تبیان، دستیار زندگی

تفسیر

و نیز در آن روز دشوار هیچ كسی همانند ذات بی همتای او كفرگرایان و ستمكاران را به كیفر بیدادشان در دنیا در حق بندگانش به بند نمیكشد و زندانی نمیسازد.

وَ لا یُوثِقُ وَثاقَهُ أَحَدٌ پاره ای دو واژه «یعذب» و «یوثق» را به روایت از پیامبر گرامی با فتح «ع» خوانده اند، كه در آن صورت منظور این است كه: در آن روز هیچ كس بسان این انسان كفرگرا و بیدادپیشه كیفر و عذاب نمیشود.

در آیه مورد بحث، انسان كفرگرا و ستمكاری كه به بدترین عذاب كیفر میگردد، كیست؟

آیا فردی مشخصی از كفرگرایان و ظالمان است، یا گروه و صنف آنان، كه به خاطر گرامی نداشتن یتیمان، عدم تشویق به غذادادن به محرومان، خوردن و پایمال ساختن حقوق مردم و دنیاخواری و دنیاپرستی مورد نكوهش قرار گرفتند؟ كدام یك؟

پاسخ این است كه اگر چه آیه شریفه اطلاق دارد، اما به نظر میرسد اگر آن را مقید بنگریم بهتر است؛ چرا كه از دلایل دیگر میدانیم كه عذاب ابلیس از همه سخت تر و زندان و كند و زنجیرش دشوارتر از كفرگرایان است.

پاره ای نیز در تفسیر آیه میگویند: منظور این است كه: كسی جز انسان كفرگرا و ستمكار به گناه و بیداد او بازخواست نمیگردد.

از امام صادق  نقل شده که یکى از یارانش پرسید آیا ممکن است مؤمن از قبض روحش ناراضى باشد؟!

و میافزاید:

فَادْخُلِی فِی عِبادِی و در زمره بندگان برگزیده من در آی؛

و به بهشت پر طراوت و زیبایم وارد شو.

وَ ادْخُلِی جَنَّتِی آری، به بهشت زیبایی كه وعده آن را دادم و نعمت های آن را آماده ساختم در آی.

نظم و پیوند آیات در مورد پیوند آیه «فامّاالانسان...»، به آیات پیش دو نظر است:

1 - از دیدگاه پاره ای این آیه به آیه «انّ ربك لبالمرصاد» پیوند دارد و منظور این است كه: خدا در كمینگاه انسان و عملكرد اوست، و چیزی از مصالح آنان بر او پوشیده نمی ماند؛ از این رو اگر كسی را با ارزانی داشتن نعمت سلامت، امنیت، فرصت، ثروت، قدرت، همسر و فرزند گرامی داشت، این نعمت ها وسیله آزمون است و نه نشا ن برتری؛ و اگر براساس مصالحی رزق و روزی او را تنگ گرفت، این نیز علامت فروتری و یا اهانت نیست، بلكه همه و همه بر اساس حكمت و مصلحت است.

2 - منظور از این آیه كه: خدا در كمینگاه است، به خاطر توجه دادن انسان به مصالح و منافع واقعی اوست.

كفرگرایان و نا آگاهان چنین میپندارند كه خدا با ارزانی داشتن نعمت و یا تنگ گرفتن روزی بر پاره ای، به منظور گرامی داشت و یا اهانت بر آنان است، در حال كه چنین نیست و گسترش نعمت ها و یا تنگی آنها بر اساس حكمت و مصلحت است و همه آنهاوسیله آزمون؛ و آنچه انسان را در خور پاداش و كیفر میسازد، شناخت تكلیف و عمل به مقررات خدا و انجام كارهای شایسته و یا گناه و بیداد است نه بی نیازی مادی و یا محرومیت از ثروت و امكانات.

3 - آیه «بل لا تكرمون الیتیم» به آیات پیش از خود پیوند دارد، چرا كه كفرگرایان و نا آگاهان میپندارند كه خدا در جهت اهانت و به ذلت كشیدن انسان رزق و روزی او را تنگ میگیرد، اما خدای فرزانه روشنگری میكند كه هر گر، نه، این گونه نیست، این فراز و نشیب های زندگی و برخورداری ها و محرومیت ها برای آزمون انسان بر اساس حكمت است و نه نشان فروتری و یا اهانت به محرومان. آنچه ملاك برتری و فروتری است اندیشه و عملكرد مترقی و رعایت حقوق خدا و خلق و یا اندیشه و عملكرد ظالمانه و پایمال ساختن حقوق مردم است، نه آنچه شما میپندارید.

تفسیر

از جواد محدثی، که در مجلهی بشارت، سال دوم، شمارهی چهارم (نشریهی قرآنی ویژهی جوانان) از ص 15-12 چاپ شده است.

مؤلف نخست با ذکر روایتی از امام صادق علیهالسلام که سورهی فجر را سورهی امام حسین علیهالسلام نامیده است، با طرح این دو پرسش:

چرا سورهی فجر، سورهی حسین بن علی علیهالسلام است؟

مگر در سورهی فجر، چه موضوعی مطرح است که با سیدالشهدا تناسب دارد؟ در مقام ارائهی پاسخ برآمده، پس از بیان اجمالی محتوای این سوره و فساد و تباهی قوم عاد، ثمود و فرعونیان و نیز لجاجت آنان در برابر دعوت پیامبران الهی، که برای نجات ایشان مبعوث شده بودند، به سرنوشت شوم آنان اشاره کرده است. آنگاه تلاش بنیامیه را برای نابودی دین خدا با کوشش اقوام یاد شده، همانند دانسته، آورده است که وقتی طغیان امویان نیز به اوج خود رسید، موجی از خون، از کربلا به راه افتاد و سلطهی آنان را همانند اقوام یاد شده از میان برد.

نگارنده نهضت حسینی و خون شهیدان کربلا را فجری دانسته است که سبب شکافته شدن دیوار ظلمت ستم امویان شد و در واقع، امام حسین علیهالسلام با عاشورای خویش، فجری از ایمان، عقیده و حریت را در این تاریکی ظلم، پدید آورد و نیز «نفس مطمئنه حسین علیهالسلام»در این فجر عاشورا به ملکوت خدا و بهشت برین پرگشود.

نویسنده، جملههای پایانی مقاله را به سخنان آیتالله طالقانی اختصاص داده است که: «گویا ائمهی معصومین علیهمالسلام از این جهت، این سوره را سورهی حسین علیهالسلام نامیدهاند که قیام و شهادت آن حضرت، در آن تاریکی طغیان، مانند طلوع فجر، از نو منشأ حیات و حرکت گردید. خون پاک او و یارانش به زمین ریخت و نفوس مطمئنهی آنها با فرمان «ارجعی» و با خشنودی به سوی پروردگار شتافت».