فاکتورهایی برای اجرای یک مناظره سالم

با فرا رسیدن دوره انتخابات ریاست جمهوری و با شور و هیجان گرفتن بازار رقابت های تبلیغاتی و گرم شدن مجالس مناظره و گفتگوی کاندیداها، پرداختن به اصول و قوانین قرآنی و اخلاقی که راه و رسم مبارزه و رقابت را مشخص و تبیین می کنند، لازم و ضروری است.

رقابت انتخابات، با الگوی غربی متفاوت است

اولین و مهمترین نکته ای که باید آن را مورد توجه و دقت قرار داد، این است که ایران اسلامی، دارای فرهنگ و تمدنی غنی و اسلامی است، آداب و رسوم و قوانین این مرز و بوم بر اساس موازین و مقررات الهی و اسلامی سامان یافته است، به همین جهت انتظار می رود فعالیت های انتخاباتی در این سرزمین بر اساس الگوی اسلامی شکل گیرد. از جمله این فعالیت ها مناظره های انتخاباتی است که در فرهنگ اسلامی دارای آدابی است که در ادامه به بعضی از آنها اشاره می کنیم.

1-رعایت تقوا و عدالت: از مهمترین و اساسی ترین اصول اخلاقی که در مناظرات و رقابت های تبلیغاتی باید مدنظر کاندیدهای ریاست جمهوری قرار بگیرد، رعایت تقوا و عدالت است. در منطق قرآن انسان حتی در برخورد با دشمنی که هیچ گونه سنخیت دینی و فرهنگی با انسان ندارد، ملزم به رعایت عدالت است، چه رسد به اینکه انسان با هم آیین، و مذهب خود که حائز صلاحیت کاندیداتوری شده باید عدالت داشته باشد: «اى كسانى كه ایمان آورده‏ اید! همواره براى خدا قیام كنید، و از روى عدالت، گواهى دهید! دشمنى با جمعیّتى، شما را به گناه و ترك عدالت نكشاند! عدالت كنید، كه به پرهیزگارى نزدیكتر است! و از (معصیت) خدا بپرهیزید، كه از آنچه انجام مى‏دهید، با خبر است»،[مائده، آیه8] وقتی یک مسلمان می بایست در برخورد با یک غیر مسلمان این چنین رفتار اخلاقی داشته باشد، رعایت اخلاق در رقابت تبلغیاتی که مسلمانان با همدیگر دارند به طریق اولی روشن تر می شود.

2-عدم توهین و پرخاشگری: دومین شاخص اخلاقی که در مناظرات تبلیغاتی باید رعایت شود، عدم توهین و تخریب طرف مقابل و پرخاشگری است، در واقع کاندیداهای ریاست جمهوری و هواداران ایشان، به جای اینکه با توهین و تخریب به دنبال جمع آوری آرای مردم باشند، باید سعی کنند با تبیین و ارائه برنامه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی کار خود را پیش ببرند. استفاده از اهرم توهین و پرخاشگری نه تنها موجبات جلب نظر مردم را فراهم نمی کند، بلکه زمینه از دست دادن آرای مردم را نیز موجب می شود.

در نهج البلاغه نقل شده است كه، روزی امام علی (علیه السلام) به جمعی از یارانش كه پیروان معاویه را در ایام جنگ صفین دشنام می دادند می فرماید: «من خوش ندارم كه شما فحاش باشید، اگر شما به جای دشنام، اعمال آنها را برشمرید و حالات آنها را متذكر شوید (و روی اعمالشان تجزیه و تحلیل نمائید) به حق و راستی نزدیك تر است و برای اتمام حجت بهتر.»[1]

3- رعایت حریم خصوصی و عدم پرده دری: سومین مؤلفه و شاخصی که هر یک از کاندیداهای ریاست جمهوری باید خود را ملزم به رعایت آن کنند، احترام به آبرو و حیثیت رقبای خود و عدم ورود در حیطه خصوصی و شخصی همدیگر است. به این معنا که بدون جهت تجسس در زندگی خصوصی همدیگر نکرده، و نواقص همدیگر بر ملا نکنند. در روایتی از پیامبر اکرم(صلی الله و علیه وآله) نقل شده است: «ای گروهی که به زبان اسلام آوردید و ایمان به قلب شما وارد نشده، مذمّت نکنید مسلمانان را، و جستجو نکنید قبایح مستورة آن ها را؛ زیرا که کسی که عورات آن ها را جستجو کند، خداوند جستجو کند عورات او را و کسی را که خدا جستجوی عورت او کند، مفتضح کند او را و اگرچه در خانه اش باشد.»[2]

