تبیان، دستیار زندگی

در این مطلب به تمامی نکات مربوظ به شیر خواران 6 تا 12 ماه پرداخته میشود:

شروع غذای كمكی همراه با ادامه شیر مادر

شروع غذای كمكی از پایان 6 ماهگی همراه با ادامه شیرمادر سبب رشد مطلوب كودكان می‌شود.

غذای اصلی شیرخوار در سال اول زندگی شیر مادر است.

تغذیه تكمیلی یعنی افزایش تدریجی طیف وسیعی از مواد غذایی علاوه بر شیرمادر به برنامه غذاییشیرخوار به نحوی كه او هم، به تدریج بتواند حدود یك سالگی از همان غذیی كه بقیه افراد خانواده می‌خورند استفاده نماید.

از پایان شس ماهگی اكثر شیرخواران علاوه بر شیر مادر، نیازمند دریافت مقداری انرژی اضافی و برخی مواد غذایی و ریزمغذی‌ها هستند. به این دسته از مواد غذایی، غذای كمكی و به این نوع تغذیه، تغذیه تكمیلی می‌گویند. گرچه ممكن است شیرمادر به تنهایی برای تغذیه شیرخوار پس از شش ماهگی هم كافی باشد ولی به منظور آموزش صحیح و به موقع تغذیه، توصیه می‌شود كه تغذیه تكمیلی برای همه شیرخواران در پایان شش ماهگی (پایان 180 روزگی) شروع شود. با توجه به توانایی‌‌های تغذیه‌ای شیرخوار، غذای كمکی در شروع باید بسیار ساده و نرم و از موادی تهیه شود كه هضم آن آسان باشد.

برای مثال می‌توان تغذیه تكمیلی را با مقدار كمی فرنی آرد برنج شروع كرد و رفته رفته بر غلظت آن افزود و به تدریج سایر مواد غذایی را هم به آن اضافه نمود تا كودك در ماه‌‌های آخر سال اول زندگی كه مهارت‌‌های تغذیه‌ای او كامل‌تر می‌شود، بتواند از غذاهایی كه سایر افراد خانواده می‌خورند استفاده نماید.

اكثر كودكان از پایان 10 ماهگی به بعد قادر به استفاده از غذاهای اصلی خانواده هستند و حتی ممكن است نیازی نباشد كه برای آنان غذای جداگانه تهیه شود.

پایان شش ماهگی یعنی 180 روز بعد از تولد بهترین زمان برای شروع غذای كمكی است زیرا:

 از شش ماهگی به بعد به دلیل وزن مناسبی كه كودك تاكنون گرفته است نیاز او به انرژی و برخی ریزمغذی‌ها افزایش می‌یابد و چون شیرمادر تمام نیازهای غذایی او را تامین نمی‌‌كند لازم است انرژی، پروتئین، آهن، روی و برخی ویتامین‌‌های محلول در چربی مانند ویتامین‌‌های A و D علاوه بر شیرمادر از طریق غذای كمكی به كودك رسانده شود. به عنوان مثال:

 ذخیره آهن‌ شیرخواری كه به موقع متولد شده است تقریباً حوالی شش ماهگی به حداقل می‌رسد بنابراین اگر آهن را از طریق غذاهای كمكی و قطره آهن (یا شربت آهن) دریافت نكند ممكن مبتلا به كم خونی شود.

در مورد نوزدانی كه با وزن كمتر از 2500 گرم متولد می‌شوند گرچه تغذیه انحصاری آنان با شیرمادر باید تا پایان شش ماهگی ادامه داشته باشد ولی وقتی دو ماهه شدند لازم است قطره آهن هم شروع شود.

در مورد «روی»، نیازی به تجویز مكمل یاری نیست مگر در شرایط خاص كه تجویز آن الزامی باشد.

شروع به موقع تغذیه تكمیلی مرحله مهمی در زندگی شیرخوار است كه می‌تواند علاوه بر فراهم نمودن زمینه مساعد جهت كسب تجربیات جدید، بر رشد و نمو كودك نیز تأثیر زیادی بگذارد.

