دمای نوشیدنی ها چه اثری بر حس چشایی دارد؟ - جلسه دوم

اهداف جلسه:
آشنایی با گروه های حواس چشایی
آشنایی با مزه ترشی، شوری، شیرینی و تلخی
آشنایی با قطع عصب زبانی
وسایل مورد نیاز:
کامپیوتر مجهز به اینترنت
5 ماده با طعم های شور، ترش، شیرین، تلخ و مزه گوشتی

مقدمه
اختلال فقدان حس چشایی در هر فرد، باعث ناتوانایی تشخیص می شود. گاهی اختلال حس چشایی بدون محرک چشایی ظاهر می شود و به فرد مبتلا احساس چشایی نامطبوع کاذب دست می دهد. این اختلال که غالبا در بیماری ها به ویژه بیماری سرطان مشاهده می شود، در میل به مواد غذایی و مصرف آن تأثیر زیادی دارد و بدین ترتیب در وخامت حال عمومی بیمار مؤثر است. هدف از این تحقیق، شناخت راهکارهایی برای پیشگیری از تخریب جوانه های چشایی است. با این تفاسیر می توان فهمید حس چشایی یکی از مهم ترین و کاربردی ترین حواس در انسان است.

2 -1 گروه های حواس چشایی

به منظور تجزیه و تحلیل عمل حس چشایی، توانایی های گیرنده های ذکر شده در پنج گروه عمومی به نام حس های چشایی اولیه طبقه بندی شده اند و شامل ترشی، شوری، شیرینی و  تلخی می شوند. انسان قادر است صدها مزه مختلف را درک کند. تصور می شود که تمام این مزه ها مجموعه ای از مزه های چشایی اولیه باشند، همانطور که تمام رنگ هایی که می بینیم در واقع ترکیبی از سه رنگ اصلی هستند. ترجیح هر یک از این کیفیت ها بستگی به میزان غلظت مولکول آن ماده دارد. افزون بر این انسان قادر به تشخیص دو کیفیت فرعی دیگر، مانند قلیایی و فلزی است.

 مزه ترشی: مزه ترشی به دلیل اسیدها به وجود می آید، یعنی به وسیله یون هیدروژن و شدت درک این طعم نیز تقریباً متناسب با لگاریتم غلظت یون هیدروژن است. بنابراین هرچه غذا اسیدی تر باشد، احساس ترشی آن هم شدیدتر خواهد بود.

مزه شوری: مزه شوری به وسیله نمک های یونیزه و عمدتاً یون سدیم ایجاد می شود. کیفیت مزه شوری تا حدودی از یک نمک به نمک دیگر فرق می کند، زیرا بعضی نمک ها علاوه بر شوری، سایر حس های چشایی را هم تحریک می کنند.

مزه شیرینی: مزه شیرینی ناشی از دسته واحدی از مواد شیمیایی نیست. بعضی انواع مواد شیمیایی که موجب بروز مزه شیرینی می شوند عبارتند از : قندها، گلیکول ها، الکل ها، کتون ها، آمیدها و...؛ بیشتر موادی که موجب بروز طعم شیرینی می شوند، مواد شیمیایی آلی هستند.

 مزه تلخی: همانند شیرینی، طعم تلخی نیز ناشی از یک ماده شیمیایی نیست. در اینجا نیز موادی که باعث بروز طعم تلخی می شوند، تقریباً همگی مواد آلی می باشند. دو گروه ویژه مواد که به احتمال زیاد می توانند طعم تلخی را ایجاد کنند عبارتند از: مواد آلی که محتوی نیتروژن هستند و آلکالوئیدها که شامل کافئین، نیکوتین و کینین می باشند. خیلی از مواد ابتدا سبب بروز طعم شیرینی می شوند، اما بعد یک مزه تلخ ایجاد می کنند. این موضوع در مورد ساخارین )نوعی شیرین کننده( صدق می کند که برای برخی از افراد نامطلوب است. زمانی که تلخی شدت زیادی داشته باشد، معمولاً موجب می شود که انسان از خوردن خودداری کند، که این یکی از مهم ترین عملکردهای حس چشایی است، چون خیلی از سموم مهلک موجود در گیاهان سمی، به شدت تلخ هستند.

 حس چشایی از لحاظ زیست شناختی بیشتر در دو زمینه انتخاب مواد غذایی و راه اندازی ترشح غدد گوارشی اهمیت دارد، به طوری که موجود زنده نه تنها قادر است مواد غذایی مفید را از غیر مفید تشخیص دهد، بلکه به صورت شرطی در میزان ترشح غدد گوارشی تأثیر می گذارد.

