آزادی انسان

نگاهی به فیلم انسان‌های آزاد؛ ساخته‌ی اسماعیل فروخی

دنیای هالیوود با تهیه کنندگان یهودی‌اش وقت و سرمایه‌ی بسیاری روی ساختن فیلم‌هایی در مورد یهودیان، هولوکاست، ومسائلی از این دست گذاشته است؛ فیلم‌هایی که بسیاری از آن‌ها پروژه‌هایی موفق نیز از آب در آمده‌اند. «فهرست شیندلر»، «پیانیست» و «یکشنبه‌ی غم انگیز» نمونه‌هایی از این آثار به شمار می‌روند. فستیوال کن سال گذشته اما غافلگیری شیرینی به همراه داشت؛ فیلمی آبرومند که مورد تحسین داوران این جشنواره هم قرار گرفت و لقب فیلم برگزیده را از آن خود کرد. «آزاد مردان» به نویسندگی و کارگردانی اسماعیل فروخی (Ismael Ferrokhi)، کارگردان فرانسوی – مراکشی که بعدها در جشنواره تورنتو و فجر هم به نمایش درآمد و جوایزی را از آن خود کرد. این فیلم ملودرامی است که داستان آن در فرانسه در زمان جنگ جهانی دوم می‌گذرد؛ اما این بار روایتی دارد که در تاریخ بسیار مهجور مانده است. داستان امام مسجد جامع پاریس که برای یهودیان اوراق هویت جعلی تهیه می‌کند تا به خروج آن‌ها از فرانسه و از زیر تیغ نازی‌ها کمک کند. شخصیت محوری این فیلم جوان مسلمان الجزایری مهاجری است که پلیس فرانسه او را به خاطر قاچاق در بازار سیاه دستگیر می‌کند و به او در ازای خلاصی از زندان، جاسوسی از امام مسجد جامع را پیشنهاد می‌دهد. یونس که برای جاسوسی به ابوغریب، امام مسجد نزدیک شده با خواننده‌ای یهودی که تظاهر به مسلمان بودن می‌کند آشنا می‌شود. این آشنایی مسیر زندگی او را عوض کرده و باعث می‌شود که این جوان الجزایری با وجود فشار شدیدی از سمت نازی‌ها، به جبهه مقاومت بپیوندد.

همه‌ی مردان «آزادمردان»

این سومین فیلم بلند اسماعیل فروخی است که چند فیلم کوتاه و فیلم‌های بلند سفر بزرگ و لاویان را در کارنامه‌ی خود دارد. او فیلمنامه این فیلم را با کمک آلن میشل بلانک، نویسنده و کارگردان فرانسوی نوشته است که تاکنون دو بار نامزد دریافت جایزه سزار(جایزه سینمایی ملی فرانسه) شده و در سال 2005 هم آن را دریافت کرده است. نقش یونس را طاهر رحیم، هنرپیشه الجزایری تبار فرانسوی بازی می‌کند که قرار است در پروژه‌ی بعدی خود جلوی دوربین اصغر فرهادی برود. بازی او در این فیلم تحسین منتقدان را برانگیخت و باورپذیر توصیف شد. نقش قدور ابوغریب، امام مسجد جامع پاریس را نیز مایکل لونزدیل بازی می‌کند که سینما‌دوستان او را با بازی در فیلم «روز شغال» به خاطر دارند. بازی او نیز تحسین منتقدان جشنواره را از آن خود کرد. نشریه‌ی «نیویورک تایمز» ضمن تعریف از بازی طاهر رحیم فیلم را فصل باارزش و جالبی در تاریخ جنگ جهانی دوم توصیف کرد و دنیس هاروی منتقد «ورایتی» از آزادمردان به عنوان یک اثر جنگی قانع کننده با فیلمنامه‌ای پرتعلیق و بازی‌های خوب از بازیگران اصلی یاد کرد.