اگر غذای كمكی زودتر از زمان توصیه شده شروع شود ممكن است برخی از مشكلات زیر ایجاد شود:

 با شروع غذای كمكی، رغبت شیرخوار به مكیدن پستان كمتر می‌شود در نتیجه تولید و ترشح شیرمادر كاهش می‌یابد و شیرخوار از مزایای تغذیه انحصاری و دریافت مقدار كافی شیرمادر محروم می‌ماند.

 به دلیل عدم آمادگی و تكامل دستگاه گوارش و سیستم ایمنی بدن شیرخوار، سلامتی او بیشتر به خطر می‌افتد چون هر نوع عفونت یا اسهال در شیرخواران با سن كم، خطرناك‌تر است و احتمال دارد سبب كاهش وزن كودك نیز بشود بنابراین هر چه غذای كمكی زودتر شروع شده باشد مخاطرات آن هم بیشتر می‌شود.

احتمال بروز آلرژی (اگزما، خس خس سینه، كهیر و مشكلات گوارشی و ...) بیشتر است.

اگر غذای كمكی خیلی دیرتر از زمان توصیه شده شروع شود آشنا شدن شیرخوار با مزه و قوام انواعغذاها به تاخیر می‌افتد و قبول مواد غذایی و بلعیدن غذا ممكن است با مشكلات بعدی همراه باشد. بسیاری از شیرخواران كه دیرتر از پایان شش ماهگی با غذای كمكی آشنا می‌شوندو مدت طولانی‌‌تری فقط از شیر مادر تغذیه می‌كنند ممكن است نسبت به استفاده از غذاهای جامد تمایل كمتری داشته باشند كه این امر می‌تواند از نظر پذیرش غذا و كاهش دریافت مواد معدنی مانند «روی» و «آهن»، مشكلاتی برایشان ایجاد نماید و در دراز مدت نیز بر رشد و تكامل آنان تاثیر نامطلوب بگذارد.

بعضی از شیرخواران در شروع یا در طی هفته‌‌های اول شروع تغذیه تكمیلی، به خوردن غذاهای كمكی تمایل نداشته و علاقه‌ای نشان نمی‌‌دهند. در این كودكان، مادامی كه از طریق تغذیه با شیر مادر، خوب رشد می‌كنند و تكاملشان مناسب است جای نگرانی نیست. با این وجود توصیه می‌شود غذاهای موردنظر را تهیه و آنان را به خوردن غذا تشویق نمود ولی هرگز نباید به اصرار و اجبار متوسل شد

غذای كمكی باید در حجم كم، دارای كالری مطلوب بوده و حاوی پروتئین و ریزمغذی‌‌های لازم باشد.

 با قوام مناسب ببرای سن شیرخوار تهیه شود، كاملاً پخته و نرم باشد تا كودك بتواند آن را به راحتی بلع كرده و هضم نماید.

 متناسب با عادات غذایی خانواده و مورد علاقه و میل كودك باشد.

 با استفاده از مواد غذایی تازه و قابل دسترس و به روش پاكیزه و بهداشتی تهیه شود.

 نمك‏، شكر و ادویه تند به آن اضافه نشود.

غذاهای كمكی كه در خانه تهیه می‌شوند بر ان چه كه به صورت تجارتی و در بسته بندی‌‌های مختلف تهیه و در دسترس خانواده‌ها قرار می‌گیرند‏، ارجحیت دارند زیرا اگرچه غذاهای كمكی تجارتی آماده مصرف هستند ولی مضراتی هم دارند از جمله:

 خیلی گرانند و با هزینه غذای كمكی كه در خانه تهیه می‌شود قابل مقایسه نیستند. (6 تا 10 برابر بیشتر)

 سلامت مواد اولیه آن‌ها مورد تردید است.

 طعم آن‌ها با طعم غذاهای خانواده متفاوت است و مانع تمایل كودك به خوردن غذای خانواده می‌شود.