2-2 قطع عصب زبانی

حلقی عقب زبان، سبب کاهش حساسیت مواد تلخ می شود و برعکس قطع طناب صماخی به از بین رفتن مزه های شیرین، شور و ترش منجر شده و تنها تشخیص مواد تلخ را امکانپذیر می کند. افزون بر این تخریب نواحی چشایی قشر مخ، محدودیت حس چشایی را ایجاد می کند، به طوری که در آستانه تشخیص بالاتر از حد معمول فرد، مبتلا به کاهش حس چشایی می شود. فرد در اختلال فقدان حس چشایی فاقد توانایی تشخیص است. گاهی اختلال حس چشایی
بدون محرک چشایی ظاهر می شود و به فرد مبتلا احساس چشایی نامطبوع کاذب دست می دهد. این اختلال که غالباً در بیماری ها به ویژه بیماری سرطان مشاهده می شود، در میل به مواد غذایی و مصرف آن تأثیر سوء دارد و بدین ترتیب در وخامت حال عمومی بیمار مؤثر است.

واقعا نعمتی است؛ حس طعم دلچسب یک شیرینی خامه ای، احساس تکاندهنده ترشی یک تکه لواشک آلو، چشیدن طعم خوشمزه و پراز خاطره یک شربت سکنجبین خانگی و...حتما با من
همعقیدهاید که داشتن حس چشایی، نعمت بزرگی است و یکی از بزرگ ترین لذت های زندگی برای ما، چشیدن طعم غذاهای مختلف است.

اما بسیاری از ما نه تنها شکر این نعمت بزرگ را بجا نمی آوریم، بلکه اصولا فراموش می کنیم که
وجود این حس چقدر در زندگی ما مفید و موثر است . گروهی نیز هستند که مرتب به یاد احساس چشاییشان هستند؛ چون در این حس آنها مشکلی پیش آمده و نمی توانند به خوبی مزه غذاها را احساس کنند. اگر شما هم در حس کردن طعم خوراکی ها دچار اشکال شده اید، بدانید که تنها نیستید؛ چون سالانه حدود 211 هزار نفر به پزشکان مراجعه و از اختلال در حس چشایی شان شکایت می کنند .

حس چشایی و بویایی دو حس بسیار نزدیک به هم هستند که گاهی ممکن است اختلال در این 2 حس به کلی اشتباه گرفته شود. معمولا پزشکان در تشخیص بین این 2 اختلال باید به بیماران کمک کنند

تکلیف1: در جلسه گذشته 5 ماده با طعم های شور، ترش، شیرین، تلخ و مزه گوشتی تهیه نمودید و آنها را با رعایت فاصله زمانی تست کردید. حال در این درس با گروه های حواس چشایی آشنا شدید. آیا مزه ها در نظرتان تغییری کرده است؟ نتایج حاصل از یافته های خود را برای ما ارسال نمایید.
تکلیف2: برای آنکه با مبحث قطع عصب زبانی بهتر آشنا شوید، ابتدا چند ماده با مزه های مختلف تهیه کنید و به ترتیب آنها را بچشید. سپس، بینی خود را گرفته و آن مواد را مجددا بچشید. چه تغییری در مزه مواد احساس کردید؟ یافته های خود را به صورت گزارش برای ما ارسال نمایید. 
محل بازدید/ اردو/ خرید: ______

منابع مطالعه: برای کسب اطلاعات بیش تر در زمینه زبان و حس چشایی، مقاله حس چشایی در سایت زیر را مطالعه نمایید.

دمای نوشیدنی ها چه اثری بر حس چشایی دارد؟ - جلسه اول
 دمای نوشیدنی ها چه اثری بر حس چشایی دارد؟ - جلسه دوم
دمای نوشیدنی ها چه اثری بر حس چشایی دارد؟ - جلسه سوم
دمای نوشیدنی ها چه اثری بر حس چشایی دارد؟ - جلسه چهارم
دمای نوشیدنی ها چه اثری بر حس چشایی دارد؟ - جلسه پنجم
دمای نوشیدنی ها چه اثری بر حس چشایی دارد؟ - جلسه ششم
دمای نوشیدنی ها چه اثری بر حس چشایی دارد؟ - جلسه هفتم
دمای نوشیدنی ها چه اثری بر حس چشایی دارد؟ - جلسه هشتم

 بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان
تهیه: الهام گارسچی- تنظیم:  نیلوفر یاقوتی