از این پل عبور كرده داخل شهر شوند در جل این پل مجسمه رضا شاه كبیر بر روى ستونى بارتفاع 5 متر دیده مىشود كه اسبى سوار و به طرف شما متوجه است اطراف این مجمسه فعلاً میدان 24 اسفند و با میدان مجسمه نامیده مىشود.

در شمال شرقى پل یعنى اول خیابنى كه به طرف شرق امتداد دارد ساختمان آجرى است كه بیاد مقبره كمال الدین اسماعیل )قبرش در جهانباره است( ساخته شده و خیابان مزبور به نام آن بزرگوار نامیده مىشود كه به طرف پل جوئى و خواجو امتداد دارد.

به طورى كه ملاحظه شد گفتار تاریخچه ابنیه تارخى اصفهان وضع پل زاینده رود را در گذشته و حال تشریح كرده و اقتضاء داشت كه براى استحضار سرگذشت پل ایام گوناگون درج گردد.

تاورنیه سیاح فرانسوى راجع باین پل در سفرنامه خود كه نظم الدوله ابوتراب نورى آن را ترجمه كرده چنین نوشته است:

پلى كه در وسط خیابان تقاطع مىكند موسوم به پل اللهوردیخان كه بانى آن بوده است مىباشند و آن را پل جلفا هم مىگویند. این پل تمام از آجر و سنگ بنا شده و سطح آن بیك میزان است. دو طرف آن از وسطش پستتر نیست، 350 قدم طول و بیست قدم عرض دارد و زیر آن چندین چشمه و طاق از سنگ ساخته شده كه خلى پست و كم ارتفاع است، در دو كناره پل راهروى به عرض هشت نه پا و به طول تمام امتداد پل كه چندین طاق با پایههاى مرتفع به ارتفاع 25 یا 30 پا سقف آن را نگاهداشتهاند دیده مىشود، اشخاصى كه مىخواهند هوا خورى كنند وقتى كه خیلى گرم نباشد از بالاى سقف راهروها عبور مىنمایند، اما معبر معمولى از زیر آن راهروها است كه به منزله نرده و نگهبان است و روزه نهائى به طرف رودخانه دراد كه هواى لطیف و خنك از آنه داخل راهرو مىشود. زمین راهرو از سطح پل خیلى بلندتر است و به توسط پله به راحتى بالاى آنها مىروند. فضاى وسط پل مخصوص عبور گارى و دواب است و تقریباً 35 پا عرض دارد. یك معبر دیگر هم دارد كه در تابستان و وقع كمى آب به واسطه خنكى خیلى مطبوع است و آن از میان خود رودخانه است در خط مخصوصى كه تخته سنگها نزدیك هرم اتفاق افتاده مىتوان از روى آنها رد شد بدون اینكه پاتر بشود. از تمام دهنههاى زیر پل به واسطه درهائى كه به هر چشمه گذرادهاند مىتوان عبور نمود از پلكانى كه در قطر پایه پل ساخته شده از روى پل به زیر چشمهها و طاقها پائین مىروند و همینطور پله هائى در دو طرف دارد كه به بالاى مهتابى روى راهروها صعود مىنمایند و عرض راه پلهها بیش از 2 تواز (4 ذرع تقریباً( است، و در دو طرف نرده و محافظى كشیدهاند كه از پرت شده جلوگیرى مىنمایند.

بنابراین این شش معبر در روى این پل وجود دارد: یكى در وسط و چهار تا در دو طرف كه عبارت است ازى زیر و بالاى هراهرورهاى پلكان تنگى كه به زیر پل مىرود حقیقتاً این پل از روى صنعت و استادى بنا شده و مىتوان گفت قشنگترین صنعت و شاهكار ابنیه ایران است، اما بسى دور است از اینكه به استحكام پل نف پاریس ساخته شده باشد.

سرپرسى سایكس انگلیسى در شرحى كه راجع به پل زاینده رود نوشته بود گفته بود كه این پل با اینكه روى به ویرانى نهاده از پل هاى درجه اول عالم است و اما تاورنیه تعصب ملى نگذارده كه در قضاوت خود انحراف نورزد، گرچه تاورنیه در كلیه موراد نظرش ساده نبود و اغلب خواسته است بناها و یدگر آثار ایران را كوچك و پست جلوه دهد و از دیگران هم استفاده كرده كه در تجلیل اصفهان غلو كردهاند.

اینكه آراى مختلفى راجع به این پل نگاشته شد براى امكان استخراج نظر صحیح و صائب درباره آن بود و اینكه درستى و نادرستى نظرهائى چون نظر تاورنیه معلوم گردد. در هر حال اكنون این پل در اصفهان ممتاز و در درجه اول قرار دارد و چون از آثار باستانى به شمار مىرود زیر شماره 110، به ثبت تاریخى رسیده است.

شاه عباس اول به طورى كه مورخان و سیاحان خارجى نوشتهاند در هر حال در جشن آبریزان شركت مىكرد و اگر در اصفهان بود در كنار زاینده بود برابر پل سى و سه پل و اگر در مازندران بود در كنار دریاى خزر، و گاهى روى پل سى و سه چشمه برگزر مىكرد.

در كتاب زندگانى شاه عباس اول راجع به جشن نوروز كه شاه در سال 1018 هجرى در روى پل سى و سه پل برگزار كرده چنین نوشته است.

جشن نوروز غالباً از سه تا هفت شبانه روز دوام مىیافت. گذشته از باغ نقش جهان پل اللهوردى خان را نیز آئین مىبستند و چراغان مىكردند. و گاه به فرمان شاه عباس بر سر پل مراسم گلریزان صورت مىگرفت، و گلهاى فراوان در راه شاه و همراهان او ریخته مىشد. از آن جمله در سال 1018 با آنكه جشن فروردین مصادف با ماه محرم بود، به فرمان شاه هفت شبانه روز جشن نوروزى گرفتند و بر سر پل گلریزان كردند و چون مردم اصفهان در چراغان و آئین بندى هنر نمائى بسیار كرده بودند، شاه مبلغ پانصد تومان از مالیات آن سال را به ایشان بخشید.

در تاریخ این جشن و گلریزان میر حیدر معمائى كاشى چنین سروده است:

گل گشت روى پل چو كند خسرو عجم گل گشت روى پل پى تاریخ كن رقم

موضوعى كه باقى ماند تاریخ بناى پل است كه بامر شاه عباس كبیر انجام شده است. آنچه مسلم است در سال 1018 كه جشن گلریزان در حضور شاه عباس انجام گردید پل مزبور ساخته بوده است ولى مورخان سال اتمام را متفاوت نشوتهاند:

اسكندربیك در عالم آراء در وقایع سال (1011) چنین نوشته:

در انتهاى خیابان باغى بزرگ و وسیع، پست و بلند، نه طبقه جهت خاص پادشاهى طرح انداخته بباغ عباس آباد موسوم گردانیدند و پل عالى مشتمل بر چهل چشمه به طرز خاص، میان گشاده كه در هنگام طغیان آب در كل، یك چشمه به نظر در مىآید، قرار دادند كه بر زاینده رود بسته شده هر دو خیابان بیكدیگر اتصال یابد.

حاج میرزا حسن خان جابرى انصارى در تاریخ اصفهان و رى در وقایع اسل 1005 ه.ق( چنین نوشته:

شاه عباس اصفهان را پاى تخت دائمى خود نموده طرح عمارات عالیه انداغخ، سر درب درب قیصریه جنگ او است با ازبكان.

و در وقایع سال (1008 ه.ق) چنین نوشته:

شاه از هرات به اصفهان آمده و تكمیل طرح عمارات و باغات كه هر یك از امراء باغى به نما خود ساخته در حواشى چهار باغ كهنه در چهار باغ بالا.

و نیز در وقایع سال (1008 ه.ق) مى نویسد:

شاه عباس به اصفهان برگشت، اللهوردیخان را فرمود پل زاینده رود را با عمارات دیوانى بساخت.

در وقایع سال (1012) نوشته است:

بناى سر درب عالى عیصریه و كاشى كارى ممتاز آن ...

میرزا علینقى كمرهاى متخلص به نقى كه از شعراى زمان بوده ماده تاریخى سروده كه ابیات آن چنین است:

فلك قدر الله و یردى كه قدر ز عباس شاه اندر ایام یافت

بامداد بیگ ویردى دادگر پلى كدر آغاز و انجام یافت

بسعى ملك سیرت آقا حسین بخیر العمل حسن اتمام یافت

به دست زبر دست صعب امیر چو بند امیر این بنا نام یافت

پى سال تاریخ این پل نیافت كسى خوبتر از »پل اتمام یافت«

ظاهراً گفته عالم آرا اینستكه پل در سال (1011 ه.ق) ساخته شد و گفتههاى جابر انصارى قسمتى حاكى است كه در سال مزبور ساخته شده و قسمتى مىرساند كه دستور داده شده كه بسازند و در قسمت نوشته كه ساختن آن با سر در قیصریه مقارن بوده و حال آنكه ساختمان سر در قیصریه را از وقایع سال 1012 نوشته است. و هیچ اشاره بسند این گفتهها هم نشده است.

ماده تاریخ منسوب به نقى كمرهاى هم حاكى است كه ساختمان پل امیر در سال (1005 ه.ق) انجام یافته است ولى تاریخ شروع آن معلوم نیست و باید اذعان كرد كه اگر منظور همان پل چهل چشمه و یا اللهوردیخان باشد محال است كه در ظرف یكسال چینن پلى ساخته شده باشد و حدال باید در سال (1003 ه.ق) شروع شده باشد تا در (1005 ه.ق) به اتمام برسد.

آنچه به نظر مىرسد این است كه براى ساختمان عباس آباد مسلم است كه باید ابتداء پل واسطه ساخته شود و سپس شروع به ساختمان آن طرف پل شود. تاریخ ساختمان چهارباغ یعنى اتمام آن مطابق ماده تاریخى كه سرودهاند و عالم آراء نوشته است. هزار و پنج هجزرى است و ماده تاریخ چنین است:

عجب چارباغى است بهجت فزا گرش ثانى خلد گویند شاید

چو تاریخ آن دل طلب كرد گفتم: نهالش به كام دل شه بر آید

كه با حساب حروف جمل با هزار و پنج مطابقت دارد و نیز تاریخ تكگائى كه در خیابان چهارباغ طبق دسترو شاه عباس ساخته شده سال هزار و یازده است كه در تذكره نصرآبادى به نقل از تاریخ جلال منجم به شاه عباس اول منسوب شده و آن ماده تاریخ چنین است:

كلبهاى را كه من شدم بانى مطلبم تكیه سگان على است

زین سبب فیض یافتم ز اله كه مرا مهر با على ازلى است

خانه دلگشا شدش تاریخ چونكه از كلب آستان على است

و از طرفى اللهوردیخانه در سال (1004 ه.ق) از طرف شاه عباس اول به ایالت فارس منسوب گردید و در آنجا به اداره امور و تمشیت مىپرداخت تا اینكه حكومت كهكیلویه هم بر حزوه حكومتش افزوده گردید و از مجموع این تواریخ استنباط مىشود كه شاه عباس پس از استقرار به سلطنت و پیش از اینكه مقر خود را صافهان قرار دهد در صدد بوده كه اصفهان را به پایتختى انتخاب كند و از این رو دستور داده بود كه طرحهائى براى آبادى اصفهان مهیا كردن آن براى پایتختى ریخته شود و شاید اعزام اللهوردیخان به فراس هم از این نظر بوده كه اقدامات عمرانى اصفهان هم زیر نظر او قرار گیرد و عمدتاً باید عمران اصفان از بعد از تاریخ اعزام اللهوردیخان یعین بعد از سال (1004 هجرى) انجام یافته باشد و تقریباً هم همین طور است چه مطابق ماده تاریخى نقى كمرهاى هم ساختمان پل اللهوردیخانه در سال (1005 ه.ق( اتمام یافته و عمران خیابان چهار باغ در (1005 ه.ق) و تكایا چهارباغ در (1011 ه.ق) و در سال (1025 ه.ق) تمام ساختمانهائى كه از زمان شاه عباس شروع شده بوده سرانجام یافته بوده است.

و اما اینكه گفته شده در سال (1011 ه.ق)مأمور ساختمان پل شده با تاریخ اتمام پل كه (1005 ه.ق) باشد مغایر است، مى توان گفت اللهوردیخان ابتداء طبقه زیرین پل را براى امكان عبور و مرور ساخته بوده كه در (1005 ه.ق) به اتمام رسیده بوده و بعد در (1011 ه.ق) مأمور شده كه پل را به اتمام برساند یعنى طبقه بالا را نیز بسازد كه در موقع طغیان رودخانه هم عبور و مرور از طبقه دوم مقدور باشد و شاید طغیان رودخانه زاینده رود موجب تكمیل پل بوده است و با این فرض دیگر مغایرتى در بین نخواهد بود.

نظر دیگرى هم امكان دارد و آن این است كه بگوئیم پل موضوع ماده تاریخ نقى كمرهاى در فارس بوده نه در اصفهان ولى چون در تاریخ چنین اشارهاى نشد ناچار باید پل موضوع ماده تاریخ نقى را همان پل سى و سه پل دانست.