 تداوم مصرف آن‌ها كه به صورت پوره خیلی نرم هستند می‌تواند مهارت خوردن غذاهای دیگر را از كودك سلب نماید.

 اكثر اوقات برای نگهداری آن‌ها موادی اضافه می‌كنند كه برای شیرخوارد مناسب نیست.

 به بعضی از این غذاها شیر خشك اضافه می‌كنند كه باید با آب مخلوط شوند و بعضی هم فاقد شیر هستند كه لازم است به آن‌ها شیر اضافه كرد. عدم توجه به این مطلب موجب به هم خوردن تعادل مواد غذای و آب و املاح می‌شود. از طرف دیگر امكان ایجاد آلرژی به پروتئین شیرگاو هم وجود دارد.

 چون عموماً مخلوطی از چند ماده غذایی هستند، اگر كودك به یكی از آن‌ها عدم تحمل داشته باشد معلوم نمی‌‌شود.

 به علت وجود فیتات در غذاهای آماده، جذب آهن موجود در آن‌ها ناچیز است و اگر حاوی سویا، باشد مقدار زیادی فیتواستروژن به شیرخوار می‌رسد.

 ممكن است كودك با سمومی از قبیل فلزات سنگین مانند ارسنیك، سرب، آلومینیوم، كادمیوم، جیوه و ... و یا آلودگی‌‌های میكروبی مواجه شود.

 گاهی اوقات خود غذا هم ممكن است آلوده باشد.

 نحوه جابجایی و نگهداری آن‌ها در كشتی‏ گمرك‏ انبار و مغازه‌ها نامعلوم است.

ضمناً ممكن است تاریخ مصرف آن‌ها گذشته باشد و خریدار به این موضوع توجه نكند. حتی اگر تاریخ مصرف هم نگذشته باشد باز هم غذای مانده محسوب می‌شوند و هرگز به تازگی و سلامت غذای خانگی نیستند. در برخی مناطق كه غذاهای تجارتی را در آب نجوشیده حل می‌كنند اگر آب‏ آلوده باشد احتمال بروز بیماری بیشتر می‌شود.

توجه:

توصیه یا تجویز غذاهای آماده كودك قبل از 6 ماهگی حتی اگر به بهانه پیشگیری از كم خونی فقرآهن هم باشد صحیح نیست زیرا همان طور كه گفته شد جذب آهن آن بسیار ناچیز است. اكثر كودكان دوست دارند مانند سایر افراد خانواده از غذاهای تهیه شده در منزل استفاده كنند و از خوردن این غذاها لذت ببرند.

 قبل از تهیه غذا‏ باید مادر دست هایش را با آب و صابون بشوید.

ظرف‌های مورد استفاده‏، وسایل تهیه مواد اولیه غذا مانند سطح میز، تخته گوشت خردکنی یا سبزی خردكنی باید شسته و تمیز باشند.

 ظرف غذای كودك باید مشخص و جدا باشد‏، از بشقاب دیگران غذا نخورد و بعد از هر بار استفاده‏، ظرف غذای او كاملاً با آب و مایع ظرفشویی شسته شود.

 قبل از غذا دادن به شیرخوار‏، مادر علاوه بر شستن دست‌‌های خود با آب و صابون، دست و صورت كودك را نیز بشوید.

 توصیه می‌شود غذای كمكی حتی‌الامكان به مقدار موردنیاز روزانه تهیه شود تا كودك از غذای تازه بهره‌مند گردد.

 اگر غذای تهیه شده بیشتر از مصرف هر وعده باشد برای نگهداری بقیه غذا باید بلافاصله آن را در ظرف‌‌های تمیز و كوچك كه در آن كاملاً بسته می‌شود (هر ظرف برای یك وعده) ریخت و بعد از خنك شدن كه معمولاً یكی دو ساعت طول می‌كشد در یخچال (5-4 درجه ساتنی‌گراد) گذاشت و نگهداری نمود.

 نگهداری غذای كمكی در یخچال 24 ساعت حداكثر تا 48 ساعت اشكالی ندارد.

