سلسله ترتّب كليات

پيش تر دانستيم بحث هاى مربوط به مفهوم كلى، مجموعه مطالبى است كه در مقدمه بحث تعريف، طرح مى شود. در اين درس با مراتب و اقسامى كه هر يك از كليات پنج گانه دارند آشنا مى شويم تا در مباحث مربوط به تعريف و توصيه هاى منطقى در روش هاى درست آن، دچار اشكال نشويم.

وقتى چند مفهوم كلى را با يكديگر مقايسه مى كنيم، ملاحظه مى شود به اعتبار شمول افراد، ميزان شمول آنها تفاوت مى كند. بعضى از آنها نسبت به بعض ديگر از وسعت و شمول بيشترى برخوردارند؛ مثلاً حيوان از انسان، جسم از جسم نامى و جوهر از جسم وسيع تر است.

بنابراين، كليات را مى توان به اعتبار ميزان شمول آنها به گونه اى مرتب ساخت كه هر كلى نسبت به كلى قبلى، از شمول مصاديق بيشترى برخوردار باشد؛ مثلاً به مجموعه كليات زير توجه كنيد:

جوهر، جسم، جسم نامى، حيوان، انسان

سلسله مفاهيم فوق را به دو صورت مى توان لحاظ كرد: يكى سير صعودى، كه از محدودترين كلى شروع شود و به عام ترين آنها خاتمه يابد و ديگرى سير نزولى، كه از عام ترين كلى آغاز شود و به محدودترين آن بينجامد. ترتيب نخست، سلسله اجناس و ترتيب دوم، سلسله انواع را به وجود خواهد آورد.

سلسله مراتب اجناس

اگر مجموعه اى از كليات را براساس جنس آنها مرتب كنيم به نحوى كه سلسله اى را تشكيل دهند كه از شمول كمتر به سوى وسعت بيشترى پيش رود، در اين سلسله كه بدان سلسله اجناس گفته مى شود به وسيع ترين جنس، كه در پايان سلسله تصاعدى قرار مى گيرد و تحت جنسى ديگر مندرج نيست،جنس الاجناس يا جنس عالى و به محدودترين جنس كه در آغاز مجموعه واقع شده استجنس سافل مى گويند. اجناسى كه بين جنس عالى و جنس سافل قرار دارندجنس متوسط ناميده مى شوند.