نشانه شناسی هنر دینی

سید علیرضا قهاری، رئیس انجمن مفاخر معماری ایران گفت: گستره نشانه شناسی امروز بارها وسیع تر از نشانه شناسی سده های قبل بوده که به یک معنا بنیان کار پژوهش و نقادی را در دوران معاصر و حتی در فلسفه هنر رسمی و دانشگاهی این زمان به وجود آورده است.

وی افزود: امروزه نشانه شناسی با بسیاری‌ از دانش‌های دیگر نظیر جامعه شناسی، روانشناسی و زیبا شناسی در تعامل و ارتباط کلامی است.

قهاری تصریح کرد: بنیان هنر دینی بدون درک الفبای نشانه شناسی که رابطه میان هنر و الهیات را تعریف می کند امکان پذیر نیست و از آنجایی که این حوزه تنها به احساسات بنیادی نمی پردازد و تنها در پی ایجاد انگیزه عاطفی در مخاطب نیست، می تواند با دنیای معاصر رابطه وسیع تر و عمیق تر پیدا کند.

رئیس انجمن مفاخر معماری ایران بیان کرد: ساختار دین، هنری است که با علم عجین شده و ریشه عقلانی دارد اگر چه تمامی صورت های رایج در تمدن اسلامی را نمی توان به این تلقی رجوع داد اما باید پذیرفت که هنر دینی کمابیش از حقیقت دین بهره مند است و تجلی حق تعالی باز می گردد.

وی اظهار داشت: هنرمند در بیان هنر دینی در جستجوی گذشت از صور، نقوش و دریافت تجربیات هنری در رسیدن به تحول معنوی از پیچیدگی به سادگی است و به دنبال حکمت معنوی که در بطن این سادگی جریان دارد می کوشد در هنرش، جهانی متعالی ابداع کند.

قهاری ادامه داد:، هنرهای دینی در یک امر مشترک اند و آن جنبه سمبلیک آن بوده زیرا در همه آنها جهان سایه ای از حقیقتی متعالی است.

رئیس انجمن مفاخر معماری ایران بیان کرد: در هنر هرگز قید به طبیعت که در مرتبه سایه است، وجود ندارد و به همین دلیل هر سمبلی و هر نشانه ای حقیقتی ماورای این جهان پیدا می کند.

به نظر می‌رسد بهترین تعریفی که بتوان برای هنر دینی ارائه نمود این باشد که هر هنری که با استفاده از ابزارهای مشروع ، انسانها را به سوی اهداف معقول سوق دهد هنر دینی است. به عبارت دیگر هنری را می‌توان دینی دانست که در آن روح دین و تعالیم دینی جریان داشته و از ابتدا تا انتها، ماهیت و محتوای آن، دعوت به سوی «او» باشد و بینندگان را از فرش به عرش و از مُلک به ملکوت رهنمایی کند و روح تعهد و خداخواهی را درآنها بدمد. در این تعریف هر فعالیت سالم هنری که مردم را از خود رهانیده و به خدا برساند و روح گرایش به نیکی ها و دوری از بدیها را در آنها زنده کند هنر دینی و اسلامی نامیده می شود و هرگز نیاز نیست که هنرمند دینی فقط سریال های تاریخ اسلام بسازد و مردم را موعظه کند.

به طور معمول، هر اثر هنری از چهار عنصر اصلی سوژه یا موضوع، محتوا یا پیام، قالب یا شکل، و هنرمند یا فاعل کار، تشکیل شده است و از این عناصر چهارگانه، آنچه در هنر اسلامی سهم بیشتری را به خود اختصاص می‌دهد، همان پیام و محتوا است. در هنراسلامی به هر اندازه که محتوا، در جهت بینش اسلامی و ایجاد گرایشات معنوی الهی شکل گرفته باشد، هنر ما هم به همان اندازه «اسلامی» است. اساسا از نظراسلام هنر علاوه بر زیبایی، باید از عنصر حقیقت و درستی همبرخوردارباشد و اگر هنر را تنها در زیبایی خلاصه کنیم باید همانند بسیاری از مردم ظاهربین، جمع کثیری از افراد آلوده و آثار مبتذل را در زمره‌ هنر و هنرمندان بدانیم. در حالیکه از دیدگاه اسلام هنر و هنرمند اگر از ارزش ها فاصله بگیرد، ارزش خود را از دست داده و از درجه اعتبار ساقط می شود. زیرا یگانه هدف انسان در این دنیا، رسیدن به سعادت و کسب رضایت خداوند یکتاست و علم و هنر و مال و مقام، همه و همه، اگر انسان و اجتماع را به خدا نزدیک نمایند ارزش دارند و الا فلا.

عشق می ورزم و امید که این فن شریف           چون هنرهای دگر مایه حرمان نشود

خبرنگار حوزه میراث فرهنگی

دانشکده علوم پژشکی مشهد