 غذایی كه در یخچال نگهداری شده باید به مقدار موردنیاز یك وعده‏ مجدداً داغ شود. غذا را هنگام داغ كردن باید كاملاً به هم زد تا همه اجزاء آن به طور یكنواخت داغ شود سپس با امتحان كردن و اطمینان یافتن از ولرم شدن آن‏، غذا را به كودك بدهند.

 غذای تهیه شده تا دو ساعت در دمای اتاق قابل نگهداری است و نیازی به داغ كردن مجدد ندارد. (غذاهای كمكی كه با شیر تهیه می‌شود تا یك ساعت قابل نگهداری است).

 در موارد بسیار نادر كه مادر به دلیل مشغله زیاد امكان تهیه غذای روزانه را ندارد می‌تواند غذا را به مقدار بیشتر و برای یك هفته تهیه كند‏، آن را به اندازه‌‌های یك وعده‌ای تقسیم نماید، در ظرف‌‌های كوچك و تمیز (كه در آن كاملاً بسته می‌شود) بریزد و در فریزر نگهداری كند.

 غذای كمكی فریز شده را نباید در دمای اتاق ذوب كرد بلكه شب قبل باید در یخچال گذاشت. هنگام استفاده، در قابلمه كوچكی ریخته و دوباره داغ كرد. (در سطور بالا در نحوه داغ كردن مجدد غذا اشاره شده است).

منظور از تغذیه تكمیلی مطلوب، تنها توجه به نوع و مقدار غذا نیست بلكه شامل نحوه غذا دادن به شیرخوار نیز هست. یعنی چگونه؟ چه وقت؟ كجا؟ و چه كسی به او غذا می‌دهد؟

بنابراین با به كارگیری نكات زیر كه در تغذیه صحیح شیرخوار اهمیت ویژه‌ای دارد می‌توان «تغذیه تكمیلی مطلوب» را برای او فراهم نمود.

1) شیرخوار هنگام غذا خوردن باید در محل امن و راحتی قرار گیرد و مشتاق غذا خوردن باشد و مادر یا مراقب، با خوش خلقی و تشویق او به خوردن غذا، این زمان را برایش لذت بخش كند.

2) هنگام غذا خوردن، بهتر است كودك راست بنشیند و مقابل مادر یا پدر باشد به این ترتیب كودكمی‌تواند آن چه را كه در مورد غذا باید كشف كند انجام دهد و احتمال خفگی او هم به دلیل پرت شدن غذا به گلویش كمتر خواهد بود. در صورت امكان یك صندلی مخصوص غذا خوردن كودك برای این كار مناسب‌تر است.

3) غذا دادن باید با صبر و حوصله و همراه با نگاه كردن به چشمان كودك‏، لبخند زدن و گفتار خوب باشد.

4) نباید به شیرخواری كه خواب آلوده یا در وضعیت دراز كشیده است غذا داد.

5) شیر خوار را باید به خوردن تشویق كرد ولی نباید به اجبار متوسل شد. در عین حال محیط او باید آرام باشد و حواس و توجهش به چیز دیگری جلب نشود.

6) گاهی مادران اجازه نمی‌‌دهند كودك مطابق میل و نیاز خود غذا طلب كند در حالی كه بهتر است اشتیاق و اشتهای كودك حتماًً در نظر گرفته شود.

7) غذا باید با توجه به توانایی‌ها و مهارت‌‌های تغذیه‌ای كودك، تهیه و به او ارائه شود.

8) ضمن غذا دادن به شیرخوار، می‌توان به او هم اجازه داد كه از انگشتانش استفاده كند و به غذا دست بزندو آن را به دهان ببرد.

9) شیرخواران بزرگ‌تر از 9 ماه اصرار دارند كه با دست خودشان غذا را بردارند و بخورند. ضمن این كه این اجازه باید به آنان داده می‌شود باید در غذا خوردن كمكشان كرد ولی نباید آن‌ها را تنها گذاشت.