بازارها
در اصفهان بازار از قدیم الایام وجود داشته است و یك یك از بازارهاى ویران شده نیز در جاى خود بیان گردید.
بازارهائى كه بیشتر آن از ساختمان سلاطین و بخصوص صفویه است و وجود دارد بقرارى است كه در پائین مینگارد:
سر در قیصریه
در مقابل مسجد شاه در شمال میدان شاه اصفهان سردرى هلالى شكل با كاشیكارى مجلل و با شكوهى پدیدار است كه از آنجا داخل بازار قیصریه می شوند.
این سردر به امر شاه عباس بزرگ در سال1011ه.ق از روى سردر قیصریه آسیاى صغیر ساخته شده و چون در قدیم الایام عموم مردم بخصوص سلاطین و پادشاهان به اوضاع كواكب توجه داشتند ساختمان ها را نیز در ساعات میمون و اقترانات سعد بنا می كردند و گویا هنگام شروع به ساختمان ها این بنا طالع در برج قوس بوده است و از این رو در بالاى سر در برج قوس را كه از ستاره هائى تشكیل می شود كه پیكره كمان را نشان می دهد ترسیم و انسان نیم تنه دیگر آن به صورت حیوان درنده اى است با درست داشتن تیر و كمان نقاشى كرده اند و در وسط این سر در نقش خورشید با طرزى جالب و عالى مشاهده می شود.
در داخل این سردر نقاشی هاى بسیار زیبا وجود دارد كه در اثر مرور و زمان خراب و از بین رفته و آن تصویر یكى از جنگ هاى شاه عباس بزرگ با ازبكها می باشد. در بالا و پائین سمت راست تصاویرى از مردان و زنان اروپائى در حال عشرت نمودار و طرف چپ شكارگاه است. در قسمت بالا روبرو دریچه اى است كه در قدیم جاى ساعت بزرگى بوده و در اوقات روز زنگ هائى میزده و پاندولش موجب حركات و بازی هاى گوناگون به اشكال منقش مانند پرندگان و حیوانات كه از چوب نقاشى شده بود می گردید. و گفته اند كه در بالاى آن ساعت ناقوسى وجود داشته كه از دیر هرمز شاه آورده بود.
طرفین سر در قیصریه سكوهاى وسیعى از سنگ یشم و سماق نصب شده است در قدیم جواهر فروشان و زرگران بساط خود را روى آنها گسترده و متاع هاى خود را به فروش می رسانیدند. در جبهه چپ سر در منظره شكار دسته جمعى شاه عباس و نیز تصویر جوانى را نشان مى دهد.
در طرفین سر در نقاره خانه اى وجود داشته كه تا این اواخر در ایوان هاى آن هنگام غروب و طلوع آفتاب چنانچه مرسوم بود نقاره می نواختند، نگارنده بیاد دارم كه در سال هاى تا 1307 این عمل انجام می شد. در حجرات و ایوان هاى نقاره خانه نقاشی ها و گچبری هاى عالى مانند تزیینات طبقه ششم عالى قاپو وجود داشت كه در 1307 شمسى از میان رفت و تزیینات جدید انجام دادند.
هنگامى كه عابران وارد سر در می شوند داخل بازار قیصریه می گردند این از بناهاى شاه عباس بزرگ است كه در زمان قدیم گران بهاترین پارچه هاى زربفت را در آنجا می فروخته اند. نمایندگان تجار خارجى نیز در این بازار حجره هائى داشتند بازار مزبور كه به بازار شاهى نیز شهرت دارد از سر در قیصریه شروع و ببازار چیت سازها و از آنجا ببازار دارالشفا منتهى می شود و امروز محل فروش بهترین قلمكارها و كارهاى دستى اصفهان است. در این بازار محلى بنام ضربخانه معروف شاهى وجود دارد و سراى معروف شاه نیز در این بازار واقع است.
چهارسوى ضرابخانه كه مانند آن نه در اصفهان و نه در ایران وجود دارد چهارسوى بازار چیت سازها در جنب دارالشفا در این بازار واقع است. تیمچه هاى جهانگیز و شله نیز در همین بازار است. بازار سماور سازهاى كنونى كه در قدیم بازار مثقالى فروش ها موسوم بوده داراى چهارسوى بى نظیرى است مسمى به چهاركرباس فروش ها كه حوضى بسبك صفوى در وسط آن می باشد و بوسیله بازار كوچكى به چهارسوى چیت سازها متصل می شود.
این كه این بازار را مثقالى فروش ها می گفته اند از این رو بوده كه پارچه هاى گران بها و زریفت را در آن بازار مثقالى می فروخته اند. از بازارهاى متصل به بازار قیصریه است بازار زرگرها كه به امر شاه عباس و بوسیله محبعلى لله بیك بنا گردید است این بازار از چهارسوى كرباس فروش ها ببازار قهوه كاشی ها منتهى می شود وسط آن چهارسوى زیبائى قرار دارد و انشعاب آن بازارى است كه به دارالشفا منتهى می شود.
دارالشفا نام تاریخى بیمارستان بزرگ شاهى است كه در عهد صفویه وجود داشته و اكنون قسمتى از زمین ویرانه آن به صورت مسجدى كوچك بنام مسجد دارالشفا بنا شده و معروف است.
بازار دیگر بازار تفنگسازها می باشد كه از مبانى دوره شاه عباس بزرگ است بازار مزبور از در سراى مخلص به بازار سماورسازها منتهى می شود و بازار منشعب از آن چخماق سازها نام دارد این دو بازار را زمانى بنام بازار شمشیرگرها می خواندند.
تاریخ قطعى ساختمان سر در مذكور معلوم نیست آنچه مسلم است در سال 1014 كه شاه عباس بازار قیصریه و تمام بازارهاى اطراف میدان نقش جهان و كاروانسرا و حمام نزدیك میدان از ساخته هاى خود را وقف بر پیغمبر اسلام نموده و صورت وقفنامه آن در كتاب قصص الخانانى ضبط شده سر در قیصریه هم ساخته شده بوده است. ولى این نكته با آنچه در آثار ایران گفته شده كه تاریخ اتمام ساختمان سر در قیصریه سال 1026 ه.ق است مطابقت ندارد مگر این كه گفته شود تزئینات و نقاشی هاى آن در سال 1026 ه.ق انجام یافته است.

بازار گلشن یات جارچى
این بازار از چهارسوى قلندرها تا محل دروازه اشرف امتداد دارد و از ساختمان هاى عصر صفوى است.
اماكن قدیمه ایكه در این بازار واقع شده مسجد ملك على بیك جارچى باشى از عهد شاه عباس كبیر (1019 ه.ق) و مدرسه ملا عبدالله (1022 ه.ق) می باشد. سراهاى: جارچى باشى، بزرگ، گلشن، فخر، دو تیمچه كه همه تجارتى هستند در این بازار واقع شده اند.

بازار دروازه اشرف
این بازار از دروازه اشرف شروع تا چهارسو شاه و مدرسه ملا عبدالله امتداد دارد و از احداثات عصر صفویه است. مدرسه جده بزرگ( 1058ه.ق) و مدرسه ملا عبدالله از بناهاى شاه عباس كبیر در این بازار واقع است، چهارسوى شاه از بناهاى شاه عباس است.
سراهانى: محمد صادق خان، مخلص، تیمچه در قهوه كاشیها، تیمچه ملك و عصارخانه و حمام شاه در این بازار قرار دارند بازار منجم باشى كه به چهارسوى ساروتقى منتهى می شود از انشعابات این بازار است و قسمتى از كاشى كارى آن باقى مى باشد.
مدرسه جده كوچك (1056 ه.ق) از احداثات زمان شاه عباش ثانى نیز در این بازار (منجم باشى) واقع است. دنباله این بازار در زمان صفویه به بازار بسیار طولانى و بزرگ مشعلدار باشى متصل می شده كه امروز اثرى از آن نیست.


بازار كفشدوزها
این بازار در مسجد شیخ لطف الله بدر مسجد شاه امتداد دارد از جانب جنوب و غرب میدان نقش جهان و طرفین كاخ عالى قاپو دنباله چهار بازار اطراف میدان نقش جهان پیوسته بوده و اكنون جز ادارات شهربانى و دخانیات است.

بازار رنگرزها
این بازار كه از بناهاى شاه عباس كبیر است از بازارتر كشدوزها به بازار دارالشفاء منتهى می شود و اكنون هم دائر است.

بازار چهارسو نقاشى
بازار بزرگى بوده كه قسمتى از آن باقى مانده و اكنون در جنوب خیابان شاه عباس واقع است مدرسه مریم بیگم و چهارسو نقاشى در این بازار واقع بوده اند.

بازار مقصود بیك = یا چهارسو مقصود
این بازار از جنوب شرقى میدان نقش جهان تا بازار حسن آباد امتداد دارد. امامزاده احمد، مسجد ساروتقى، در این بازار در نزدیكى حسن آباد واقع شده اند نیز تكیه گلبنده ها در نزدیك امامزاده احمد قرار دارد.

بازار ریسمان
این بازار از انشعابات بازار عربان و به میدان هاتف متصل و مدرسه كاسه گران در آن بازار (ریسمان) واقع است.

بازار نجف آبادی ها
این بازار از منشعبات بازار عربان قدیم بوده است و سراهائى كه در این بازار قرار دارند: خانى واردستانى می باشد. از این بازار كوچه اى منشعب می شود كه به دو مناره گنبد سلطان بخت آغاملكه آل مظفر می رسد در وسط راه حمام كوچكى است از آثار شیخ بهائى.

بازار مقابل بازار عربان
این بازار بازارى است مقابل بازار عربان از جانب جنوب خیابان جدید محمد رضا شاه از جنب هارونیه تا محل معروف به پادرخت سوخته یا درخت سوخته، این قسمت نیز از بازارهاى قدیمى اصفهان و از منشعبات آن بازار هارونیه است. كه نامسجد على ادامه دارد و در قدیم این بازار , بازار بوریابافها می نامیدند و سرائى هم هنوز بنام سراى بوریاباف ها باقى است. انشعاب دیگر بازار عربان بازارچه آقا می باشد. سراهاى واقع در این بازار سراى آقا و سراى پادرخت سوخته است. یكى از درهاى هارونیه از بناهاى دورمیش خان شاملو(918 ه.ق( در این بازارچه می باشد قسمتى از كاشیكارى سر در آن مورد دستبرد و خرابى قرار گرفته است باغچه عباسى كه در حدود سال (1000ه.ق) محل اقامت شاه عباس كبیر بوده در جانب غرب این بازار واقع و در مقابل هارونیه می باشد.
از سراهاى معروف این بازار است: سراى سفید، میراسماعیل، مردادركشها، مروارید فروش ها میرزا كوچك، سراى تالار، سراى حاج كریم سه سراى اخیر تجارتى است سراى خوانساری ها تیمچه قزوینی ها.
بازار نیم آورد
از بازار تالار بازارى منشعب می شود به نام بازار نیم آورد و به خیابان جدید متصل می گردد مدرسه تاریخى نیم آورد كه از بناهاى عهد شاه سلطان صفوى است در این بازار واقع و نیز مساجد: خیاط ها، مسجد نو، مسجد ذوالفقار، مسجد شیشه واقع در جنب باغ قلندرها كه كتیبه آن به خط محمد رضا امامى و تاریخ آن (1100 ه.ق) قمرى است در این بازار قرار دارند.
بازار زرگرها
بازارى است كه از چهارسوى كرباس فروش ها ببازار قهوه كاشی ها منتهى می شود در وسط آن چهارسوئى است و بدارالشفاء منشعب می شود. چنانكه گفته شده مسجد كوچك دارالشفا در این بازار انشعابى قرار دارد.

بازار تفنگ سازها
این بازار از احداثات عصر شاه عباس بزرگ است كه در سراى مخلص به بازار سماور سازها مى پیوندد و بازار انشعابى آن چنانكه گفته شده بازار چخماق سازها است كه هر دو بازار زمانى بنام شمشیرگرها موسوم بوده اند.

بازار كلاهدوزها
این بازار به در قیصریه منتهى می شود و مقابل بازار قنادها واقع گردیده است.

بازار قنادها
در عهد صفویه این بازار مخصوص قلمزن ها و قندیل سازان بوده و در دوران قاجارسیه تبدیل به بازار قنادی ها شده است.

بازار شاهى = بازارچه بلند
این بازار یا بازارچه در خیابان چهارباغ و در عصر صفوى بكوى شاهزادگان متصل می شده و آن را به نام شاهزادگان می نمامیدند. باقى مانده این بازار نفیس انبار دخانیات است از مدرسه چهارباغ و سراى فتحیه مهمان سراى كنونى شاه عباس و باغ هشت بهشت درهائى به این بازار باز می شده است و این بازار در تاریخ حاضر تعمیر شده و مركز فروش كارهاى دستى اصفهان می باشد و به همت متصدى قابلى از صورت اندراس بیرون آمده است و وضع كنونى نمودار گذشته دوران زیبائى این بازار است.

بازار علیقلى آقا
این بازار در محله بید آباد واقع و داراى چهارسوئى زیبا می باشد كه در دوران شاه سلطان بوسیله علیقلى آقا درباریان احداث گردیده است و در این بازار مسجد حمامى نیز قرار دارد.

بازار جماله كله
این بازار از حدود نیم آورد به طرف مسجد جامع محمد جعفر آبادهاى امتداد دارد و مسجد مزبور در این بازار است.

بازارچه در دشت
این بازارچه در محله دشت واقع گردیده و خود در حكم بازار بزرگى است.

بازارچه بید آباد
این بازارچه در حدود مسجد سید واقع و داراى طاقهاى ضربى و گنبد و چهارسو نیز می باشد و مقدارى از آن در اثر وقوع در خیابان جدید خراب شده است. در این بازارچه مسجد و مدرسه هم قرار دارد.
FPRIVATE "TYPE=PICT;ALT="

بازارچه حمام قاضى
این بازارچه در محله در دشت نزدیك فلكعه شهشهان قرار دارد و مسجد كوچك حاجى یونس از خواجگان شاه عباس ثانى كه در (1073ه.ق) بنا شده در این بازارچه می باشد.

