تاریخچه ماموریت های اکتشافی در مریخ

تا به امروز كشورهای مختلفی همچون روسیه، ایالات متحده آمریكا، ژاپن و سازمان فضایی اروپا ده ها سفینه فضایی را كه دربرگیرنده مدارگردها، مریخ نشین ها و مریخ نوردهای  مختلف بوده اند، رهسپار این سیاره كرده اند، تا دانشمندان و محققان به كمك این سفینه های فضایی به مطالعه بهتر و دقیقت ر سطح این سیاره، آب و هوا و عوارض زمین شناختی آن بپردازند.

تقریباً دو- سوم این سفینه ها قبل از اتمام ماموریت خود و یا در برخی موارد حتی پیش از شروع آن، بنا به دلایلی از كار افتاده و یا از كنترل خارج شده و ارتباط خود را با زمین از دست داده اند. در بیشتر این موارد، نقص فنی فضاپیما دلیل از كارافتادگی و یا قطع ارتباط آن بوده، ولی در مواردی نیز دانشمندان هیچگاه موفق به ارائه دلیل قانع كننده ای برای از دست دادن فضاپیما نشدند. همین عامل منجر به شكل گیری داستان های تخیلی و تفكرات اشتباه دیگری شد؛ مواردی چون مثلث برمودای زمین-مریخ، نفرین مریخ  و یا داستان طنزآمیز ناسا كه به غول بزرگ كهكشان  مشهور است.

مدارگرد مارینِر 4 كه در سال 1964 به فضا پرتاب شد، اولین فضاپیمایی بود كه با موفقیت به دور مریخ گشت. مریخ نشین های مارس 3 و مارس 2نیز اولین هایی بودند كه موفق به نشستن بر روی  سطح این سیاره شدند. این دو مریخ نشین را اتحاد جماهیر شوروی در راستای برنامه كاوش مریخ 24 ساخته و در سال 1971 به فضا پرتاب كرد،

اما هردوی آنها لحظاتی پس از فرود بر سطح این سیاره ارتباط خود را برای همیشه با زمین از دست دادند. در سال 1975 ناسا پروژه وایكینگ را با ارسال دو مدارگرد به سمت مریخ كه هر كدام حامل یك مریخ نشین نیز بودند، آغاز كرد. هر دو مریخن شین در سال 1976 با موفقیت بر سطح این سیاره فرود آمدند.

مریخ نشین 1 به مدت 6 سال و مریخن شین 2 به مدت 3 سال به فعالیت و ارسال اطلاعات به زمین پرداختند. پروژه وایكینگ منجر به بدست آمدن اولین عكس های رنگی و نقشه های بسیار دقیق از سطح مریخ شد، به طوری كه حتی امروزه نیز گاهی از این نقشه ها استفاده شده و به آنها استناد می شود.

در سال 1988 اتحاد جماهیر شوروی در ادامه پروژه های كاوش فوبوس 1 و فوبوس  2 را به سمت مریخ پرتاب كرد، تا مریخ و دو قمر این سیاره را مورد مطالعه و بررسی قرار دهند. متاسفانه فوبوس 1 در راه رسیدن به مریخ ارتباط خود را برای همیشه با زمین از دست داد و فوبوس 2 نیز در حالی كه با موفقیت در حال عكسبرداری از مریخ و دو قمر آن و ارسال تصاویر به زمین بود، درست پیش از رها كردن دو كاوشگر برای فرود به سطح قمر فوبوس، از كار افتاد. پس از ناكامی مدارگرد مارس آبزِروِر 27 در سال 1992 ، آژانس فضایی ایالات متحده، ناسا، مدارگرد نقشه بردار سراسری مریخ را در سال 1996 برای مطالعه مریخ به فضا پرتاب كرد.

طی این پروژه كه ناسا را یك موفقیت كامل و بی نقص می داند، این مدارگرد موفق شد در سال 2001 اولین ماموریت خود را كه تهیه یك نقشه مقدماتی و ابتدایی از تمام سطح این سیاره بود به اتمام برساند. با وجود آنكه ماموریت این مدارگرد كوتاه در نظر گرفته شده بود سرانجام پس از 10 سال حضور و فعالیت موفق در مدار مریخ، در حالی ارتباط خود را برای همیشه با  زمین از دست داد كه محققان در حال اجرای فاز سوم برنامه های تمدید یافته خود بودند؛ به این ترتیب ماموریت وفادارترین مدارگرد ارسالی، با موفقیت در سال 2006 خاتمه یافت.