4-پرهیز از دروغ پردازی وآمار های غلط: از جمله اصول اخلاقی مناظرات، رعایت صداقت در گفتار و پرهیز از دروغ پردازی است، بر اساس اندیشه اسلامی دروغ گناهی زشت و خطرناک است، انسان نباید برای دستیابی به مقاصد دنیوی خود، با اهرم دروغ وجه دیگران را لگد مال کند. در نکوهش دروغگویی در روایات اسلامی نقل شده است که پیامبر خدا (صلی الله و علیه وآله) فرمودند: «من خانه اى را در حومه بهشت و خانه اى را در مركز بهشت و خانه اى را در بالاى بهشت ضمانت مى كنم، براى كسى كه بحث و مجادله را رها كند، هر چند حق با او باشد و براى كسى كه دروغ را، هر چند به شوخى ترك گوید و براى كسى كه خوش خو باشد.» [3]

امام صادق (علیه السلام) الگوی مناظره اخلاقی

حضرات معصومین (علیهم السلام) نمونه و الگوی اخلاقی مناظرات دینی هستند، در منابع تاریخی مناظرات فراوانی از ایشان نقل شده است، ولی در هیچ یک از آنها عدول از عدالت و انصاف، حتی نسبت به مخالفین گزارش نشده است، برای نمونه به یک سند تاریخی و اعتراف یکی از ملحدان مدینه در خصوص سیره اخلاقی امام صادق (علیه السلام) در مناظره اشاره می کنیم:

یکی از صحابه امام صادق (علیه السلام) می‌گوید: «من روزی در روضه، نزدیک منبر پیامبر نشسته بودم که ابن ‌ابی ‌العوجاء (از ملحدان شهر مدینه) با یارانش به آنجا آمد و درباره پیامبر(صلی الله و علیه وآله) و خداوند، مطالبی کفرآمیز می‌گفتند. از خشم و عصبانیت نتوانستم خود را نگه دارم و گفتم: ای دشمن خدا، در دین خدا به الحاد کشانده شده‌ای و خداوند سبحان را انکار کرده‌ای. ابن ‌ابی ‌العوجاء گفت: ای فلان، اگر اهل کلام هستی، سخنی با تو نیست، و اگر از اصحاب جعفربن محمد (امام صادق) هستی، او هرگز با ما چنین سخن نمی ‌گوید و با شیوه تو با ما مجادله نمی ‌کند. او سخنان ما را بیش از آنچه شنیده ‌ای، شنیده است. او بردبار و با وقار و عاقل و استوار است. نادان و بی ‌پروا و سبک مغز نیست. به سخن ما گوش فرا می ‌دهد و کلام ما را می ‌شنود و به سخنان ما به خوبی توجه می‌ کند. هرگاه تصور می‌ کند که سخنان خود را خوب و کامل گفته ‌ایم، حجت ما را با دلیلی ساده و  خطابی کوتاه، باطل و ما را به حجت خود ملزم می‌ کند. و اگر تو از شاگردان او هستی، همانند او با ما سخن بگو.»[4]

سخن آخر

مناظرات تبلیغاتی ایران اسلامی، مورد رصد تمام خبرگزاری های جهان است، به همین جهت سزاوار است، کاندیدهای ریاست جمهوری مدل اسلامی مناظرات سیاسی را به جهانیان نمایش دهند.

پی نوشت ها:

[1]. نهج البلاغة، ص323. «إِنِّی أَكْرَهُ لَكُمْ أَنْ تَكُونُوا سَبَّابِینَ...»

[2]. الكافی، ج‏2، ص354، ح2. « یَا مَعْشَرَ مَنْ أَسْلَمَ بِلِسَانِهِ وَ لَمْ یَخْلُصِ...»

[3]. الخصال، ج‏1، ص144، ح170. «أَنَا زَعِیمٌ بِبَیْتٍ فِی رَبَضِ الْجَنَّةِ...»