بازارچه خان
این بازارچه در محله دروازه نو واقع در مسجد كوچك سلیمان بیك از كارگزاران شاه عباس ثانى كه در (1072 ه.ق) احداث گردیده در آن قرار دارد.

بازارچه آقا
همانطور كه گفته شده از انشعابات بازار عربان و یكى از درهاى هارون ولایت در این بازارچه باز می شود.

بازار هارونیه
این بازار از بازارى كه در مقابل بازار عربان از جانب جنوب خیابان جدید محمد رضا شاه از جنب هارونیه می گذرد منشعب می گردد و تا مسجد على ادامه دارد.

بازار بوریابافت ها
این بازار همان بازار هارونیه است كه به مناسبت بودن كاروانسرائى به نام بوریاباف ها در آن محل كه آنجا را بازار بوریابافها گفته اند و هنوز هم آن سرا وجود دارد وجه تسمیه آن به این نام اشتغال عده اى در آن كاروانسرا به بوریا باقى بوده است.

بازارچه چهارسوق شیرازیان
این بازار در محله چهارسوق شیرازیان قرار دارد و بازار بزرگى است .

بازار سار و تقى
این بازار كه بقیه بازار ساروتقى اعتمادالدوله شاه عباس ثانى است میان بازار مقصود بیك و بازارچه حسن آباد و در نزدیكى امزاده احمد قرار داد قسمتى از طاق بازار خراب و قسمتى برفراز سر در مسجد ساروتقى و منزلش باقى مانده كه جالب است. مسجد ساروتقى و منزل او در این بازار واقع بوده است.

بازار مرغ
این بازار روبروى مسجد جامع در خیابان هاتف واقع و شاید به اعتبار اینكه در آنجا روزى مرغ میفروخته اند باین نام خوانده شده است.

بازار بزرگ اصفهان
این بازار از میدان شاه شروع و به بازار طوقچى ختم می شود و در این بازار عمده سرای ها و نیمچه ها و مساجد و مدارس اصفهان واقع گردیده است.

بازارچه حاج محمد جعفرآبادهاى
این بازارچه در دنباله بازار نیم آورد و در محله جماله كله واقع است. مسجد حاج محمد جعفرآباده یا و تیمچه حوابیگم در این بازارچه قرار گرفته است.
به نقل از mobarakeh-steel

مکان های دیدنی استان قم
حرم حضرت معصومه - قم تاریخ ایجاد فضای معماری بر تربت پاک حضرت فاطمه معصومه (س) به نیمه دوم قرن دوم هجری قمری باز می گردد


به استناد کتاب های معتبر تاریخی این بنا درمیانه های قرن پنجم هجری قمری توسط یکی از رجال دوره طغرل اول سلجوقی؛ تجدید بنا شد. با آغاز قرن دهم و شروع فرمان روایی سلسله صفویه, آستانه قم بیش تر مورد توجه قرار گرفت. درعصر قاجاریه فتح علی شاه قاجار؛ به آستانه مقدس توجهی خاص داشت و تزیینات کنونی به همراه رواق ها و بیوتات فعلی اغلب متعلق به آن دوره است.مرقد شریف حضرت فاطمه معصومه (س) با کاشی های نفیس و زیبای زرفام متعلق به قرن هفتم هجری قمری پوشیده شده است. گرداگرد مرقد منور, دیواری به بلندی دو متر و درازا و پهنای 80/4 و 40/4 قرار گرفته است که در سال 950 بنا شده و با کاشی های معرق آراسته شده است. اکنون دیوار با ضریح مشبک از جنس نقره پوشیده شده است. محدوده هاى نزدیک تر به ضریح مطهر را رواق مى گویند که هر یک اسامی خاصی دارند. رواق بالاسر محوطه اى است بین مسجد بالاسر تا ضریح مطهر که با آیینه کارى و گچ کارى هاى بسیار زیبا آراسته شده و محل زیارت مؤمنان است.محوطه بین ایوان طلا و ضریح مطهر را رواق دارالحفاظ می گویند که ازسابق در این محل خادمان و قاریان قرآن مراسم ویژه اى داشته اند و هم اکنون نیز خطبه شامگاهى خادمان در آن جا اجرا مى شود. رواق آینه(شهید بهشتى) نیز دربخش زنانه و پایین پاى حضرت معصومه (س) واقع است ومحل بسیار با صفا و نورانى مخصوص زیارت بانوان است. محوطه بین مسجد طباطبایى تا ضریح مطهر را رواق پیش روگویند که از سال های گذشته محل برگزارى مراسم خطبه صبحگاهى و عرض ادب خادمان و مسؤولان آستانه مقدسه بوده است و هم اکنون نیز این سنت ادامه دارد.اولین گنبدى که «پس از سایبان حصیرى موسى بن خزرج» برفراز تربت پاک فاطمه معصومه (س) بنا شد، قبه اى برجى شکل بود که به همت حضرت زینب دخترامام جواد (ع) از مصالح آجر و سنگ و گچ در اواسط قرن سوم هجرى ساخته شد. به مرور زمان و پس از دفن بعضى از بانوان علوى در جوار حضرت فاطمه معصومه (س) دو گنبد دیگر در کنار گنبد اول ساخته شد. این سه گنبد تا سال 447 هجرى قمرى برقرار بودند تا این که در همان سال, وزیر طغرل کبیر به تشویق شیخ طوسى (ره) به جاى آن سه گنبد، گنبد مرتفعى آراسته به نقش هاى رنگ آمیزى و تزیینات آجرى و کاشى بدون ایوان و حجره بنا نهاد، که قبرهای همه سادات و بانوان مدفون را فرا مى گرفت. در سال 925 هجرى قمرى همین گنبد به همت «شاه بیگى بیگم» دختر شاه اسماعیل تجدید بنا و سطح خارجى گنبد با کاشى هاى معرق آراسته شد و ایوان بلندی با دو مناره در صحن عتیق ساخته شد. در نهایت در سال 1218 هجرى قمری هم زمان با سلطنت فتح علی شاه قاجار؛ گنبد مطهر, با خشت هایى طلایى تزیین شد که این گنبد تاکنون نیز باقی مانده است.در صحن عتیق بر فراز ایوان طلا دو مأذنه استوانه اى رفیع قرار دارد. پوشش مأذنه ها کاشى گرهى به شکل مارپیچ است که در میان پیچ ها نام هاى مبارک «الله»، «محمد»، «على» به خط بنایى خوانده مى شود. این مأذنه ها به دستور «محمد حسین خان شاهسون شهاب الملک»، در سال 1285 هجرى قمرى، طلا کارى شد.مناره هاى ایوان آینه برفراز پایه هاى دو طرف ایوان دومأذنه قرار دارد که از بلندترین بناهاى آستانه است. در بالاى مأذنه ها کتیبه اى با پهناى حدود یک متر دیده مى شود که متن آن در یکى از مأذنه ها «لا حول ولا قوه الا بالله العلى العظیم» و در دیگرى «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر» است. پوشش هر دو مأذنه از بالا تا پایین سرتاسر کاشى گرهى است که در میان آن ها نام هاى پروردگار متعال خوانده مى شود. دو مأذنه نیز در صحن بزرگ (نو یا اتابک) است که در روبه روى ایوان آینه واقع شده که تا سال هاى اخیر نیز مؤذنین در بالاى آن ها اذان و مناجات خوانى داشتند. این دو مأذنه نیز زیبایى خاصى را در صحن ایجاد نموده است و به مأذنه هاى صحن بزرگ معروف هستند.

خانه امام خمینی (ره) - قم خانه امام خمینی (رهبر انقلاب اسلامی ایران) در شهر قم واقع شده است و شواهد معماری بنا، نشان از ساخت آن در اوایل قرن حاضر دارد.



این بنا در حدود سال 1335 توسط امام خمینی خریداری و تا سال 1342 توسط ایشان مورد استفاده قرار گرفته است. خانه یاد شده؛ ساختمانی دو اشکوبه و بسیار ساده دارد که شامل زیرزمین و طبقه هم کف می شود. حیاط ساختمان در قسمت جنوبی آن قرار گرفته و در جهات شمال، خاور و باختر آن فضاهای سرپوشیده ای قرار گرفته است. استقرار فضاها به گونه ای است که پلکانی میانی، ساختمان را به دو بخش بیرونی (در خاور) و اندرونی (در باختر) تقسیم می کند. تالار سمت خاور محل سخنرانی امام خمینی در هنگام سکونت در آن بوده است. این بنا هم اکنون بازدیدکنندگان فراوانی از سراسر ایران و جهان می گیرد

خانه ملاصدرا - قم ملاصدرا فیلسوف بزرگ قرن یازدهم هجری قمری است که فلسفه اشراق را به نهایت اوج خود رساند.



خانه مسکونی وی در روستای کهک واقع شده و ساختمان آن به دوره صفویه مربوط می شود. فضاهای جانبی این بنا، از بین رفته و فقط چهار صفه اصلی آن باقی مانده است. محوطه اصلی این بنا سقف گنبدی شکل دارد و در راس گنبد آن، شیشه های رنگی نور را به داخل بنا هدایت می کند. در چهار طرف این محوطه چهار دهلیز قرار گرفته که دو دهلیز آن در تملک دیگران است وسازمان میراث فرهنگی استان قم درصدد خرید، حفاظت و بازسازی آن هاست. این بنا در سال 1376 با توجه به شکل اولیه آن بازسازی کلی شده و آماده پذیرایی از بازدید کنندگان خود می باشد.

خانه حاج قلی خان - قم خانه حاج قلی خان (محل اداره میراث فرهنگی) در مرکز بافت قدیم شهر که به محله چهارمردان معروف است، واقع شده و کوچه دسترسی آن گذر قلعه است



که به دروازه قلعه در جنوب باختری شهر در دوره قاجار منتهی می شد. با توجه به فرم ساختمانی، مصالح به کار رفته و کسب اطلاعات از مالکین قبلی، بنای ساختمان به اواخر دوره قاجار تعلق دارد، لیکن اتاق ها و فضاهای جبهه جنوبی که قدیمی ترین بخش بنا هستند قدمتی بیش از 120 سال دارند. ورودی بنا شامل سردری کوتاه با طاق قوسی رومی آجری است که از طریق پاگرد شش ضلعی (هشتی) و دالان جبهه شمالی به حیاط مرکزی (میان سرا) ارتباط می یابد. کل مساحت بنا 400 متر مربع است که 320 متر آن زیربنای مفید است.


خانه زند - قم خانه زند (حاج علی خان) در کنار محل اداره میراث فرهنگی قم و در مرکز بافت قدیمی شهر که به محله چهارمردان معروف است، واقع شده و کوچه دسترسی به این خانه همان کوچه گذر قلعه است که در گذشته به دروازه قلعه در جنوب باختر شهر منتهی می شد


با توجه به فرم ساختمان، مصالح به کار رفته و کسب اطلاعات محلی بنای ساختمان به به اواخر دوره قاجاریه تعلق داشته و قدمتی بیش از120 سال دارد.این عمارت شامل سه بخش است: بخش اول شاه نشین تابستانی با بادگیر منفرد که به زیرزمین مرتبط می شود و در جبهه خاوری واقع شده، بخش دوم شاه نشین زمستانی که فضای بیش تری را در بر می گیرد و در جبهه شمالی واقع شده و بخش سوم که به خدمه مربوط می شود و در جبهه باختری واقع شده است. ورودی بنا شامل سردرکوتاه با نمای روکار آجری و بندکشی است که در قسمت پیشانی اشکال هندسی و تزیینات نازک کاری دارد و از طریق دالانی واقع در جبهه جنوبی به حیاط مرکزی (میان سرا) ارتباط پیدا می کند.


خانه شاکری - قم خانه شاکری منسوب به دوره قاجاریه است و دربافت قدیمی قم درقسمت جنوبی خیابان آیت الله طالقانی روبه روی بازار قدیمی در کوی حاج عسگرخان قرار دارد.



این بنا درتقاطع دوگذر قدیمی قرار گرفته وسردرب ورودی اصلی آن در نبش تقاطع است. بافت سنتی اطراف بنا تا حدود زیادی ازساخت وسازهای جدید محفوظ مانده و وجود تعدادی ساختمان بامعماری اصیل هنوز دراطراف این خانه مشهود است. ورودی اصلی بنا به صورت دوطبقه بوده وتوسط آجرکاری ها وستون های سنگی تزیین شده است. هم چنین درازاره دو طرف ورودی از سنگهای یک پارچه منقوش زیبایی استفاده شده و پس ازورود؛ فضای مستطیل شکلی باگوشه های پخ خورده قرار دارد که درواقع هشتی ورودی و فضای تقسیم روابط بنا است. ازاین فضا وارد حیاط ساختمان می شویم . مجموعه اتاق های ساختمان را می توان به سه گروه تقسیم بندی نمود.1- اتاق های شمال باختری: شامل دو فضای سردری است که یکی ازآن ها شاخص ترین نماد مجموعه است ومرتفع ترین فضای داخلی خانه را داراست. بقیه فضاهای این قسمت دوطبقه بوده و بیش تر این اتاق ها دارای زیرزمین هستند.2- اتاق های شمال خاوری که این اتاق ها جزو قدیمی ترین اتاق های بنا بوده است. 3- اتاق های جنوب باختری که دارای زیرزمین هایی باستون های سنگی وقوس های بسیار زیبا است. یک ایوان وتعدادی پله تنها راه دسترسی به اتاق های این قسمت است. باتوجه به کنار هم قرار گرفته این اتاق ها بافضاهای کناری وهم چنین سبک تزیینات نشان از دوره های متاخرتر دارد


سد کبار - قم بنای سد کبار به قرن های هفتم و هشتم هجری قمری و دوره ایلخانی نسبت داده می شود. این سد در25 کیلومتری جنوب قم، بر روی رودخانه کبار قرار گرفته است.