10) چنانچه كودك از خوردن بعضی غذاها روگردان باشد می‌توان با تغییر در ظاهر و قوام غذا، رعایت تنوع و استفاده از برخی ادویه‌ها (زردچوبه) و چاشنی‌ها (آب لیموترش تازه، آب نارنج تازه، آب هویج) و سبزی‌‌های خوشبوی سائیده شده او را به خوردن غذا تشویق نمود.

11) در صورتی كه شیرخوار غذای كمكی را نخورد، مادر نباید آن را به كلی از برنامه غذایی او حذف نماید بلكه بهتر است هر چند روز یك بار مجدداً آن را تهیه و به كودك ارائه كند زیرا اغلب شیرخواران پس از 7 یا 8 بار و گاهی هم ده یا پانزده بار ارائه همان غذا، نهایتاً آن را پذیرفته‌اند.

12) اگر شیرخوار بعضی روزها، كمتر از آن چه انتظار می‌رود غذا بخورد مهم نیست، چون مقدار غذایی كه در طی یكی دو هفته می‌خورد اهمیت دارد.

13) با توجه به مراحل تكامل كودك، نباید انتظار داشت كه شیرخوار هنگام غذا خوردن خیلی تمیز و مرتب بماند. با تمرین بیشتر، مرحله ریخت و پاش به تدریج كمتر می‌شود. برخی كارهای او مانند پرت كردن غذا، بازی كردن با غذا و ... را می‌توان با آرامش و ملایمت محدود كرد.

14) برای این كه شیرخوار لباسش را كثیف نكند و در خوردن هم آزاد باشد می‌توان از پیش بند و سفره استفاده كرد.

15) وقتی شیرخوار بزرگ‌تر می‌شود و می‌تواند به تنهایی بنشیند بهتر است او را با سایر اعضاء خانواده سرمیز غذا یا سفره نشاند تا همزمان با غذا خوردن دیگران، او هم با كمك یكی از افراد خانواده غذایش را بخورد.

16) چون خانواده در برابر تغذیه كودك مسئولیت دارد لذا بهتر است پدر و سایر افراد خانواده، با میل و علاقه و رغبت در تغذیه كودك مشاركت نمایند ولی هرگز با زور به او غذا ندهند.

17) اگر شیرخوار غذایش را خوب می‌خورد باید او را تحسین كرد و اگر نمی‌‌خورد نباید ناراحت و مایوس شد.

18) بهترین راه تشویق شیرخواری كه خوب غذا می‌خورد «آفرین گفتن» به او، «دست زدن» برای او و «به به» گفتن است مثلاً آفرین سارا جان كه همه غذایت را خوردی، همه برای او دست بزنید.

19) هر ماده غذایی كه به شیرخوار داده می‌شود، به خصوص اگر جدید باشد باید نام برده شود تا كودك علاوه بر طعم آن با اسمش هم آشنا شود مثلاً باید گفت الآن «مهسا كوچولوی ما سوپ می‌خورد، به به چه سوپ خوشمزه‌ای!»

20) اگر كودكان از غذا خوردن لذت ببرد زودتر یاد می‌گیرند كه شخصاً غذا بخورند.

‌ مهم‌ترین نكته آن است كه در سن 6 تا 12 ماهگی، هنوز هم غذای اصلی كودك شیرمادر است و غذای كمكی بهتر است بعد از تغذیه با شیر مادر و نه با فاصله زیاد، داده شود. در صورتی كه شیرخوار بعد از غذای كمكی باز هم تمایل داشت شیرمادر بخورد اشكالی ندارد.

 اگر غذا در فواصل تغذیه با شیر مادر داده شود ممكن است موجب كاهش ترشح شیرمادر و یا حتی جایگزین آن گردد.

 غذای كمكی هنگام شروع و در دفعات اول، باید كمی غلیظ‌تر از شیرمارد باشد. پس از چند روز، غلظت آن بیشتر و مانند ماست معمولی یعنی بسیار نرم و به تدریج ظرف چند روز دیگر با توجه به توان بلع شیرخوار بر غلظت آن افزوده می‌شود به طوری كه هنگام كج كردن قاشق به راحتی از آن نریزد.

