آشنایی با نماد قدیمی شهر تهران

تاریخچه سردر باغ ملی

گفتیم که میدان مشق و این سردر زیبا از آثار دوره قاجاریه به یادگار مانده است. محدوده میدان یک منطقه‌ ی نظامی بوده نیروی نظامی شاهنشاهی در آن تمرین مشق می کرد و این محوطه در زمان فتحعلی شاه برای این منظور احداث شده بود. یکی از بزرگترین میدان های شهر در گذشته همین میدان مشق بود که جزء بزرگترین میدان‌ های نظامی محسوب می شد.

این میدان که طول و عرض آن هر کدام، حدود ۴۰۰ متر بود دارای یک سربازخانه مرکزی بود که نیروهای نظامی در آن دوره، در این میدان مشق نظام می ‌کردند و به همین خاطر به میدان مشق معروف شد. میدان مشق در دوره فتحعلی شاه قاجار بنا شد و در دوره ناصرالدین شاه برای توسعه آن اقدام شد. در آن زمان برای میدان مشق دروازه‌ای زیبا در نظر گرفته شد که این دروازه شامل یک درب دولنگه و دو طاق نما بود و در ضلع جنوب شرق میدان ایجاد شد و به سر در ناصری مشهور شد که در بعضی از روزها ناصرالدین شاه از بالای آن مشق نظامیان را تماشا می کرد.

در حقیقت میدان مشق از واژه ی  مارش فرانسوی آمده و در زبان فارسی به آن میدان مشق می گویند. پس از کودتای سال ۱۲۹۹ خورشیدی، قشون نظامی در خارج از شهر آموزش دیده و تمرین مشق می کردند و این میدان عملا کاربرد نظامی خود را از دست داده و بلا استفاده ماند. رضا شاه پهلوی که در آن دوره در جایگاه وزیر جنگ کشور بود دستور داد تا سردر باغ ملی ساخته شود و این کار به زودی صورت گرفت.

ساخت این بنا پیش از شروع جنگ دوم جهانی بوسیله جعفرخان کاشانی و با همکاری و مساعدت آلمان ها انجام شد و معماران معروف آن دوره از جمله استاد کریم منیژه برای ساخت ستون‌ها، استاد اسماعیلی برای انجام سفت ‌کاری‌ها، استاد خاک نگار مقدم برای ساخت کاشی‌ها و استاد حسین کاشی‌ پز برای کاشی‌ کاری‌های این اثر جعفر خان کاشانی را همراهی کردند. این بنای تاریخی در سال ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

ویژگی های معماری سردر باغ ملی
بنای سردر باغ ملی یکی از آثار معماری کشورمان بحساب می آید که ترکیبی از سبک معماری ایرانی و اروپایی است که در کلاه‌ فرنگی و کاشی‌ کاری‌ها این آمیختگی جلوه ی بیشتری دارد. پی، پایه، شال ستون‌های هشت ‌گانه بنا و ساق ستون‌های آن آجری است. کتیبه ی بیرونی بنا با ابیاتی از اشعار ندیم‌الملک تزیین شده، در طراحی کاشی‌ کاری‌ها نقش دو شیر، پلنگ، شیر و خورشید و مسلسل بکار رفته است. یک دروازه مخصوص سواره‌ رو در نظر گرفته شده و دو در برای عبور پیاده ها در دو طرف سردر باغ ملی تعبیه شده است. جنس درها از چدن است و در قورخانه تهران توسط استاد محمدعلی کرمانی ساخته شده است.

در کاشیکاری‌های قسمت های بالای سردر تصاویر اسلیمی، دو فرشته پیروزی، رضاشاه با تفنگ، مسلسل، میدان جنگ، تفنگ، پرچم ایران، گلوله توپ، پلنگ، آیات قرآن و اشعاری زیر کلاه فرنگی دیده می شود. قسمت بالای  بنا، دیده‌بانی، جایگاه نقاره‌ زنی و محل عبور نیروهای نظامی نقش شده و بخشی از کاشیکاری‌ های این اثر، یادبودی از کودتای سوم اسفند و فتح تهران توسط رضاخان را به تصویر می کشد و دو فرشته پیروزی، رضاشاه در حال تیراندازی و تخریب برج و بارو با توپ را نشان می دهد.

این بنا که در ابتدا به عنوان دروازه ی ورود به میدان مشق در نظر گرفته شده بود مدتی بعد از ساخت آن، طرح ایجاد اولین پارک یا باغ همگانی شهر تهران در زمین‌ ها و محوطه داخل میدان مشق پیاده شد و بعد از این موضوع  نام دروازه میدان مشق به سردر باغ ملی تغییر کرد. اما این باغ ملی چندان دوام نداشت و در داخل محوطه آن، ساخت و سازهایی صورت گرفت که ساختمان موزه ایران باستان، ساختمان وزارت امور خارجه ایران و ساختمان کتابخانه ملی بناها و ساختمان هایی بودند که در این باغ جای گرفتند ولی اسم این باغ بر سر دروازه میدان مشق باقی ماند و سردر باغ ملی به عنوان نشانه و نمادی از آن دوره از تاریخ ایران در اذهان ماندگار شد. از اتفاقات مهمی که در این میدان و در نزدیکی سردر باغ ملی رخ داده، اعدام میرزا رضا کرمانی کسی که نقشه و اجرای قتل ناصرالدین شاه را بر عهده داشت و اعدام شیخ فضل‌الله نوری در این مکان است.

مسیر دسترسی سردر باغ ملی
راحتترین راه رسیدن به میدان مشق و بازدید از سر در باغ ملی که نیاز به حداقل زمان و هزینه دارد استفاده از متروی خط  ۱ و خط ۲ تهران است. این خطوط هر دو در میدان مشق یا میدان امام خمینی (ره) ایستگاه دارند و مسافران می توانند در این ایستگاه پیاده شده و بعد از خروج از ایستگاه به طرف غرب بروند و بعد از یک پیاده روی حدود ۳ الی ۴ دقیقه ای در سمت راست خود سردر باغ ملی را ببینند. همچنین کلیه اتوبوس هایی که از هر نقطه شهر به مقصد پایانه میدان امام (ره) می روند یک وسیله حمل و نقل کم هزینه برای رسیدن به سردر باغ ملی است. علاوه بر این مسافران می توانند با تاکسی نیز از هر نقطه شهر به دیدن این میدان و ساختمان سردر باغ ملی بروند. سردر باغ ملی تهران در ضلع شمالی خیابان امام (ره) واقع شده است.

دیگر اماکن دیدنی و جاذبه های اطراف سردر باغ ملی
موزه‌ ی ایران باستان
موزه‌ ی ملی ایران
موزه‌ ی پست و تلگراف و تلفن
کتابخانه و موزه‌ ی ملی ملک
کاخ شهربانی
موزه‌ ی عبرت
موزه‌ ی سکه‌ ی بانک سپه
مجموعه‌ ی قزاق‌ خانه
ساختمان وزارت امور خارجه
ساختمان شرکت ملی نفت
باشگاه افسران
موزه‌ ی علم و فناوری

---

منبع: مجله گردشگری الی گشت