سد کبار از نمونه های جالب توجه سدهای قوسی است که درازای تاج آن به 55 متر و ارتفاع آن از کف رودخانه به 24 متر می رسد. ضخامت دیواره سد در پایین 10 و در بالا حدود 6 متر و مصالح مورد استفاده در آن سنگ های تراشیده، لاشه سنگ و ملات ساروج است. این سد دارای یک برج آب گیر است که آب از طریق آن به قسمت زیر آن منتقل می شود.

عمارت بادگیر قمرود - قم بادگیر و عمارت قمرود در خارج استان قم و در نواحی دشت قمرود واقع شده است.



درزمان ناصرالدین شاه قاجار به تیول میرزا نظام مهندس الممالک درمی آید وی پس ازورود به منطقه جایی را که امروز قمرود نامیده می شود و مرکز دهستان قمرود است برای سکونت خود انتخاب می کند و قلعه و خانه اربابی (عمارت بادگیر) بسیار زیبایی درآن جا برپا می دارد. خانه اربابی وحوض خانه با عمارت بادگیر زیبایی وتناسب از کیلومترها فاصله از هر طرف خودنمایی می کند. درحال حاضر از خانه اربابی فقط حوض خانه وبادگیر آن باقی مانده است

غار وشنوه - قم غار وشنوه در 60 کیلومتری قم و در کوهستان اردهال واقع شده است. این غار از جذابیت های جهانگردی جالب توجهی برخوردار است.



در کوهستان اردهال چهار غار یا چاله شناخته شده است که در داخل یکی از آن ها منبع عظیمی از آب وجود دارد. این آب از شکاف های کوه سرازیر می شود و جا به جا نیز به صورت چشمه فوران می کند.

غار کهک- قم غار کهک که از آثار طبیعی و باستانی استان قم محسوب می شود، یکی از زیباترین غارهای این استان است.



این غار در30 کیلومتری جنوب قم واقع شده و شگفتی های خاصی از زیبایی های طبیعی و تاریخی منطقه را به نمایش گذاشته است.

پل دلاک - قم پل دلاک ازآثار دوره صفویه است که درمسیر جاده کاروان رو دوره صفوی تهران- قم و بر روی رودخانه ساوه واقع شده وامروزه آسیب زیادی دیده است.



راه کاروان رو دوره صفویه که از تهران به قم می رود، پس از گذشتن از پل رودخانه شوربه سوی کاروان سرای حوض سلطان رفته، از میان منطقه دریاچه نمک و از بالای کاروان سراهای صدرآباد و دلاک و پس ازعبور از پل مورد بحث به قم منتهی می شود. در اواخر قرن 19 به دلیل تغییر مسیر رودخانه ساوه و گسترش اجتناب ناپذیر دریاچه نمک، رفت و آمد در این جاده متوقف شد و جاده امروزی تهران - قم که به دوره قاجارمربوط می شود، جایگزین آن شد


پل علیخانی - قم پل علیخانی درداخل شهر قم، در ابتدای بازار واقع شده است.



اصل این پل از بناهای دوره صفویه است که در حدود 1292 هجری قمری بازسازی شد و در این بازسازی طاق دهانه های قبلی برداشته شده و در حد فاصل پایه های قدیمی، طاق های مرتفع تری برپا شد و بر روی پایه ها نیز دهانه های کوچک تری تعبیه شده است. پل دوره صفوی ظاهرا 11 دهنه داشته و به هنگام بازسازی های دوره گذشته؛ سنگ نوشته ای مربوط به بنای اصلی در آن کشف شده است. بازسازی بعدی پل به منظور تعریض آن در دو طرف گذرگاه در دهه 20 قرن اخیر صورت گرفته است. این پل در حال حاضر 96 متر درازا و با احتساب پیاده روها 10 متر پهنا دارد

آرامگاه فتحعلی شاه - قم فتحعلی شاه یکی از شاهان دوره قاجار است که پس از آقامحمد خان، شاه ایران شد.



وی در زمان حیات خود در قسمت شمالی صحن عتیق مقبره ای را تزیین نمود که هم اکنون در همان جا به خاک سپرده شده است. این مقبره در اصل از آثار بیگم صفوی است و قاعده گنبد مقبره، هشت ضلعی نامنظم است. در سال 1280 هجری قمری در دوره ناصرالدین شاه، تزیینات آیینه کاری آن به گچ بری تبدیل شده است. ازاره آن از سنگ مرمر بوده و لوحه مرمر با زمینه طلاکوب که تاریخچه زندگی فتحعلی شاه بر آن نوشته شده، بر روی سپر صفه نصب شده است.

آرامگاه محمد شاه - قم
آرامگاه محمدشاه قاجار در ضلع باختری صحن عتیق، در ورودی مسجد بالاسر واقع شده است.



تزیینات داخلی این گنبد مجموعه ای از گچ بری و آیینه کاری است. لوح مرمر مرقد از نظر حجاری نفیس می باشد.

آرامگاه مستوفی - قم
آرامگاه مستوفی که در ضلع شمال خاوری صحن عتیق قرار گرفته، به پدر یکی از رجال مشهور عهد قاجار(مستوفی الممالک) تعلق دارد.



ساخت اصل بنای آرامگاه، به شاه بیگم صفوی منسوب است که در سال 1345 هجری قمری از طرف فتحعلی شاه قاجار تعمیر و ایوان آن نیز تزیین شده است. گچ بری این آرامگاه به صورتی بسیار نفیس انجام گرفته است

آرامگاه علی بن بابویه قمی - قم گنبد ابوالحسن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه قمی، پدر شیخ صدوق در کنار خاوری قبرستان قدیمی بابلان و هم اکنون در خاور خیابان ارم و در مقابل مقابر الشیوخ (شیخان) واقع شده است.



دارای قبه، بقعه، ایوان و صحنی مشتمل بر سه حجره است. برفراز بقعه، گنبدی از آثار صفویه قرار دارد که بیش تر از نیم قرن قبل تجدید بنا شده و با کاشی های دوالی فیروزه فامی آراسته شده است. در مواضع مختلف آن با کاشی های الوانی به خط بنایی در بالا نام جلاله و در وسط، نام محمد و در پایین نام علی نوشته شده است.

ایوان مهدعلیا صفوی - قم ایوان مهدعلیا صفوی از آثار مهد علیا همسر یا مادر سلیمان صفوی است که در سال 1129 بنا شده است.



این ایوان به دهانه 11 و درازا 12 و ارتفاع 14 متر با جلا و جرزهای آجری و محرابی زیبا آراسته به گچ بری و کتیبه ای کمربندی و پوشش رسمی بندی در سه قسمت با 9 غرفه با چندین درگاه از طرفین به دو شبستان خاوری و باختری مرتبط است. این ایوان زیبا به لحاظ قدمت ومعماری از ارزش های جهانگردی برخوردار است.

باغ گنبد سبز - قم در انتهای خیابان چهار مردان قم، جنب گلزار شهدا و در بخش خاوری شهر، درون باغی کوچک موسوم به باغ گنبد سبز، سه اثر تاریخی از قرن هشتم هجری به جای مانده است.



این منطقه در محل به دروازه کاشان مشهور است و گنبدهای آن نیز به گنبدهای دروازه کاشان معروف می باشند.با توجه به کتیبه های تاریخی موجود، دو گنبد از این مجموعه محل دفن خاندان فرمانروایان مستقل قم در قرن هشتم هجری قمری است. کتیبه گنبد سوم از بین رفته است وتاریخ و صاحب آن معلوم نیست اما با توجه به مدارک مختلف، این گنبد نیز از نظر تاریخی به همان دوره مربوط می شود. مردم قم، این سه بنا را به صورت مجموعه مدفن سعد، سعید و مسعود از بزرگان عرب های اشعری و احیاکنندگان قم در دوره اسلامی می دانند. بر اساس کتیبه تاریخی موجود، این سه گنبد، مدفن خواجه اصیل الدین، خواجه علی صفی و شخص گمنام دیگری است.

تیمچه بزرگ - قم تیمچه بزرگ قم (بازار) یکی از بناهای تاریخی و زیبای قم به شمار می آید که در نزدیکی مجموعه آرامگاهی حضرت معصومه (س) واقع شده است.



معماری این بنا در دوره قاجاریه و توسط استاد حسن قمی( هنرمند و معمار مشهورآن دوره) صورت گرفته است. بنای تیمچه بزرگ قم از دو طبقه با پوشش طاق و گنبد تشکیل شده است که طبقه پایینی دارای 20 حجره و طبقه بالایی آن دارای12 غرفه با ارسی های زیبا است. زوایای بالای حجره ها وپاطاق پوشش چشمه شمالی بنای تیمچه مقرنس گچی دارد. وجه تسمیه این بنا به « بزرگ » به جهت دو تیمچه کوچک تر قم بوده که در جریان تعریض خیابان از بین رفته اند.

تپه قلعه مبارک*آباد - قم تپه قلعه مبارک آباد در بخش مرکزی دهستان قنوات و حدود 200متری روستای مبارک آباد و خاور قم درسمت راست جاده قم سراجه واقع و فاصله آن تا شهرستان قم 6 کیلومتر است.


با توجه به آثار به دست آمده قدمت این تپه به دوران ساسانیان می رسد. هم چنین برروی سطح تپه تکه سفال هایی مربوط به قرون 7،4 هجری و قطعات شکسته وناقص آجرهایی باضخامت 4 سانتی متر ویک نمونه به عرض 10 سانتی متر وضخامت 3 سانتی متر وبه شکل مستطیل دیده شده است.

مدرسه رضویه - قم بنا به روایت های تاریخی بنای مدرسه رضویه محل سکونت امام هشتم شیعیان در زمان تشریف فرمایی ایشان به قم بوده است.



محل مجاور این مدرسه دینی به محله شاه خراسان معروف است و در محوطه مدرسه رضویه چاهی وجود دارد که گفته می شود امام هشتم (ع) با آب آن غسل نموده اند. بنای مدرسه دارای ایوانی رفیع، مسجد و 24 حجره بوده است که نیمی از آن بر اثر احداث خیابان از میان رفته و در حال حاضر نیم طاقی بنا باقی مانده است.

مسجد فیض - قم بنای مسجد فیض در گوشه شمال خاوری میدان کهنه و در محوطه ای به درازا و پهنای 21×21 متر مرکب از ده چشمه طاق بر فراز چهار ستون سنگی مضلع ساخته شده و بعدها گسترش پیدا کرده است.



بخش باختری مسجد؛ متصل به مناره قدیمی به ارتفاع 25 متر و قطر 3/5 متر است که در سال 1191 هجری قمری بازسازی شده است. به نوشته فیض این همان مناره ای است که به سال 291 هجری قمری در دوره حکومت یحیی بن اسحاق ساخته شده است. با توجه به مدارک و اسناد موجود ظاهرا این منار در دوره تیموری وجود داشته است.

مسجد پنجه علی - قم بنای مسجد پنجه علی در محله ای به همین نام (منشعب از تکیه چهار مردان) واقع شده و به جهت وجود قطعه سنگی که تصویر دستی برآن حک شده، به این نام خوانده شده است.


با توجه به قطعات کتیبه های موجود؛ بنای آن تجدید و کتیبه هایی نیز برآن اضافه شده است. درجدار باختری فضای گنبددار مسجد، طاقچه ای وجود دارد که با کاشی های رنگی ساخته شده و در وسط آن، قطعه سنگ خاکستری با نقش فرو رفته دست انسان قرار گرفته است.

مسجد اعظم - قم مسجد اعظم در جبهه غربی آستانه مقدس حضرت معصومه (س) به سعی و اهتمام آیت الله بروجردی در سال 1374 هجری قمری توسط استاد حسین بن محمد معمار معروف به لرزاده بنا شده است.



این مسجد که به جهت عظمت و بزرگی، مسجد اعظم نام گرفته، در زمره مساجد سه ایوانی بوده و شبستان گنبددار آن که سراسر مزین به کاشی های معرق است, درضلع جنوبی صحن واقع شده و از طریق مسیرهای جانبی به دو شبستان ستون دار شرق و غرب مرتبط است.


مسجد جمکران - قم این مسجد براساس ادعای شیخ حسن ابن مثله جمکرانی مبنی بر دیدن حضرت مهدی (ع) در خواب (شب سه شنبه هفده رمضان 373 هجری قمری)، توسط سید ابوالحسن رضا بنا گردید

مسجد جامع - قم در گوشه ای از شهر مقدس قم در لا به لای کوچه های تنگ و باریک جنوب قم که قبلا مرکز این شهر بوده است, از دور گنبد آجری عظیم توجه انسان را به خود جلب می کند که نمایان گر مسجدی با عظمت و قدیمی است.



مسجد جامع عتیق و تاریخی قم مجموعه ای از بناهای چند عصر و دوره بوده و دارای مقصوره و گنبدی باستانی و ایوانی قدیمی با دو گوشواره و سه شبستان و زیرزمین و ایوان و صحن و سردر ورودی است. این مسجد به بیان مرحوم صنیع الدوله در کتاب مرات البلدان در نیمه دوم قرن سوم ساخته شده است. مسجد جامع قم از بناهای قدیمی شهراست که بانی آن معلوم نیست اما در کتاب گنجینه آثار قم آمده است که بانی این مسجد و مدرسه روبه روی آن که جانی خان نام دارد سلطان جانی خان پادشاه تا تار ترکستان است و تاریخ بنای آن هم سال 755 بوده است.