در سال 2001 ناسا موفق به پرتاب مدارگرد مارس اودیسه  شد، این مدارگرد تا به امروز نیز همچنان در مدار مریخ قرار دارد و به ارسال اطلاعات و تصاویر مورد نیاز دانشمندان می پردازد. در سال 2003 آژانس فضایی اروپامارس اكسپرس  را به فضا پرتاب نمود. این مریخ نشین لحظاتی پیش از فرود سطح مریخ ارتباط خود را با زمین از دست داد و پس از ماه ها تلاش، دانشمندان برای برقراری ارتباط مجدد با این كاوشگر در سال 2004 آژانس فضایی اروپا در خبری رسمی از دست رفتن آن را اعلام كرد.

در آگوست سال 2005 ، ناسا مدارگرد شناسایی مریخ را با موفقیت به سوی مریخ پرتاب كرد كه در روز 10 مارس  2006  در مدار این سیاره قرار گرفت و از آن روز ماموریت این مدارگرد آغاز شد. هدف این ماموریت، نقشه برداری از عوارض سطحی مریخ و مطالعه شرایط جوّی و آب وهوای مناطق مختلف آن به منظور شناسایی مكان های مناسب برای فرود كاوشگرهای آتی برسطح این سیاره است. لینك ارتباطی بسیار قوی این مدارگرد با زمین و پهنای باند بیشتر آن نسبت به مدارگردهای پیشین، از جمله عواملی است كه ارتباط و مخابره سریع  ر اطلاعات با زمین را توسط این مدارگرد میسر ساخته است.

ناسا سپس در آخرین ماموریت موفق خود به سیاره سرخ تا كنون، در روز دوشنبه 6 خردادماه 1387 موفق به فرود مریخ نشین فونیكس  بر قطب شمال سیاره سرخ شد. از جمله اهداف اصلی مریخ نشین فونیكس دستیابی به آب یخ زده زیر سطح سیاره و تبخیر آن توسط دستگاه های خود به منظور كشف تاریخچه چرخه آب در مریخ بود تا بدین وسیله دریابد آیا عناصر موجود در خاک قطب شمال مریخ نشانه هایی از حیات را دارند یا خیر. سرانجام فونیكس تنها 25 روز پس از فرود و در پی چندین آزمایش پیاپی بر روی خاک این سیاره سرانجام موفق به دستیابی به این هدف خود و كشف یخ آب در مریخ شد.

در پی فونیكس، كاوشگر آزمایشگاه علمی مریخ  كه مدل تكامل یافته ای از مریخ نوردهای اسپیریت و آپورچونیتی است، در سال 2011عازم مریخ خواهد شد. این كاوشگر كه می تواند با سرعت 90 متربر ساعت بر سطح سیاره حركت كند، به مراتب بزرگتر، سریعتر و هوشمندتر از دو مریخ نورد پیشین بوده و مجهز به تجهیزاتی بسیار پیشرفته است كه از آن جمله میتوان به ابزار نمونه  برداری لیزری-شیمیایی اشاره كرد. این ابزار قادر است از فاصله 31 متری با تاباندن اشعه لیزر بر تكها ی سنگ و تجزیه و تحلیل شیمیایی آن، به ماهیت وجودی عناصر تشكیل دهنده سنگ پی برد. اولین مریخ نورد آژانس فضایی اروپا نیز طبق برنامه ها در سال 2016 بر مریخ فرود خواهد آمد. این مریخ نورد كه اِگزومارس  نام دارد، قادر به ایجاد حفرها یی به عمق 2 متر در سطح این سیاره و جستجوی حیات میكروسكوپی در اعماق آن است. دانشمندان در حال حاضر مشغول ساخت ابزاری قدرتمندن د كه علاوه بر شناسایی حیات مولكولی در مریخ، مشخص می كند كه آیا این حیات مولكولی بطور طبیعی در سیاره وجود دارد یا اینكه می تواند در پی وجود حیات در مریخ تولید شده باشد.

این ابزار كه یورِی نام دارد و یكی از ابزارهای پیچیده اگزومارس خواهد بود و روی آن تعبیه خواهد شد، آزمایشات سخت و دشواری را در یكی از خشك ترین و نامناسب ترین شرایط آب و هوایی زمین یعنی در صحرای آتاكاما واقع در شیلی با موفقیت كامل پشت سر نهاده ودر حال آماده شدن برای سفر به سیاره سرخ است. ناسا برای ساخت و توسعه یورِی 750000 دلار سرمایه گذاری كرده است. همچنین آخرین پروژه های اعلام شده خبر از برنامه 20 ساله کشور روسیه برای فرستادن انسان روی مریخ دارند و روس ها اعلام کرده اند  در حال طرح ریزی زیرساخت های این پروژه می باشند.

 محسن مرادی

بخش دانش و زندگی تبیان

منابع:

ماهنامه هوافضا

3D maps of Mars in NASA World Wind

Nasa.gov

بررسی امکان حیات در کره مریخ