نگارگری و معماری بودایی
کتاب نگارگری و معماری بودایی به دنبال این است که مفاهیم نظری در پس ساخت این میراث فرهنگی را برای مخاطب خود باز کند و شعور جاری در نگارگری ها و معماری های بودایی را متجلی سازد.
ایی. فیشر، رابرت. نگارگری و معماری بودایی. ترجمه ی ع. پاشایی. تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، 1383. 318 صفحه. قیمت: 65000 ریال
آیین بودا در میان دیگر ادیان دارای موقعیتی خاص است زیرا تجربه ی مشترک نیمی از جمعیت جهان شمرده می شود. به زبان دیگر گویا توانایی زیاد آن در سازگاری با فرهنگ های مختلف باعث شده که بیش از هر جنبش و دین یا رویداد دیگری در عرصه ی جهانی تأثیر گذار باشد. آیین بودا ضمن ورود به میدان های مختلف فرهنگی سعی بر این داشته که با اعمال و سلوک قدیمی هماهنگ شود و مدعی بوده که با خدایان بومی خاستگاه مشترکی دارد. مردمان هم بر جنبه هایی از دین بودا تأکید می کردند که با آداب و رسومشان سازگاری داشته است. بدین ترتیب آیین بودا در بسترهای متنوع و گوناگون گسترش پیدا کرد.
کتاب نگارگری و معماری بودایی در پی آن است که آثار باقی مانده از دینی را بررسی کند که دارای غنی ترین و متنوع ترین نظام بصری است. اگر چه بنیان‌گذارانش اصولا توجهی به مظاهر مادی نداشتند اما آثار عظیم هنری آن نه تنها برای خود بوداییان بلکه برای دیگران هم شگفت انگیز و هم خیره کننده است. این کتاب به دنبال این است که مفاهیم نظری در پس ساخت این میراث فرهنگی را برای مخاطب خود باز کند و شعور جاری در نگارگری ها و معماری های بودایی را متجلی سازد.
نگارگری که دست آویز مهمی برای حفظ آیین بودا بوده است «... در خدمت آن است که یادآور حقایق جاودانه ی این دین باشد، آنها را حمایت و تقویت کند و توسعه و سبک آن که به سادگی از یکدیگر جدا نمی شوند، هم چنان به شکل جزئی از تاریخ این دین باقی می ماند. چون مقصد فرجامین آیین بودا تعالی این جهانِ فریب... است به هنری نیاز داشت که نگاره های آن بسیار آرمانی شده و بی نهایت زیبا تر از پیکره‌هایی باشد که در وجود این جهانی ِ شخص دیده می شود.»{1} هنر بودایی بیش از هر چیز بر بعد انسانی تأکید دارد. به زبانی دیگر ساختن تمثال هایی از تلاش و مجاهده ی اخلاقی انسان برای برقرار کردن پیوندی میان جسم میرای او و معانی والا جزو خصوصیت های بارز آیین بودا بوده و هست.
نگاهی سطحی و گذرا بر نگارگری بودایی و عدم آشنایی با نمادهای خفته در آن باعث می شود که فرد از درک معانی باز بماند زیرا «...آیین بودا بیش از هر دین دیگری از نمادها استفاده می کرد. این دین با کهن ترین نگارگری آغاز کرد که در آن درختان و تخت های خالی و چرخ ها را به جای پیکره های بودا تصویر می کردند...»{2} به عنوان مثال ذکر معنای نماد چرخ که در آثار بودایی به وفور استفاده می شود شاید خالی از فایده نباشد. چرخ، نماد روشن شدگی بودا است و عمل گرداندن آن آیین را نشان می دهد.
در کتاب نگارگری و معماری بودایی بررسی بر اساس حوزه های جغرافیایی مختلف صورت گرفته است. رابرت فیشر هنر بودایی را در بخش های جداگانه میان مردم هند، چین، کره و ژاپن و آسیای جنوب خاوری بررسی می کند. این آثار همه برگرفته از سرچشمه‌ای واحد هستند اما شگفتا که با قرار گرفتن در فرهنگ های متفاوت، نمودهای متفاوت پیدا می کنند. صفحات کتاب پر است از تصاویر مربوط به آثار و این بیش از هر چیز درک بصری مخاطب را بالا می برد. نیز در پایان کتاب، چندین صفحه به عکس های رنگی اختصاص پیدا کرده است تا خواننده از ترکیب رنگ در آثار مطلع شود. در کنار همه ی این نکات مثبت چیزی که بیش از هر چیز خواندن کتاب را دشوار می سازد و در نظر ما متن را ثقیل می نماید، استفاده ی نویسنده از مفاهیم مربوط به دین بودایی است که خواننده را مستلزم می کند که قبل از خواندن کتاب با دین بودایی آشنایی داشته باشد. در غیر این صورت امکان فهم توضیحات در نظرش دشوار می نماید. در پایان خواندن این کتاب به همه ی دوست داران هنر و علاقه مندان به معماری و نگارگری شرقی توصیه می شود.
پی نوشت:
{1}: صفحه‌ی 3
{2}: صفحه‌ی 20
مریم سمیعی بخش کتاب و کتابخوانی تبیان