 روزهای اول، میتوان مقدار كمی از غذا را روی نوك قاشق گذاشت و به شیرخوار ارائه نمود همچنین مادر می‌تواند دست خود را بشوید و با انگشت خود غذا را در دهان شیرخوار بگذارد. به هیچ وجه نباید غذا را با بطری و یا سرپستانك به شیرخوار داد.

 دفعات تغذیه تكمیلی معمولاً دو تا چهار بار در روز است و نیازی نیست كه شیرخوار بعد از هر بار تغذیه با شیرمادر، غذای كمكی دریافت كند.

 مقدار غذای كمكی در زمان شروع، حدود یك تا دو قاشق مرباخوری* است. در مورد زرده تخم‌مرغ استثنائاً در ابتدا به اندازه یك نخود است كه با كمی شیر مادر یا فرنی مخلوط و نرم می‌شود.

 افزایش مقدار غذا بر حسب میل شیرخوار است ضمن این كه نباید با تحمیل و اجبار خورانده شود از طرفی هم نباید آن قدر زیاد باشد كه منجر به مشكلات گوارشی مثل استفراغ و یا كاهش دریافت شیرمادر و طولانی‌تر شدن فواصل شیرخوردن شود.

 مواد غذایی چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار و تعداد وعده‌ها باید به تدریج به برنامه غذایی شیرخوار اضافه شوند.

 بین اضافه كردن مواد غذایی جدید بهتر است 3 روز فاصله گذاشت تا اگر شیرخوار به ماده غذایی خاصی عدم تحمل و یا حساسیت نشان داد، نوع آن مشخص شود. به این ترتیب دستگاه گوارش كودك فرصت عادت كردن به مواد غذایی جدید را نیز پیدا می‌كند. در مورد سبزی‌هایی مانند سیب‌زمینی، هویج، گشنیز، جعفری و كدو كه احتمال عدم تحمل و حساسیت آن‌ها كمتر است می‌توان هر روز یك نوع جدید را اضافه نمود.

 برای تهیه غذای كمكی لازم است به تدریج از همه گروه‌‌های غذایی مانند غلات و مواد نشاسته ای، گوشت و جانشین هیا آن (تخم‌مرغ، حبوبات، مغزها) لبنیات، سبزی‌ها و میوه‌ها به ویژه سبزی‌‌های سبز تیره و نارنجی و میوه‌‌های زرد و نارنجی استفاده شود و بخشی نیز به روغن‌ها یا چربی اختصاص داده شود.

 ضمن رعایت تنوع در تهیه غذای كمكی، توصیه می‌شود غذای كودك به‌‌گونه‌ای باشد كه همه روزه یكی از مواد غذایی با منشاء حیوانی مانند گوشت قرمز، گوشت مرغ یا سایر پرندگان، ماهی، جگر همچنین تخم‌مرغ و لبنیات مورد استفاده قرار گیرند.

 گوشت را بهتر است به تكه‌‌های بسیار ریز یا قیمه ریزه تقسیم كرد یا از گوشتی كه در منزل چرخ شده است استفاده نمود تا پختن آن سریع‌تر و نرم كردن آن راحت‌تر و خوردنش برای كودك آسان‌تر باشد.

در صورت لزوم برای اینكه انرژی غذاهای كمكی كودك مانند پوره، حریره. سوپ یا آش بیشتر شود می‌توان به غذا، یك قاشق غذاخوری روغن مایع (زیتون)‏ كره حیوانی یا خامه اضافه كرد.

 استفاده از كره های  نباتی (مارگارین) با ترانس پایین اشكالی ندارد.

 برای این كه خوردن غذای كمكی برای كودك راحت‌تر باشد بهتر است غذا را با پشت قاشق، چنگال و یا گوشت كوب نرم نمود. استفاده از مخلوط كردن یا آسیاب برقی توصیه نمیشود زیرا مخلوط كن، غذا را بیش از حد نرم و یكنواخت می‌كند و اگر این امر ادامه یابد كودك مهارت جویدن را فرا نگرفته و در آینده از پذیرش غذاهای معمولی خودداری می‌نماید.