مسجد جامع کهک - قم مسجد جامع کهک که به دوره صفویه منسوب است, درخارج شهرقم درخیابان ملاصدرا محله چاله حمام واقع شده است.



در دوره های بعدی نیز یک رواق درسمت جنوب و یک رواق سرپوشیده در سمت باختر به آن اضافه شده است. پلان اصلی بنا از یک چهارطاقی بزرگ تشکیل شده که باچرخش تقریبا" 45 درجه نسبت به قبله قرار دارد. گنبدخانه مسجد؛ قسمت اصلی بنا بوده و در دوره های مختلف قسمت های زیادی به آن اضافه شده است و این توسعه هم چنان ادامه پیدا کرده است.

مکان های دیدنی استان سمنان
موقعیت جغرافیایی استان سمنان

مجاورت : شمال: استانهای خراسان شمالی، گلستان و مازندران جنوب:استان*های یزد و اصفهان شرق: استان خراسان رضوی غرب: استان*های تهران و قم
آب و هوا:
وسعــــت: ۹68۱۵ كیلومتر مربع
جمعـیــت: 579 هزار نفر
تقسیمات: ۴ شهرستان 16 شهر ۱2 بخش و ۲۸ دهستان
شهرستانها: سمنان، شاهرود، دامغان و گرمسار
مرکـــــز : سمنان

خانقاه سکاکیه - سمنان خانقاه سکاکیه سمنان از خانقاه*های معروف ایران به شمار می*رود که منسوب به شیخ ابوالحسن سکاک سمنانی عارف قرن پنجم هجری است.



شهرت و اهمیت این خانقاه به علت این است که شیخ علاء الدوله سمنانی عارف بزرگ قرن هشتم هجری پس از ترک خدمت دیوانی در این خانقاه به ریاضت پرداخته است. از خانقاه سکاکیه سمنان در حال حاضر اثر قابل توجهی باقی نیست و فقط محلی در نزدیکی مقبره پیر علم دار به نام «سکاکیه» نامیده می*شود که احتمال دارد خانقاه مورد بحث در آن محل قرار داشته است.

دروازه ارگ سمنان یکی از آثار تاریخی, با ارزش و زیبای سمنان، دروازه ارگ سمنان است که قدمت آن به دوره قاجاریه می رسد.



از شاهکارهای این بنای تاریخی، سر درب جالب توجه آن است که در آن تصویر تاریخی نبرد رستم و دیو سپید به طرزی خیره*کننده روی کاشی هفت رنگ منقوش شده است. این دروازه در تقاطع خیابان های آیت*الله طالقانی و شیخ فضل*الله نوری شهرسمنان واقع شده است. دروازه ارگ در گذشته درب شمالی ارگ دولتی بود که هنگام تخریب ارگ به سبب شکایت فرهنگ دوستان و پی گیری آنان از ویرانی این دروازه جلوگیری به عمل آمد. این دروازه دو نمای شمالی و جنوبی دارد که نمای شمالی آن به مراتب زیباتر و جذاب*تر از نمای جنوبی آن است. بنای اصلی دروازه از آجر به ارتفاع بیش از هفت متر ساخته شده و تاق اتاق اصلی به صورت گنبد کم*خیز است که از بیرون بنا دیده نمی*شود.دروازه ارگ در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و حکومت انوشیروان میرزا ضیاءالدوله فرزند محمدرحیم میرزا پسر دهم عباس میرزا نایب السطنه که از سال 1300 تا 1305 هجری قمری حاکم ایالت قومس بود، بنا شد. کتیبه*های این بنا از آثار هنرمند به نام سمنان در دوران قاجاریه؛ سیدمحمدباقر طباطبایی سمنانی است. درب های دروازه ارگ از الوار قطور با گل میخ*های آهنی است که هنوز به پیروی از زمان های گذشته، شب هنگام آن ها را می*بندند. این بنا که نماد تاریخی شهر محسوب می*شود، در بهترین نقطه شهر واقع شده و بعد از انقلاب اسلامی با مرمت و بازسازی آن از سوی سازمان میراث فرهنگی استان، قدمت تاریخی و معماری باستانی خود را حفظ کرده است.دروازه جنوبی ارگ سمنان در زمان ناصرالدین شاه ساخته شد و در محل ساختمان شهربانی سابق واقع شده که دروازه * جنوبی ارگ دولتی را تشکیل می*داد.ساختمان بالای دروازه جنوبی در دو طبقه ساخته شده است. در طرفین راهروی طبقه اول، اتاق*ها قرار دارند. در طبقه بالا نیز سه اتاق شمالی و جنوبی وجود دارد. درماه مبارک رمضان به عنوان نقاره*خانه از این ایوان استفاده می*شد


ساختمان بلدیه (موزه) - شاهرود ساختمان قدیمی بلدیه در ضلع شمالی شهرداری شاهرود واقع شده و معماری آن به دوره قاجاریه مربوط می شود.



این ساختمان در دو طبقه با مساحت 306 متر مربع زیربنا؛ ساخته شده که پس از بازسازی کلی و بنیادی به «موزه شاهرود» تبدیل شده است. این موزه در حال حاضر دارای دو بخش: باستان*شناسی و مردم*شناسی است. اشیاء کشف شده مربوط به منطقه و اشیاء نمودار زندگی مردم در این موزه به نمایش گذاشته شده و از قسمت*های مختلف: کشاورزی، دام داری، پوشاک، ابزار تدخین، اسناد، قباله*ها، پرده*داری و تعزیه*خوانی تشکیل شده است.


ساختمان دارالحکومه - سمنان ساختمان دارالحکومه سمنان یکی از آثاردوران قاجاریه است که در جنوب شهر و در میدان ابوذر غفاری (پاچنار) واقع شده است.



بنای دارالحکومه را به دوره فتح علی شاه قاجار و پیش از زمان حکومت حاجی بهمن میرزا بهاءالدوله پسر فتح علی شاه در سمنان نسبت می*دهند. قبل از این که ساختمان ارگ دولتی سمنان در شمال شهرساخته شود، دارالحکومه سمنان در جنوب شهر و در همین بنا که امروز به خانه کلانتر معروف است، واقع شده بود.

عمارت آغامحمدخان و فتح علی شاه قاجار - سمنان این دو ساختمان تقریباً در مقابل هم (یکی در خشکی و دیگری در داخل دریاچه چشمه علویان) واقع شده اند.



در قسمت شمال و در داخل دریاچه به فاصله حدود 500 متر از تپه*های آبده، ساختمانی دو طبقه وجود دارد که دارای ایوان محصور در آب است و فتح علی*شاه قاجار آن را ساخته بود. برای ورود به این بنا باید در ضلع*های شرقی و غربی از روی تخته*ای عبور کرد. درب طبقه پایینی و بالایی که ایوان دارد، از دو طرف باز است و هر کس در آن بنشیند از دو سو دریاچه را زیرنظر دارد.ایالت تومس در شهر دامغان مورد توجه اولین پادشاه قاجار بود و به همین جهت آغامحمدخان و فتح علی*شاه در چشمه علی دامغان ساختمان های زیبایی بنا کردند که در سال های اخیر سازمان میراث فرهنگی استان تا حدودی آن ها را بازپیرایی و مرمت کرده است.در فاصله حدود 10 متری از ضلع جنوبی دریاچه، ساختمانی متعلق به آغامحمدخان قاجار واقع شده است. ساختمان دارای یک طبقه و یک شاه* نشین فوقانی است این بنا هم از نظر معماری و هم از نظر مکان به زیبایی بنای فتح علی*شاه نیست، اما دارای قدمت تاریخی است. ساختمان آغامحمدخان قاجار نیز، در سال های اخیر از سوی سازمان میراث فرهنگی استان مرمت شده و هویت تاریخی خود را تا اندازه*ای بازیافته است.


عمارت دختر ناصرالدین شاه - دامغان در بخش امیرآباد دامغان در مقابل قلعه، عمارتی وجود دارد که نمای ظاهری آن با نقش و نگارهای آجری تزیین شده است.


اهالی منطقه، این بنا را به دختر ناصرالدین شاه قاجار نسبت می*دهند که زمانی به آن جا تبعید شده بود. نمای اصلی بنا دارای ایوان ورودی و دو ایوان طرفین و ایوان نشمین در بالای سر در با سقفی چوب نما است.

عمارت شکارگاه ملاده -سمنان در روستای سرسبز و خوش آب و هوای ملاده (در حدود 70 کیلومتری شمال سمنان) دو عمارت بزرگ و باستانی و زیبا وجود دارد که در دو سمت شرق و غرب به فاصله حدوداً 50 متر به موازات یک دیگر قرار گرفته*اند.



معماری ساختمان*های مذکور بسیار زیباست. معماری، نوع گچ*بری روی دیوارهای اتاق*ها و ایوان*ها، ساخت تاق*نماها روی دیوار و در برخی جاها نقاشی*های زیبای دیواری و نیز ایجاد شومینه*های کوچک، به آن جلوه*ای خاص داده است.مصالح اصلی بنا، خشت و آجر و نمای آن آجر و گچ است. هر یک از این دو نوع ساختمان دو طبقه و دارای تعداد زیادی اتاق و راهروی مربوط به اتاق*ها و طبقه بالایی است.این ساختمان که به خانه ابراهیم خان نیز معروف است, دارای یک حیاط بزرگ با درختان فراوان و متنوع است و سر در اصلی این ساختمان*ها از جنس چوب است. درهای این دو ساختمان به فاصله چند متر مقابل هم قرار دارند.این بناها در سال 1287 قمری به همت ابراهیم خان حاکم دودانگه و چهاردانگه برای سکونت شخصی احداث شد. پس از ابراهیم خان، پسرش اسماعیل*خان در آن زندگی می*کرد و به علت کشته شدن او، بازماندگان از آن محل کوچ کردند و خانه را غیرمسکونی باقی گذاشتند. در حال حاضر سرپرستی این ساختمان*ها به عنوان آثار باستانی به عهده سازمان میراث فرهنگی استان بوده و محل بازدید گردشگران است.
کیه آرادان - گرمسار
تکیه آرادان، درکنار خیابان و کمی پایین*تر از بقعه متبرکه امام*زاده سلطان شاه نظر گرمسار واقع شده است.



این تکیه در دوره قاجاریه و برای نمایش تعزیه ساخته شده بود و دارای ارزش تاریخی است. تکیه دارای دو در ورودی است که در اصلی و بزرگ آن از سمت خیابان و در دیگر آن از سمت کوچه باز می*شود. تکیه از حجره*ها و تاق*نماها و اتاق*هایی تشکیل یافته و دارای یک صحن روباز و بزرگ است. در وسط این صحن، بلندگاهی به اندازه 4´ 4 متر ساخته شده که محل نمایش تعزیه (در ماه محرم) است. اهالی محل در این ماه به عزاداری می*پردازند و از سایر عزاداران پذیرایی می*کنند. این تکیه دارای دو ایوان غربی و شرقی است که ایوان غربی آن در واقع ورودی تکیه است. در ضلع غربی تکیه، مسجدی وجود دارد که برای برگزاری نماز جماعت افراد محل بنا شده است.

حمام قلی - سمنان حمام قلی در خیابان امام خمینی سمنان، پشت هتل کومش در کوچه معروف به ملا قزوینی واقع شده است.


در این حمام کتیبه*ای که حاکی از تاریخ بنای اولیه آن باشد, وجود ندارد ولی عده*ای تاریخ بنای آن را با آب انبار مقابل بنا هم زمان می*دانند و اگر چنین باشد می*توان حمام قلی را در زمره یکی از آثار قرن دهم به شمار آورد.حمام قلی شامل سه قسمت سربینه، رخت کن، گرم خانه و خزانه است. بخش اول یا سربینه به شکل مربعی است که چهار غرفه با تاق*های قوسی شکل در اطراف آن ساخته شده است. نور داخل سربینه از طریق روزنه*هایی که در وسط سقف و در اطراف آن ساخته شده است تأمین می*شود. قسمت دوم حمام گرم خانه است که برای ورود به آن باید از هشتی گذشت. قسمت اصلی آن دارای طرح مستطیل شکل و سقف ضربی با نورگیر است.در قسمت شمالی گرم خانه طرح هخامنشی ساخته شده که به اندازه 20 سانتی*متر از کف حمام بلندتر و در وسط آن حوضی قرار دارد. در قسمت باختر, گرم خانه خزانه و در بخش جنوب که به اندازه یک متر از سطح گرم خانه پایین*تر است، دوش*های آب گرم و سرد ایجاد شده است. این حمام، بدون در نظر گرفتن سقف گنبدی آن، به صورت بنایی جدید درآمده و تا حدودی از اصالت تاریخی خود خارج شده است.

حمام چهارسوق - شاهرود حمام چهارسوق به روایتی قدیمی ترین بنای حمام های منطقه شاهرود به شمار می رود.



این طور که پیداست این حمام هم زمان با بنای مسجد امام حسن(ع) ساخته شده و چندین بار تعمیر و بازسازی شده است. این بنا در محله چهار سوق و مجاور مسجد امام حسن(ع) واقع شده و قدمت آن به دوره صفویه بازمی گردد. ورودی حمام در جانب خاوری واز گذر چهار سوق است. بنای حمام؛ متشکل از دو قسمت اصلی سربینه (رخت*کن), گرم خانه و فضاهای وابسته به آن ها است. با توجه به نقشه بنا، فضاهای اصلی حمام از نظم و طرح خاص و منظمی برخوردار نیست که بخشی از آن می*تواند مربوط به بازسازی*های مکرر بنا باشد. حمام با پوشش*های طاق و گنبد مسقف شده و روزنه *هایی با جام*های شیشه*ای در بالای گنبد آن برای تأمین روشنایی فضای داخل تعبیه شده است. این بنا برخلاف دیگر حمام*های تاریخی شاهرود که در عمق زمین ساخته شده، تنها 1 متر با سطح گذر اختلاف دارد.

