تنوع زیستی جلسه پنجم
اهداف:
- تأثیر توسعه و آلودگی ناشی از فعالیتهای انسان بر محیط زیست و شبكه حیات
- اثر حذف و یا مختل شدن عملكرد عناصر حیات
وسایل مورد نیاز:
5-1 آلودگی ناشی از فعالیتهای انسان بر محیط زیست
مرحله اول
مثال جنگل را با كشیدن شكل جلسه قبل برای دانشآموزان یادآوری كنید.
درختان بلوط
درختچههای میوهدار مانند: آلو جنگلی
خاك جنگلی
رودخانه جنگل (آب)
خرس قهوهای
سنجاب
انسان
سپس متن زیر را بخوانید:
"در منطقهای در نزدیكی شهری كه من در آن زندگی میكنم، جنگل زیبایی كه بیشتر درختان آن را درختان بلوط تشكیل میدهند، به همراه درختان و درختچههای دیگری همچون آلو جنگلی، بَنِه (پسته وحشی) و ... وجود دارد. اجداد من سالهای سال در همین منطقه زندگی میكردهاند.
مادربزرگ از توسعه شهر خوشحال است. میگوید : "شماها، خیلی خوش به حالتان است! امكانات خیلی یبشتر شده به نسبت آن سالها. " اما همیشه وقتی از خوبیهای امكانات جدید میگوید، بعدش فوری آه میكشد و میگوید: " به چه قیمت؟" ما نوهها هیچ وقت منظورش را نمی فهمیم. نمی فهمیم كه چرا هم شاد است و هم ناراحت. هر بار كه ازش در این مورد میپرسم، میگوید: "ببین هر سال و هر سال دارد اینجا سیل میآید و زمین و جاده و خانه مردم را با خودش میبرد آن سالها اینطور نبود. آن سالهازمین كشاورزی اینقدر زود رمقش را از دست نمیداد و بیمصرف نمیشد. مجبور نبودیم اینقدر كود مصرف كنیم كه بعد ته ماندهاش هم برود داخل رودخانه و اینقدر آبش كثیف باشد. كه ماهیهای داخلش بمیرند. و دولت برای اینكه ما بتوانیم بخوریمش مجبور باشد اینقدر برای تصفیهاش هزینه كند. نمیدانم چه اتفاقی افتاده. نمیدانم. ولی میدانم كه یك جای كار اشكال دارد. حتماً یك جای كار بزرگ ترهای تو و تمام بچههای هم سن و سال تو طی همه این سالها اشكال داشته است." من هم مثل مادربزرگ فكر میكنم یك جای كار بزرگ ترهای همسن و سالان من طی همه این سالها اشكال داشته است. من هم نمیدانم آن چیست. اما آن را پیدا میكنم و به دوستانم هم خواهم گفت و آن وقت دیگر مثل بزرگ ترها اشتباه نخواهم كرد تا نسل بعدی ما، حسرت نداشتن چیزی را بخورد كه ما خرابشان كردهایم."
این متن مجموعهای از اتفاقات واقعی در ایران را در بر دارد. جنگل های بلوط ایران بر روی كوههای زاگرس واقع شدهاند و یكی از انواع سنجابی كه در این مناطق زندگی میكند، سنجاب ایرانی است. سنجاب ایرانی بسیار زیباست و برای فروش به عنوان حیوان دستآموز صید میشود و از طرف دیگر با كم شدن سطح جنگلهای بلوط، زیستگاه خود را روز به روز بیشتر از دست میدهد.
یكی از موارد بسیار معروف سیل ناشی از قطع درختان جنگل نیز سیلهای هر ساله گلستان است. جنگلهای بالا دست قطع شده اند و در نتیجه قدرت آب باران هیچ مانعی را بر سر راه خود ندارد و سیل خروشان و پرقدرت به پایین دست میرسد و خانهها و جادهها و انسانها را با خود میبرد. تمام این مثالها نشان میدهند كه چگونه انسان برای رسیدن به یك هدف كوتاهمدت خود، مانند افزایش زمین كشاورزی یا به دست آوردن چوب، با تخریب طبیعت آینده خود را نیز با دست خود نابود میكند.
سپس سؤالهای زیر را از آنها بپرسید؟
" در این جنگل چه اتفاقی افتاده بود؟ دلیل این اتفاقات چه بود؟ كار كدام یك از عناصر مختل شده بود؟ كدام یك از عناصر نقشش را درست ایفا نكرده بود؟ آیا عنصری بود كه با نوع فعالیتش موجب مختل شدن فعالیت بقیه شده باشد؟ به نظر شما دلیلش چیست؟ چگونه میتوان این اثرات منفی را كنترل كرد؟ آیا نتیجه منفی كارهای این عنصر به شكلی به خود او بر خواهد گشت؟"
نکته: عنصری كه با عملكردش موجب اختلال كار بقیه عناصر شده است، انسان است. و دلیل آن میتواند درست نفهمیدن جایگاهش در این سیستم باشد و اینكه هر كارش چه اثراتی بر روی خودش و محیط اطرافش دارد. و اگر مرحله به مرحله با توجه رابطهها، اثرات منفی را پیش ببرد خواهید دید كه در نهایت همه آنها به انسان بر میگردد. چون انسان از محیط خود برای بقا استفادههای زیاد و مختلفی میكند و هر نوع اختلال در محیط، استفاده انسان از آن را مختل خواهد كرد. مثلاً، اگر درختان جنگل برای دامپروری در جنگل، افزایش سطح زمینهای كشاورزی و یا استفادههای دیگر قطع شوند، باران دیگر كنترل نشده و تبدیل به سیل میشود و همه تأسیسات و زندگی انسانها را با خود میبرد و یا باران چون دیگر محافظی در جلویش نیست، فرسایش خاك را زیاد میكند و به مرور خاك حاصل خیز شسته میشود و دیگر خاكی برای كشاورزی و باغداری و كاشت برای انسان باقی نمیماند.
مرحله دوم.
در این مرحله كاری كه دانشآموزان باید انجام دهند را برایشان توضیح دهید:
- نکته: نتایج كار این دانشآموزان نتایج ارزشمندی است كه میتوانند آن را به مسئولان شهرشان ارائه دهند و آنها را نیز متوجه مفاهیمی كه یاد گرفتهاند بكنند. به این ترتیب آنها با هشدار دادن به تصمیمگیرندگان و مجریان توسعه شهرشان، نقش بزرگی در حفاظت محیطزیست و شبكه حیات محل زندگی خود خواهند داشت.
تکلیف: علاوه بر تکلیفی که در متن درس بیان شد، تحقیق کنید و عوامل تهدید تنوع زیستی را بیابید. نتایج را برای ما ارسال نمایید.
محل بازدید/ اردو/ خرید: از باغ موزه گیاه شناسی بازدید نمایید و تنوع گیاهی گیاهان باغ را بررسی نمایید. برای کسب اطلاع بیشتر به وب سایت زیر مراجعه نمایید.
http://www.tebyan.net/2010/12/26/149001.html
منابع مطالعه: کتاب آب و هوا و محیط زیست/ نوشته: ژیزل اسکورو/ ترجمه: دکتر شهریار خالدی/ نشر قومس
بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان
تنظیم: یگانه داودی
مطالب مرتبط
تنوع زیستی - جلسه سوم
تنوع زیستی - جلسه چهارم
تنوع زیستی - جلسه پنجم
تنوع زیستی - جلسه ششم