 به طور معمول هنگام تهیه غذای كمكی نباید از نمك استفاده شود (به علت احتمال ابتلا به فشارخون و عادت كودك به خوردن غذاهای شور) ولی اگر كودك نسبت به خوردن غذایش مثلاً سوپ، بی علاقه بود و آن را نخورد بهتر است اول از ادویه‌‌های ملایم و سالم یا چاشین‌هایی مانند آب لیموترش تازه یا آب نارنج تازه به مقدار خیلی كم در آخرین لحظه پخت سوپ استفاده كرد و اگر این كار موثر نبود اضافه كردن مقدار بسیار كمی از نمك اشكالی ندارد.

 از چشاندن غذای خانواده، چون نمك و ادویه دارد باید خودداری نمود زیرا با خوردن این غذاها، كوك غذای خود را نخواهد خورد.

 با شروع غذای كمكی، ضمن افزایش دفعات شیردهی لازم است به شیرخوار آب جوشیده خنك شده نیز داد تا ادرار كودك پر رنگ و مدفوع او سفت و سخت نشود.

 در طی شش ماه اول عمر، به منظور كاهش خطر بروز خس خس سینه و آلرژی غذایی، تجویز قطره ویتامین A+D بر مولتی ویتامین ارجح است.

 از شش ماهگی به بعد هر روز علاوه بر دادن یك سی‌سی از قطره ویتامین A+D یا مولتی ویتامین باید از قطره آهن به میزان 15 قطره (كه معادل 15 میلی گرم عنصر آهن است) یا یک و نیم میلی لیتر از شربت آهن (سولفات فرو) استفاده نمود تا نیاز شیرخوار به آهن نیز تامین شود.

 در مورد شیرخوارانی كه با وزن كم متولد شده‌اند (كمتر از 2500 گرم) شروع تجویز آهن ازپایان دو ماهگی آنها است.

 بعد از ریختن قطره آهن در عقب زبان یا دادن شربت آهن به شیرخوار، علاوه بر خوراندن كمی آب جوشیده خنك شده یا كمی آب میوه (از زمانی كه دادن آب میوه مجاز باشد)، باید دندان‌‌های او را با مسواك نرم مخصوص شیرخوار و بدون استفاده از خمیر دندان، مسواك زد و یا دندان‌ها را با پارچه تمیز یا گوش پاك كن كه كمی مرطوب شده باشد پاك نمود.

 مقدار مصرف روزانه قطره‌هایی كه هم مولتی ویتامین و هم آهن دارند یك میلی‌لیتر است. ولی چون مقدار آهن این فرآورده‌ها كمتر از حد موردنیاز است‏، توصیه نمی‌‌شوند.

از دادن قطره یا شربت های مولتی ویتامین و آهن غیراستاندارد (عمدتاً خارجی كه مقادیر ویتامین و آهن آن‌ها نامناسب و ناكافی و جذبشان هم كم است) جداً خودداری شود.

توصیه می‌شود در همه كودكان تجویز قطره آهن و قطره ویتامین A+D یا مولتی ویتامین تا دو سالگی ادامه داشته باشد و هرگز نباید به دلیل احتمال سیاه شدن دندان‌ها از مصرف قطره آهن صرف‌نظر نمود.

1ـ شیرمادر:

بعد از شش ماهگی، شیرمادر همچنان غذای اصلی شیرخوار از نظر دریافت انرژی، مواد مغذی و مایعات است و باید بر حسب میل و تقاضای شیرخوار و به دفعات زیاد ادامه داشته باشد.

2ـ آب:

از پایان شش ماهگی حتی زمانی كه كودك به مقدار كافی از شیرخوار تغذیه می‌كند ممكن است به آب نیاز داشته باشد بنابراین باید هر روز به خصوص در فصل گرما و روزهای گرم، چند نوبت آب جوشیده خنك شده به او ارائه شود.