حمام ناسار - سمنان حمام ناسار دربازار عمومی شهر سمنان و جنوب خاوری تکیه ناسار واقع شده است و نزدیک سه قرن قدمت دارد و یکی از بناهای دوره صفویه به شمار می*آید.این حمام از معماری قدیمی و قابل توجهی برخوردار است.

حمام پهنه ( گرمابه حضرت) - سمنان حمام پهنه که پیشینه ساخت آن به قرن نهم هجری قمری می رسد, یکی از آثار قدیمی و ارزشمند سمنان است



در گوشه شمال باختری تکیه *پهنه سمنان، بین مسجد جامع, مسجد امام خمینی(ره) و امام*زاده یحیی قرار گرفته است. این حمام قدیمی در سال 856 هجری قمری در زمان سلطنت ابوالقاسم بابرخان پادشاه تیموری و به دستور وزیر وی خواجه غیاث*الدین بهرام سمنانی ساخته شده و به علت کم توجهی در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، کتیبه آن ربوده شد. در سال 1312 هجری قمری در زمان سلطنت مظفرالدین شاه؛ نسبت به تعمیر و تجدید بنای آن اقدام شد.ساختمان حمام از سه قسمت تشکیل یافته است: قسمت اول رخت کن یا سربینه است که به وسیله یک هشتی کوچک به قسمت دوم و سوم یعنی گرم خانه و خزانه متصل می*شود. یکی از قسمت*های جالب توجه این حمام سر در زیبا و کاشی کاری شده آن است. با این که در انجام کاشی کاری به اندازه کافی دقت نشده باز هم از جذابیت قابل توجهی برخوردار است. در طرفین درب ورودی که از چوب با گل میخ*های آهنی ساخته شده، دو نقش از یک افسر و فرمانده قاجار با شمشیر وجود دارد. حمام پهنه از موقوفات مسجد جامع است که در حال حاضر پس از باز پیرایی به عنوان موزه مردم*شناسی مورد استفاده قرار می گیرد. این حمام پهنه به جهت نزدیکی به بقعه حضرت یحیی بن موسی به گرمابه حضرت نیز شهرت دارد. این بنا با شماره 1022 به ثبت تاریخی رسیده است.


حمام امیریه - شاهرود حمام امیریه مربوط به دوره قاجاریه است و با سیصد و شصت متر مربع زیربنا در عمارت امیر اعظم قرار گرفته است.


این حمام قدیمی دارای دو سالن اصلی با دیوارهای سنگی و سقف*های گنبدی شکل آجری است که از یکی از آن ها به عنوان رخت کن استفاده می*شد. در هر سالن چهار ستون با سنگ*های مدور و سر ستون*های حجاری شده با نقوش گل و بوته وجود دارد. در سالن اصلی حمام؛ یک حوض سنگی سفیدرنگ به چشم می*خورد. سر درب و دالان ورودی این بنا با نقوش ویژه*ای تزیین شده است.

حمام بیدآباد - شاهرود بنای حمام بیدآباد به دوره قاجاریه مربوط می شود که در محله قدیمی بیدآباد شاهرود؛ در کنار تکیه و مدرسه بیدآباد, واقع شده و از آثار اوایل دوره قاجاریه به شمار می*آید.



این حمام از دو قسمت زنانه و مردانه تشکیل می*شود که یکی کوچک و دیگری بزرگ است. هر دو قسمت* یاد شده؛ از رخت*کن، گرم خانه و خزینه تشکیل شده است. خزینه* قسمت کوچک تر، امروزه پر شده و پوشش بخش*های اصلی بنا گنبدی بوده و در وسط هر گنبد روزنه*های نورگیری تعبیه شده است. مصالح اصلی بنا؛ خشت خام با ملات آهکی است و هم اکنون نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

حمام بازار - شاهرود این حمام به نام بازار نو نیز مشهور بوده و در دوره قاجاریه ساخته شده است. این حمام در مجموعه بازار شاهرود و تا حدودی متصل به «بالا خیابان» و فلکه مرکزی شهر، واقع شده است.



ورودی اصلی حمام از جانب بازار بزرگ و ورودی فرعی آن که ورودی قسمت زنانه است, از خیابان اصلی است. بنای قدیمی حمام تقریباً بدون دخل و تصرف و تعمیرات اساسی باقی و اصالت تاریخی بنا محفوظ مانده است. حمام بازار شاهرود چون دیگر حمام*های قدیمی ایران از دو بخش اصلی سربینه, گرم خانه و فضاهای وابسته به آن ها تشکیل شده است. سربینه یا رخت*کن حمام، فضایی به ابعاد 11 × 11 متر است که با نه پله به راسته بازار راه می*یابد. پوشش طاق و گنبد سربینه بر روی 4 ستون میانی و دیوارهای جانبی قرار گرفته است. سطح زیرین پوشش گنبدی این بخش با کاربندی تزیین شده است. در میانه سربینه حوضی ساخته شده و در سمت جنوبی سربینه, در امتداد ورودی اصلی، راهروی ورودی گرم خانه و فضاهای مجاور آن قرار گرفته است. گرم خانه نیز به شکل مربع و به ابعاد 10 × 10 متر است و با طاق و گنبد، بر روی 4 ستون میانی و دیوارهای جانبی، پوشش یافته است. در بخش شمالی گرم خانه خزینه*های آب گرم و سرد قرار دارد. مصالح اصلی به کار رفته در بنا؛ آجر با ملات ساروج است. این بنا به شماره 1942 به ثبت تاریخی رسیده است

حمام حاجی نقی - شاهرود حمام حاجی نقی از حمام های قدیمی شهرستان شاهرود است که در دوره قاجاریه ساخته شده و در ابتدای محله*ی «قلعه ولی*آباد» و مجاور خیابان شهید صدوقی قرار دارد.


ورودی حمام از خیابان شهیدصدوقی (مزار) است. این ورودی از طریق پله*هایی به فضای صلیبی شکل سربینه راه می*یابد. سربینه نیز از طریق درگاه های متعددی به گرم خانه و فضاهای اطراف راه می*یابد. گرم خانه، فضای صلیبی شکلی است و درگاه*های متعددی به اطراف و از جمله خزینه مربع شکل بنا دارد. فضاهای مختلف حمام با پوشش طاق و گنبد مسقف شده و بر رأس پوشش*های گنبدی آن، روزنه*های نورگیری با جام*های شیشه تعبیه کرده*اند

حمام خوریا - دامغان بنای حمام خوریا که در تکیه خوریا و در نزدیکی مسجد جامع شهر دامغان واقع شده از آثار اواخر دوره* قاجاریه است.



حمام خوریا از دو قسمت زنانه و مردانه تشکیل شده است. قسمت زنانه از یک ورودی، سربینه 8 ضلعی، گرم خانه و قرینه با پوشش*های طاق و گنبد تشکیل شده و قسمت مردانه نیز دارای سربنیه*ای مربع شکل با 4 غرفه در هر ضلع و حوضی در میانه و گرم*خانه، با پوشش*های طاق گنبد است. روشنایی داخل حمام از طریق روزنه*های تعبیه شده در گنبدها فراهم می*شود.

بازار دامغان بازار دامغان مهم ترین بخش تجاری و داد وستد شهری را تشکیل می دهد. این بازار دو کاروان*سرا دارد که دارای کارکردهای ویژه تیمچه و قیصریه بوده و سراهای بازار را همین دو کاروان*سرا بر عهده دارند.



بازار دامغان بارها با زلزله و هجوم دشمنان خراب شده تا در نهایت به شکل کنونی*اش درآمده است. پیکره یا کالبد بازار پس از احداث خیابان شرقی و غربی مجاور آن نسبت به شکل اولیه بازار, دگرگونی*های مهمی یافته است.راه های ارتباطی کنونی میان بازار و خیابان، پیش تر محل عبور از بافت مسکونی و پرتراکم شمالی به بازار شهر بوده*اند و پیکره یا کالبد بازار دامغان، از جهات شرق و غرب به سمت میانه راه و قطع محل گذر ذوالفقاری، دارای شیب است. این شیب که اختلاف سطح آن درحدود دو متر است، در پوشش بازار محسوس نیست, اما پس از ساخت خیابانی به موازات آن در سمت شمال، فضای بازار را به ویژه در نزدیکی میدان امام خمینی تنوع بخشیده است. دکان*های بازار بیش تر از نظر عمق وگنجایش متفاوت*اند و دارای دهانه*های برابر هستند و تا پیش از احداث خیابان ها، فقط به اندازه دو برابر باز می*شده*اند. این بازار از دیدنی های شهر دامغان است که علاوه بر جاذبه های تاریخی و معماری مرکز خرید سوغاتی نیز است.

بازار سمنان بازار180 ساله سمنان از قدیمی ترین بازارهای منطقه است که در اوایل سلطنت سلسله قاجاریه ساخته شده است.



این بازار به سبک معماری سنتی ایران با سقف*های خشتی و آجری، متناسب با وضعیت آب و هوای خاص منطقه کویری ساخته شده و بزرگ*ترین مرکز خرید و فروش کالاهای تجارتی است.بازار عمومی شهر سمنان از راسته بازار و بازار شیخ علاءالدوله (بازار مرده*ها) تشکیل شده است. بازار عمومی به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شده است: بازار شمالی حدود 5/1 کیلومتر درازا دارد و به نام قدیمی خود راسته بازار خوانده می*شود. این قسمت از بازار از تقاطع خیابان های نظامی و یغما (شهدا) آغاز می*شود و تا خیابان امام خمینی ادامه پیدا می کند. این بازار، دارای سقف و تاق ضربی است که روی تاق*های جناغی استوار شده است. پنجره*های شیشه*ای بزرگ بر بام آن نصب شده است که نور داخل بازار را تأمین می*کند. در این بازار, سه حمام, پنج مسجد, چهار کاروان* سرا و یک تکیه بزرگ به نام ناسار وجود دارد.بازار جنوبی در امتداد راسته بازار است و بازار حضرت خوانده می*شود. بازار حضرت به درازای تقریبی 200 متر از خیابان امام خمینی شروع شده و به تکیه * بزرگ پهنه که در محل اسفنجان قرار دارد، ختم می*شود. در شمال بازار حضرت؛ سر در جالب توجهی بنا شده که به سر در جنوبی راسته بازار شباهت دارد.هر دو قسمت بازار سمنان طوری ساخته شده که در تابستان*ها خنک و در زمستان*ها گرم است. در سال های اخیر در این بازار تعمیراتی صورت گرفته و برای استحکام و زیبایی آن در پایه*ها تا ارتفاع تقریباً یک متر و نیم از سیمان و در قسمت بالای آن تا زیر تاق*های ضربی از آجر قرمز استفاده شده است.

بازار شیخ* علاءالدوله - سمنان بازار شیخ علاءالدوله قرن هشتم هجری قمری ساخته شده است



از جنوب خیابان امام خمینی سمنان؛ شروع شده و در دو کیلومتری؛ اندکی به شمال متمایل می*شود و در شمال خیابان امام خمینی و متصل به آن تا گورستان قدیمی علم دار ادامه می*یابد. بعد از ساخت این خیابان، بازار به دو قسمت تقسیم شده است. بازار در قرن هشتم به همت شیخ علاءالدوله سمنانی عارف مشهور ایران هم زمان با بنای شبستان شیخ علاءالدوله ساخته شد، مرکز خرید و فروش کالا و مایحتاج مردم بود. بازار یاد شده در دوره قاجاریه تعمیر و مرمت شد ولی به مرور زمان اهمیت خود را از دست داد.بازار شیخ علاءالدوله را به این علت که در مسیر انتقال اموات برای دفن در گورستان علم دار بود، بازار مرده*ها نیز می*نامند. در سال های اخیر، با تعمیر و مرمت مسجد جامع، قسمتی از این بازار نیز با تلاش سازمان ملی حفاظت آثار باستانی بازسازی شد. علاوه بر این، بازارهای دیگری نیز در سطح استان وجود دارند که مهم ترین آن ها؛ بازار آرادان در روستای آرادان، بازار گرمسار در شهرستان گرمسار و بازار جلوخان سمنان هستند که هم زمان با دوره قاجاریه ساخته شده*اند

بازار شاهرود بازار شاهرود مهم ترین مرکز تجاری شهر به شمار می*آید و در کنار آن بناهای تاریخی دیگری چون مسجد شیخ علی*اکبر، آب انبار مدرسه قلعه، مسجد آقا و تکیه بازار قرار گرفته است.