روایتی واقعی از داستانی مهجور

فروخی می‌گوید که فیلمنامه را از روی داستانی واقعی اقتباس کرده است: «نطفه‌ی اولیه داستان بعد از خواندن یک مقاله در مجله‌ی لونوول اوبزرواتور برایم شکل گرفت. در آ‌ن‌جا داستان استفاده از مسجد پاریس به عنوان پناهگاه یهودیان و جبهه‌ی مقاومت در زمان جنگ جهانی دوم نوشته شده بود. این داستان من را به خود جذب کرد. من نمی‌دانستم که در آن زمان مسلمانان در پاریس بوده‌اند. نکته‌ی دومی که برای من جالب بود فهمیدن این مساله بود که در آن زمان مسلمانان و یهودیان به خوبی با یکدیگر زندگی می‌کردند، چیزی که امروز ما نمی‌خواهیم درباره‌ی آن حرفی بزنیم. این‌جا بود که فکر کردم این مساله‌ی مهمی است و این یک وظیفه است که این داستان به یاد آورده شده و تعریف بشود.» او برای این‌که فیلم خود را بر پایه‌های واقعی بنا کند دست به تحقیقات گسترده‌ای در مورد شخصیت‌های اصلی زده است. فروخی برای شناخت بیشتر قدور ابوغریب و سلیم هلالی، خواننده‌ای که نقشش را محمود شلبی بازی می‌کند، به مراکش سفر کرده و با خانواده‌های آن‌ها دیدار کرده است. پس از مصاحبه‌ها و تحقیقات بسیار در مراکش، فروخی به سراغ چند تاریخ‌دان از جمله بنجامین استورا رفته است تا او را با دنیای فرانسه زمان جنگ جهانی دوم بهتر آشنا کنند. او در مصاحبه مطبوعاتی خود در جشنواره کن گفت: «در حقیقت کار خیلی زیادی برد؛ برای این‌که می‌خواستم این فیلم یک سند تاریخی هم باشد.» سندی تاریخی برای دوستی مردان یکتاپرست که در کنار هم به دفاع از آزادی می‌پردازند. فروخی دلیل رفتن به سراغ این داستان را پیام‌های نهفته در آن عنوان می‌کند، پیام‌هایی که او فکر می‌کند فراموش شده‌اند و دیگر کسی در مورد آن‌ها صحبت نمی‌کند. او در این باره می‌گوید: «چیزهای گوناگونی در فیلم وجود دارد. نخست این که مردان مختلفی با دین و فرهنگ‌های متفاوت برای یک هدف مشترک در کنار هم جمع می‌شوند؛ برای دفاع از آزادی. به نظرم این بسیار زیبا و امید دهنده است.

نکته دوم دیدن رابطه‌ی میان مسلمانان و یهودیان است. این خوب است که این بخش از تاریخ مشترک بین این دو یادآوری شود. امروزه بچه‌ها تحت تاثیر این تبلیغات قرار دارند که میان این دو تنها نفرت وجود دارد. اما من چیزهای فوق‌العاده‌ای پیدا کردم، از قبیل موسیقی، ادبیات و شعر. خیلی چیزهای زیبایی هستند که البته بخشی از آن‌ها از دوران آندلس باقی مانده‌اند. همچنین آن‌چه از دهه‌های 40 و 50 میلادی باقی مانده است، مانند همین کارهای سلیم هلالی که بسیار جذاب هستند. این خیلی مهم بود که به مردم یادآوری کنیم تاریخ مشترک قدرتمندی با یکدیگر داریم.» پرداختن به موضوعات حساسی چون رابطه‌ی میان مسلمانان و یهودیان، موضوعی که سینمای جهانی تاکنون به سادگی آن را ندیده گرفته و اسناد تاریخی مربوط به آن هم اندک است می‌توانست حساسیت‌های زیادی را برانگیزد. اما به گفته‌ی فروخی این فیلم به بهتر شدن روابط هم کمک کرده است. او معتقد است بازخورد این فیلم هم در جامعه یهودی و هم در جامعه مسلمان بسیار عالی بوده و گرفتن جوایزی از جشنواره‌ی فیلم ابوظبی و جشنواره فیلم فجر تهران گواهی بر این مدعا است.

استقبال در ایران

آزادمردان پس از نمایش در سی امین جشنواره فیلم فجر جایزه‌ی بهترین کارگردانی در بخش سینما سعادت را از آن خود کرد. از طرف دیگری محملی شد تا فروخی در آخرین جشنواره‌‌ی فجر به عنوان مهمان بخش بیداری اسلامی در ایران حضور یابد. بنیاد سینمایی فارابی که حق پخش این فیلم در ایران را خریده است آزاد مردان را در ماه رمضان و در جشنواره‌ی فیلم‌های خارجی به صورت محدود به اکران درآورد. پس از آن قرار است این فیلم در بخش فیلم‌های خارجی به نمایش دربیاید. با این‌که برخی از منتقدان اعتقاد دارند که فروخی نتوانسته فضای پر از رعب و وحشت پاریس اشغال شده را به خوبی به تصویر بکشد اما موضوع بکر و بازی‌های تحسین برانگیز بازیگران این فیلم دیدن آن را لذت بخش می‌کند.