توجه:

آب لوله‌كشی از زمان به جوش آمدن، اگر یك دقیقه جوشانده شود قابل استفاده است ولی

آب رودخانه‌ها و امثال آن را باید 10 تا 15 دقیقه جوشاند تا تمام باكتری‌ها، لاروها، انگل‌ها و كیست‌‌های موجود در آن از بین بروند. حتی المقدور از دادن آب معدنی به شیرخواران خودداری شود چون املاح موجود در آن برای شیرخوار مناسب نیست.

3ـ شیر پاستوریزه:

 كودكانی كه با شیر مادر تغذیه می‌شوند معمولاً تا پایان سال دوم زندگی (24 ماهگی) نیازی به استفاده از شیر پاستوریزه ندارند (آن مقدار شیر پاستوریزه كه در تهیه غذای كمكی به كار می‌رود اشكالی ندارد). حدود 23 ماهگی، برای آشنا شدن كودك به طعم شیر پاستوریزه می‌توان آن را بار اول به مقدار كم در حد 30 سی‌سی با فنجان یا لیوان به كودك ارائه و به تدریج بر مقدار آن اضافه نمود. به این ترتیب وقتی كودك كم‌كم از شیر مادر گرفته می‌شود می‌تواند از شیر پاستوریزه استفاده كند.

 در كودكانی كه از شیرمادر محرومند و با شیر مصنوعی تغذیه می‌شوند مصرف شیرگاو (پاستوریزه یا استریلیزه پرچرب سه و نیم درصد) از پایان 12 ماهگی به بعد بلامانع است و بهتر است جایگزین شیر مصنوعی شود كه آن را بعد از یك دقیقه جوشاندن و به مقدار حداكثر 500 میلی‌لیتر در شبانه روز با فنجان یا لیوان نشكن به كودك می‌دهند و سعی می‌كنند او را به تدریج از شیشه بگیرند.

معمولاً استفاده از شیرگاو قبل از پایان 12 ماهگی توصیه نمی‌‌شود.

4ـ چای، قهوه و كاكائو:

سبب كاهش جذب آهن غذای كمكی (به جز آهن گوشت) می‌شوند لذا بهتر است حتی المقدور استفادهنشوند.

5ـ نوشیدنی‌‌های حاوی شكر زیاد:

كودك را تشنه‌تر نموده و موجب چاقی او می‌شود.

6ـ نوشیدنی‌‌های گازدار:

(سودا و نوشابه های معمولی) برای كودكان ممنوع است زیرا علاوه بر مضراتی كه دارند (بی‌قراری و چاقی كودك) سبب دریافت مقدار كمتر غذا یا شیر مادر می‌شوند.

7ـ آب میوه‌‌های طبیعی و خالص:

كه از میوه های مجاز و به روش بهداشتی در منزل تهیه شده باشند، از اواسط ماه هشتم به بعد در حد 30 تا 60 سی سی در روز كه با لیوان نشكن (و نه بطری) به كودك داده شود، بلامانع است. گرچه مصرف خود میوه نسبت به آب میوه ارجحیت دارد.

 استفاده شیرخوار از مقادیر زیاد آب میوه ممكن است سبب اسهال و یا كاهش اشتهای او به غذا و حتی شیر مادر شود.

 مصرف مكرر آب میوه حتی اگر رقیق هم شده باشد، خصوصاً اگر به جای فنجان توسط بطری و یا هنگام خواب به كودك داده شود، می‌تواند به مینای دندان كودك صدمه زده و نهایتاً پوسیدگی دندان ایجاد نماید.

 مصرف بیش از حد آب میوه به دلیل عدم دریافت مواد مغذی و پروتئین، سبب سوء تغذیه و كم خونی و حتی كوتاهی قد و در برخی موارد سبب چاقی می‌شود.

 آب میوه‌‌های تجارتی اكثراً حاوی سوربیتول و یا فروكتوز فراوان و مواد افزودنی هستند كه می‌توانند سبب بی قراری و نفخ معده و مشكلات گوارشی شیرخواران شوند.