مجموعه تاریخی بازار شاهرود به طورتقریبی در مرکز شهر و مجاور خیابان*های 22 بهمن و شهیدصدوقی واقع شده و جهت آن خاوری– باختری است. آثار معماری موجود در بازار, معرف معماری دوره قاجاریه است که با ساخت و سازهای دوره اخیر متحمل صدمات و تغییرات بسیاری شده است.کلنل موات که در دوره قاجار از شاهرود دیدن کرده است، در خصوص ایجاد بازار شاهرود می*نویسد: «در شهر شاهرود آقا ابوالقاسم تاجر استرآبادی بازاری با یکصد باب دکان بنا نموده است» لرد کرزن نیز که در سال 1889 میلادی از بازار شاهرود بازدید کرده؛ از بزرگی بازار و رونق آن یاد کرده است. مجموعه بازار کنونی شاهرود از یک راسته اصلی و چندین راسته فرعی مسقف تشکیل شده و در اطراف آن تعدادی کاروان *سرا و انبار بزرگ کالا ساخته شده است. پوشش بازار نیز با آجر و گچ , به شیوه تاق و گنبد اجرا شده است. بازار شاهرود در سال های اخیر تعمیر و مرمت شده و به شماره 2285 به ثبت تاریخی رسیده است. بخشی از بازار که دارای پوشش نامناسب بوده در سال های اخیر با پوشش طاق و گنبد مناسب جایگزین شده و مغازه*های بازار به صورت مستطیل شکل و در یک طبقه ساخته شده است

برج چهل دختران - سمنان در اواسط خیابان حکیم الهی و بر سر راه شهر به محلات ثلاث (کوشمغان، زاوغان و کدیور) و بین محله کوشمغان و زاوغان سمنان، برج کهنه و قدیمی و نیمه مخروبه*ای وجود دارد که به نام برج چهل دختر یا چهل دختران نامیده می*شود.



وجه تسمیه این برج چنین است: عده*ای از مردم سمنان معتقدند برج مذکور را چهل دختر که دست از تعلقات دنیوی کشیده و تارک دنیا شده بودند، با گل و خشت ساخته*اند.قدر مسلم این است که تاریخ بنای برج یا آتشکده به زمان قبل از اسلام برمی*گردد و همان طور که از نام کوش مغان (کوشک مغان) و زاوغان (زاویه مغان) که در نزدیکی برج قرار دارد، برمی*آید و با توجه به مقام مغ که پیشوای زردشتیان بود، می*توان اطمینان داشت که برج مذکور زمانی آتشکده و یکی از اماکن متبرکه زردشتیان بوده است.این بنا به صورت برج هشت ضلعی که هر ضلع آن در خارج 5/4 و در داخل 80/2 متر است، ارتفاع برج در بعضی قسمت*ها 10 متر و در قسمت*های نسبتاً سالم دیگر به 12 متر می*رسد. ضخامت دیوار تقریباً 50 تا 60 سانتی*متر است. هم* اکنون برج مذکور به دلیل توسعه شهری و احداث مدرسه، داخل حیاط مدرسه قرار گرفته و کماکان ارزش تاریخی خود را حفظ کرده است.

برج های مخروبه - سمنان درسه کیلومتری جنوب قوشه دامغان، در پیرامون روستای امروان نقاره*خانه و در میان تپه*ها و خرابه*های متعدد، بنای ویرانه*ای از خشت خام بر جای مانده است.


عده*ای معتقدند این بنا بقایای شهر تاریخی قومس یا کومش یا صد دروازه است ولی در صحت آن اطمینان زیادی وجود ندارد. در اطراف این ویرانه ها، تپه*ها و خرابه*هایی به چشم می*خورد که دارای برج*های دیده*بانی مخروبه هستند

برج کاشانه بسطام - شاهرود در جنوب شهر بسطام شاهرود و هم چنین در جنوب خاوری مسجد جامع، برجی بلند و زیبا وجود دارد که به نام کاشانه معروف است.



ارتفاع این برج از داخل 24 متر و از بیرون به ارتفاع تقریبی 20 متر و شکل خارجی ان چند ضلعی منتظم سی ضلعی است. در بالای برج، دو حاشیه از آجرهای بزرگ وجود دارد که روی آن مطالبی نوشته شده است. در ضلع جنوب خاوری این برج روی یک آجر کلمه بسم*الله الرحمن الرحیم با خط ثلث بسیار زیبایی خوانده می*شود.از تاریخ بنای این برج اطلاع صحیحی در دست نیست. به عقیده اهالی بسطام، این برج قبل از اسلام آتشکده زرتشتیان بوده است. برخی از خاورشناسان از جمله گدار بر این عقیده*اند که این بنا از آثار غازان خان مغول است و اسم اصلی آن غازانه بوده و به مرور زمان و بدون توجه به اصل آن کاشانه نامیده شده است.گویا در دوره*های بعد از اسلام، از این برج برای دیده*بانی بسطام استفاده می*شد. با توجه به اسلوب ساختمان و عوامل دیگر به نظر می*رسد؛ این بنا به رصدخانه بسیار شبیه است. این ساختمان که نمای خارجی آن دارای جلوه و شکوه خاصی است, از بناهای در خور اهمیت خطه قومس بوده و نمای خارجی آن نیز دارای جلوه و شکوه خاصی است.

برج پیر علمدار - دامغان این برج در شرق شهر دامغان در محله خوریا نزدیک مسجد جامع و مدرسه حاج فتح علی*بیگ (حوزه علمیه دامغان) واقع شده است.


این مقبره در سال 417 هجری قمری به صورت برج مدور آجری با گنبد مخروطی پیازی شکل ساخته شد. ارتفاع این بنا 13 متر، قطر داخلی آن 5/4 متر و شهرت آن به دلیل کتیبه*ای زیبا با خط کوفی مشبک است. این ساختمان به سبک بنای چهل دختران ولی نه به ظرافت و زیبایی آن ساخته شده است. ساختمان مذکور مقبره محمد بن ابراهیم، پدر ابوحرب بختیار، ممدوح منوچهری دامغانی است. گنبد مذکور سابقاً ایوانی داشت که امروزه اثری از آن باقی نمانده است.

برج طغرل - دامغان برج آجری طغرل که به برج معصوم زاده نیز مشهور است, در جنوب روستای مهمان دوست در 20 کیلومتری شمال شرقی دامغان واقع شده و در قرن پنجم هجری قمری در نزدیکی آبادی امام*زاده ساخته شده است.


شعاع داخلی این برج 92/7 متر و ارتفاع آن 12 متر است. ارتفاع اصلی برج در گذشته بیش تر بوده و بعدها به علت فرو ریختن گنبد مخروطی شکل و زیبای این بنا از ارتفاع آن کاسته شده است. این برج آجری که مشهور به برج معصوم*زاده است، دارای تاق*نماهای بلند و مقرنس*کاری*های زیبای آجری است. دو کتیبه در بالای برج به خطوط کوفی و بنایی وجود دارد. تاریخ بنا با زمان سلطان سنجر سلجوقی مطابقت دارد و مردم محل آن را امام*زاده قاسم می*گویند

تیمچه سلطانی پهنه - سمنان در سمت شرقی تکیه پهنه متصل به مسجد سلطانی سمنان؛ کاروان سرایی وجود دارد که یک در آن در تکیه مزبور و در دیگرش در کنار بازار جلوخان مسجد سلطانی باز می*شود


این تیمچه که دارای دو دالان بسیار بلند و طاق*ها و سقف آجری بسیار زیبا و سر در بزرگی از دو طرف است, در زمان فتح علی*شاه قاجار از محل اموال ذوالفقار خان سمنانی (سنگسری) حاکم ایالت قومس بنا شده است.درهای بزرگ تیمچه از الوارهای قطور با گل میخ*های آهنی درشت ساخته شده و در بالای در ورودی آن پنجره بزرگ چوبین قهوه*ای رنگ دیده می*شود. سطح تیمچه بیش از 5/0 متر از سطح تکیه پهنه؛ پایین*تر است. از تزیینات مهم تیمچه سلطانی, پشت بغل*های کاشی*کاری و زیبای طرفین سردر و غرفه*های موزون طبقه دوم آن جااست که با هنرمندی ویژه ای ساخته شده است.

آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی - شاهرود
?آرامگاه عارف نامی شیخ ابوالحسن خرقانی در 24 کیلومتری شاهرود در شمال روستای خرقان روی تپه*ای قرار گرفته و فضای سبز اطراف آن به آرامگاه؛ قداست خاصی بخشیده است.



روی قبر شیخ خرقانی، یک قطعه سنگ مرمر قرار گرفته که اشعاری روی آن حک شده است. در کنار این مقبره؛ مسجدی وجود داشت که گنبدی مخروطی شکل و مزین به کاشی کاری*های زیبا داشت. در حال حاضر از مسجد و گنبد یاد شده فقط محراب آن باقی مانده که برخلاف مسجدهای دیگر این نواحی رو به باختر است. محراب یاد شده دارای گچ بری*های زیبا و استادانه است. اخیراً برای حفاظت بیش تر این محراب قاب بزرگ شیشه*دار، مانند ویترین نصب شده است

موقعیت جغرافیایی استان بوشهر
موقعیت : جنوب غربی ایران
مجاورت : شمال:استان خوزستان و قسمتی از کهگیلویه و بویراحمد جنوب:خلیج فارس و قسمتی از استان هرمزگان شرق:استان فارس غرب: خلیج فارس
آب و هوا:به علت نزدیکی به استوا و کمی ارتفاع به طورکلی دارای آب و هوای گرم از نوع بیابان کناری است که در داخل استان گرم و خشک و در سواحل گرم و نمناک است
وسعــــت: 27653کیلومتر مربع
جمعـیــت: 743675
تقسیمات: 8 شهرستان، 17 بخش، 13 شهر، 36 دهستان و 6 صدم آبادی دارای سکنه
شهرستانها: بوشهر، تنگستان ، دشتستان ، دشتی ، دیر ، دیلم ، کنگان و گناوه
مرکـــــز : بندربوشهر

قلعه نصوری - کنگان این قلعه در خاور استان بوشهر و در 2500 کیلومتری آن قرار گرفته است. قلعه نصوری به «قلعه شیخ» مشهور بوده و متعلق به اوایل قاجاریه است.



ساخت قلعه به امر شیخ جبار نصوری حدود 180 سال پیش انجام یافته و معمار آن علی اضعر شیرازی بوده است. مصالح به کاررفته، سنگ های بزرگ و ملاط آن گل و گچ است.

ورودی قلعه از جنوب است که دارای در بزرگ چوبی با گل میخ و کنده کاری است. بعد از ورودی اصلی یک هشتی بزرگ وجود دارد که دارای هشت طاقچه ساده است. زمانی که انسان از هشتی وارد حیاط بیرونی می شود؛ در جبهه شمالی آن یک ردیف پلکان به طبقه دوم منتهی می شود و یک درب چوبی ساده، آن را به اندرونی وصل می کند. در جبهه باختری نیز یک پلکان به طبقه دوم می رود. در این طبقه یک ایوان با ستون های سنگی و گچ بری های جالب وجود دارد. این ایوان از طرف پنچ در چوبی به اتاقی راه می یابد که باختر آن قرار دارد. در این اتاق یک گچ بری با تزیینات گل و بوته وجود دارد که فاقد هرگونه تزیین است و در جبهه باختری از طریق پلکانی به طبقه دوم راه می یابد.

این بنا دارای بادگیری همانند بادگیرهای ساختمان های ساحلی خلیج فارس است. این بنا ویژگی معماری ساختمان های قاجاریه را دارد. قلعه دارای ایوان ستون داری در طبقه دوم می باشد. تزیینات گچ بری مربوط به این قسمت است. سبک کار و تراش آن ها شبیه ستون های وکیل شیراز است. گچ بری ها شامل شاخ و برگ گل و بوته، فرشتگان و پرندگان و تابلوهای مربوط به مجالس شاهنامه است. موضوعات تابلو شامل کیخسرو و کیکاووس، رستم و زال، بارگاه انوشیروان، سلطان محمود و درباریان، فردوسی و شاعران همزمانش می باشد.

قلعه کلات - اهرم این قلعه در شمال شهر اهرم واقع شده و به زائر خضر خان تنگستانی منسوب است .



قلعه در زمان حمله انگلستان به ایران مورد استفاده قرار گرفته و جای اصابت گلوله توپ بر برج غربی آن هنوز هم باقی است . همچنین در همین قلعه اسرای انگلیسی نگهداری می شده اند . قلعه مشتمل بر چهار برج و بارو و قلعه میانی است و دارای تاسیسات خصوصی برای ساکنین قلعه می باشد . ساختمان قلعه از خشت خام و گل ساخته شده است

قلعه حصار (آقا خان لیرادی) - دیلم

__________________

__________________
کارون سرای دالکی - دشتستان در 23 کیلومتری شمال شهر برازجان در کنار راه قدیمی شیراز به بوشهر و در وسط شهر دالکی آثار زیبایی بر جای مانده ازاواخر دوره قاجار به نام کاروان سرای «دالکی» وجود دارد.


این اثر ارزشمند به دستور مشیرالدوله والی وقت فارس و توسط شخصی به نام محمد رحیم بنا شد. این کارون سرا از جمله بناهای حیاط دار چهار ایوانی است که فرم رایج معماری وقت در آن رعایت شده است. حیاط مرکزی آن دارای ابعادی در اندازه 7/30 × 30/60 است. پیرامون کاروان سرا دو ردیف بنا وجود دارد که در بخش پیشین اطاق هایی موجود است که بدون واسطه به داخل حیاط راه می یابند. این اطاق ها یک اطاقک کوچک را نیز در پیش دارند. در بخش پشتی تالارهای ستون داری است که به منظور نگه داری چهار پایان یا اصطلاحا اصطبل ایجاد شده است. عمده مصالح تشکیل دهنده آن قلوه سنگ های رودخانه ای و ملات گچ است. در چهار گوشه بیرونی کارون سرا برج هایی قرار گرفته که به وسیله درگاه کوچکی به فضای داخلی کارون سرا راه پیدا می کردند. این برج های مدور دارای تزیینات گچ بری هستند. به منظور دید پاسداران کارون سرا، روزنه هایی در این برج ها منظور شده است. این بنا که در یک طبقه بوده در چندین مرحله مورد مرمت واقع شده است. لازم به ذکر است که این اثر تاریخی به شماره 2083 در شماره آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
گوردختر دشتستان - برازجان گور دختر یعنی دختر گبر یا زرتشتی در خاور جاده برازجان به کازرون قرار دارد که بنای آن دارای سقف و بدنه سنگی شبیه آرامگاه کوروش هخامنشی در مشهد مرغاب است.


. این بنا یادآور عصر هخامنشی است و قدمت منطقه برازجان را تایید می نماید. گفته اند که این بنا آرامگاه دختر یا خواهر کوروش است. درخاور گور دختر بقایای کوشک اردشیر ساسانی دیده می شود.

گورستان باستانی - خارک در قسمتی از کوهستان جزیره خارک قبرهای زیادی وجود دارد که با توجه به عمق کم و سطح مدور برخی از آن ها، این قبرها را می توان به زرتشتیان نسبت داد.


بر روی بعضی از قبرها که مدخل های کوتاهی دارند نقش صلیب وجود دارد که نشان می دهد که مسیحیان نیز مرده های خود را در آن ها به خاک می سپرده اند.

باستان شناسان حدود قبر را در گورستانی در قسمت خاوری جزیره شکافته اند که همگی به اواخر دوره ساسانی مربوط است در گور مردان شی هایی به دست نیامده ولی در قبر زنان شیشه های کوچکی که احتمالا در آن عطر می ریختند و هم چنین جواهرات کم ارزش همانند حلقه انگشتری و آینه های مفرغی پیدا شده است.

گورستان شغاب - بوشهر این قبرستان در جنوب بوشهر قرار دارد و اخیرا توسط اداره میراث فرهنگی کشف شده است.


در این قبرستان اسکلت اموات در داخل خمره های بزرگ و کوچک نخودی رنگ مدفون شده اند که روی برخی از خمره ها نوشته ای نیز نقش بسته است. اشیاء کشف شده دیگر این قبرستان که در خمره های بزرگ و کوچک قیراندود قرار گرفته اند مشتمل بر تابوت های سنگی مکعب شکل و مهره های عتیق تزیینی است. این قبرستان به عیلامی ها تعلق دارد.

گورستان شغاب - بوشهر

__________________

__________________

__________________

مطالعات باستان شناختی در كردستان

بررسی ها، پژوهش ها و كاوش های باستانی شناسی در كردستان نشان می دهد كه این استان از نظر باستان شناختی از اهمیت بسزایی برخودار است. بررسی های اخیر در غار" كرفتو" و غار " كانی میكاییل" شهرستان دیواندره، سكونت انسان های اولیه را به اثبات رسانده است. به ویژه در كاوش های غار" كانی میكاییل" در فاصله دوهزار متری غار" كرفتو" كه احتمال ارتباط این دو غار را مطرح می سازد، سكونت انسان های اولیه به اثبات رسیده و استقرارهای فصلی در داخل غار، كاوش های فصل اول و دوم داخل و بیرون غار كرفتو، كشف بقایای آثاری از تیغه های سنگی، سفالی و ... و آثار دوره نوسنگی به وضوح مشخص شده است.نكته قابل توجه ، وجود آثار قبل از دوره نوسنگی در داخل غار " كانی میكاییل " است كه بقایای استقرارهای فصلی، اجاق، خاكستر و دست افزار( ابزارهای دستی ) های سنگی در آن به دست آمد. نشانه ها و آثار به دست آمده تاریخی، مسائل حدود 7 تا 8 هزار سال قبل را برای كاوشگران روشن نموده است. نتایج این تحقیقات در دست انتشار است و قطعاً ارتباط فرهنگی با غارهای "شانیدر" و سایر اماكن پیش از تاریخ در كردستان عراق، كرمانشاهان و همچنین آذربایجان غربی نیز مشخص خواهد شد. تپه های " توبره ریزه" و" تیانه" و غار " كله كان" كه آثاری قدیمی از آنها به دست آمده نیز وضعیت پیش از تاریخ كردستان را تا حدودی روشن ساخته است.
تپه تیانه

این تپه در 26 كیلومتری غرب كامیاران واقع شده و به دلیل كشف سفال های منقوش پیش از تاریخ در آن، بسیار حائز اهمیت است. در گمانه ( چاهی كه برای آزمایش قنات حفر كنند ) زنی این تپه، شش طبقه استقرار یافته، به دست آمده است. در طبقه اول آثار دوره اسلامی، طبقه دوم آثار ساسانی و در طبقه سوم كه به اواسط و اواخر هزاره سوم پیش از میلاد تعلق دارد، سفال های ساده به رنگ های سیاه، كرم و خاكستری به دست آمد. در طبقه چهارم سفال های نخودی رنگ ساده از هزاره دوم پیش از میلاد ، و در طبقه پنجم آثاری هم عصر با "تپه گیاه نهاوند" از سفال نخودی با نقوش هندسی قهوه ای رنگ یافت شد. طبقه ششم كه قدیمی ترین آثار تپه درآن به دست آمد، دارای سفال های منقوش قرمز مانند سفال های چشمه علی ری، اسماعیل آباد، ساوجبلاغ و والاتپه بود. تاریخ این سفال ها به هزاره چهارم و اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد، یعنی حدود 7 هزار سال پیش می رسد.تپه توبره ریزه

این تپه در یك كیلومتری جنوب شهر كامیاران واقع شده و معرّف عصر مس در منطقه كردستان است. آثار این تپه با آثار "تپه حصار دامغان" قابل مقایسه و فرهنگ سفال نخودی رنگ در این منطقه گسترش یافته است. به طور كلی در تپه توبره ریزه پنج دوره استقرار، از هزاره سوم پیش از میلاد تا قرن های 7و8 هـ.ق تشخیص داده شده است. در طبقه پنجم، قدیمی ترین سفال های مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد با رنگ نخودی و نقوش قهوه ای رنگ به دست آمد. یك لوحه گلی با نقش درخت نیز در این طبقه یافت شد. در طبقه اول كه جدیدترین آنها است سفال های دوره اسلامی به ویژه قرن هفتم و هشتم هـ.ق یافت شد.تپه باستانی زیویه

این تپه در روستای زیویه، حدود 55 كیلومتری جنوب شرقی شهر سقز واقع ، و از محوطه بسیار وسیعی برخوردار است. طی كاوش های باستان شناسی در این تپه، قلعه باستانی زیویه از زیر خاك بیرون آمد. این قلعه روی یكی از تپه های نسبتاً مرتفع منطقه ساخته شده و بر محیط اطراف ، اِشراف كامل دارد.در نخستین كاوش كه توسط " ایوب ربنو" در سال 1325 شمسی دراین منطقه صورت گرفت و بیشتر جنبه تجاری داشت، اشیای منحصر به فردی از یك تابوت برنزی به دست آمد كه در نوع خود از شاهكارهای فلزكاری و سفال گری محسوب می شود. همین امر موجب تخریب بسیاری از آثار معماری ارزشمند این قلعه ( كاخ دژ) عظیم گردید. این قلعه كه به اقوام ماد و ماننایی تعلق داشت، در حدود 2700 سال پیش ساخته شده است.
در سال 1345 شمسی اولین فصل كاوش های علمی باستان شناسی دراین تپه آغاز شد و تا سال 1380 ادامه یافت. طی چند فصل كاوش، نتایج قابل توجهی در زمینه شناخت وضعیت معماری آن به دست آمد. از جمله اشیای به دست آمد ه در این كاوش ها، قطعات عاج منقوش بود كه نقوش حیوانی و صحنه شكار اساطیر روی آنها حك شده و از ارزش ویژه ای برخوردار است. اهمیت این قطعات به حدی است كه از روی دو نمونه از آنها، نقش برجسته آبیدر سنندج ، طراحی، بزرگ نمایی و ساخته شد.
برای احداث قلعه زیویه، استادكاران پس از بنیاد مصطبه ( مكانی از سطح زمین یا كف اطاق اندكی بلندتر باشد و بر آن نشینند ) ، سكوهایی برای دست یابی به سطح صاف و هموار پدید آوردند و در بین شیب های موجود در تپه، با بهره گیری از خشت خام، سنگ و چوب قلعه ای در نهایت استحكام و پایداری بنا نهادند. پی ها و پله های پایه ستون ها از سنگ ساخته شده و برای ساخت دیوارها، خشت خام به ابعاد 16×46×46 سانتی متر به كار رفته است.
ورودی اصلی قلعه با 21 پله سنگی، در شرق تپه قرار دارد. از جالب ترین قسمت های قلعه، تالار ستون دار آن با 16 پایه ستون سنگی مدور است. قطر این پایه ستون ها حدود 95 تا 105 سانتی متر است. كف تالار با خشت خام به صورت شطرنجی مفروش شده است. دیگر بخش های این قلعه عظیم شامل سالن ها، حیاط ها و اتاق های متعددی است كه هر یك عملكردی خاص داشت.
نكته قابل توجه ، استفاده از فاصله پشت بندهای ایجاد شده برای استحكام و ایستایی دیوارهای قلعه است كه به عنوان سیلو( انبار غله ) مورد استفاده بود. در كاوش های سال 1380، نمونه هایی از غله در كف انبارها كه هر یك بیش از 8 متر عمق داشت، به دست آمد.
غار باستانی كرفتو

غار كرفتو در شهرستان دیواندره، 72 كیلومتری شرق شهر ستان سقز قرار دارد. با توجه به تحقیقات به عمل آمده، در دوران "مزوزوییك" ( یكی از دوره های زمین شناسی ) كرفتو در زیر آب بود و در اواخر این دوره ارتفاعات آن از آب خارج شد. غار كرفتو ازغارهای آهكی و طبیعی است كه در ادوار مختلف ، جهت استفاده و سكونت انسان تغییر حالت داده و با معماری صخره ای در چهار طبقه ، در دل كوه حفر شده است.مستشرقین و محققین بسیاری از جمله دمرگان، راولینسون، كرپورتر، خانیكف و فون گال از غار كرفتو بازدید و نقشه هایی از آن تهیه و ارائه نموده اند. كرپورتر نقشه غار را تهیه كرد، استین آن را تكمیل ، و فون گال آن را تصحیح كرد. در مقالاتی كه توسط محققین به چاپ رسیده، به دلیل وجود كتیبه ای یونانی بر سر در یكی از اتاق های طبقه سوم، از این غار به عنوان معبد "هراكلس" ( هركول) نام برده شده است. ترجمه این كتیبه چنین است:" در آنجا هراكلس سكونت دارد باشد كه پلیدی در آن راه نیابد".
طول غار حدود750 متر است و راه های فرعی متعددی از آن منشعب می شود. در طول سكونت انسان دراین غار، تغییرات و دگرگونی های عمده و دخل و تصرفات بسیار در آن به وجود آمده و حجاران هنرمند، به زیبایی، فضاهایی را در مدخل های غار تراشیده و اتاق ها، راهرو و دالان های متعددی را به وجود آورده اند.
این غار در میان غارهای دست كن ایران، از معماری كاملی برخوردار است. ورودی غار از دامنه كوه حدود 25 متر فاصله دارد. در گذشته راهی نسبتاً سخت و دشوار در كمر كوه، بازدید كنندگان را هدایت می كرد، ولی امروزه با عبور از پلكانی فلزی می توان به دهانه ی ورودی غار رسید.
در معماری صخره ای این غار چهار طبقه شناسایی شده است. این امر از اهمیت ویژه ای در معماری صخره ای برخوردار است. در معماری غار، علاوه بر ایجاد اتاق ها و راهروهای عبوری، سعی شده تا اتاق ها با هم مرتبط باشند و نورگیرها و پنجره هایی به سمت بیرون و مناظر طبیعی ارتفاعات مجاور غار ، تعبیه شده است. بر دیوارهای غار در بعضی از اتاق ها نقوشی از حیوان، انسان و گیاه حجاری شده كه بیشتر جنبه آیینی دارد.
این غار در سال 1379 گمانه (چاهی كه برای آزمایش قنات حفر كنند ) زنی شد و با بررسی باستان شناختی در محوطه بیرون و داخل غار، آثاری از دوران های مختلف به دست آمد. كشف تراشه های سنگی در طبقه چهارم و محوطه بیرون غار می تواند نشانه ای از استفاده ی انسان ، در دوران پیش از تاریخ از این غار باشد. همچنین نمونه سفال ها و اشیای به دست آمده ، ادامه ی سكونت انسان را در طول دوران تاریخی اشكانی و ساسانی و دوران اسلامی یعنی قرون ششم تا هشتم هـ. ق ثابت می كند.
اقداماتی در طول سال های 1378 و 1379 انجام شده كه شامل سامان دهی محوطه بیرون غار، پله بندی، سكوهای استراحت، پاركینگ، سرایداری، سرویس های بهداشتی و برق كشی غار است.
غار و محوطه باستانی كله كان

منطقه آرندان و كله كان در شمال غربی سنندج واقع شده است. این منطقه درون دره ای بسته قرار گرفته و سرچشمه رود آرندان- از سرشاخه های رودخانه قشلان- در آن جاری است. این منطقه از دیرباز به عنوان یكی از كانون های استقرار انسان در دوران نوسنگی مطرح ، و هسته ی اولیه بنای یك دهكده نوسنگی در آن یافت شده است.غار كله كان یكی از كهن ترین كانون های استقرار انسان در دوران جمع آوری و مصرف غذا است كه در آن آثاری هم زمان با ابزارهای دوره نوسنگی غار كرفتو به دست آمده است