مفسر واقعی از نظر امام خمینی(ره)

از دیدگاه امام «ره‏» تفسیر قرآن كریم كار آسانى نیست كه از عهده هركس برآید[1] واین صحیفه الهى برتر از آن است كه مفسران بتوانند آن را چنانكه باید تفسیر كنند[2] و مفسران طراز اول جهان اسلام اعم از خاصه و عامه كه در طول تاریخ اسلام‏تفاسیر فراوانى نوشته‏اند، تنها پرده‏اى از معانى قرآن كریم را به نمایش گذاشته‏اند وشبهى از این كتاب آسمانى را نشان داده‏اند[3].

وى ضمن ارج گزارى بر تلاشهاى مفسران و خوب توصیف نمودن برخى از آنهابه صراحت اعلام مى‏دارد كه: «قرآن عبارت از آن نیست كه آنها نوشته‏اند»[4] ومعتقد است، «این تفسیرهایى كه بر قرآن نوشته شده است از اول تا حالا، اینها تفسیرقرآن نیستند. اینها البته یك ترجمه‏هایى; یك بویى از قرآن بعضى‏شان دارند و الاتفسیر این نیست كه اینها نوشته‏اند»[5].

این نظریه امام از یك سو مبتنى است‏بر عظمت قرآن كه كلام خالق و اقیانوسى‏ژرف و ناپیدا كرانه و فراتر از افق فكر و درك بشرى است[6] و از سوى دیگر مبتنى‏است‏بر این مطلب كه مفسران - با آن كه زحمتهاى فراوانى را متحمل شده‏اند ومساعى آنان قابل تقدیر و تجلیل است - اغلب در تفسیر قرآن به مقصد اصلى نزول‏توجه شایسته و بایسته نكرده‏اند.

بسیارى از مفسران در تفسیر خود به جنبه‏هاى ادبى یا بلاغى یا تاریخى و...پرداخته‏اند. گویا كه تفسیر آنان، یك كتاب ادبى یا بلاغى یا تاریخى است و در واقع‏بجاى پرداختن و توجه تام به هدف اصلى، بیشتر به اهداف فرعى توجه نموده‏اند; درحالى كه ازنظر امام «ره‏» مقصد این كتاب آسمانى نه بلاغت و فصاحت است و نه‏صرف و نحو و نه تاریخ و نه امثال این امور. شیوه مطلوب تفسیر، این نیست كه‏همچون سكاكى و شیخ طوسى در لابلاى آیه‏هاى قرآن به دنبال كشف و تبیین‏جنبه‏هاى فصاحت و بلاغت و محسنات لفظى و معنوى بود و یا همانند سیبویه وخلیل به تبیین تصاریف كلمات و دستور زبان آن همت گمارد و یا مانند مسعودى وابن خلكان به شرح و بسط وقایع و بیان جزئیات حوادث تاریخى پرداخت.

امام از مفسرانى كه استفاده از قرآن را منحصر به ضبط و جمع اختلاف قرائات ومعانى لغات و تصاریف كلمات و محسنات لفظى و معنوى و وجوه اعجاز قرآن ومعانى عرفى مى‏دانند و از دعوات قرآن و جهات روحى و معارف الهى آن غافلند، به‏شدت انتقاد كرده است[7].

بعلاوه از یكسو نگرى در تفسیر قرآن گله و شكوه دارد و از تفسیر نگاران یك سونگر كه قرآن كریم را تنها بر پایه تخصص ویژه و مشرب خاص خویش تفسیر نموده‏و به تخطئه مشربهاى دیگران پرداخته‏اند، خرده مى‏گیرد[8].

در منظر امام خمینى، مفسر واقعى كسى است كه «مقصد نزول‏» را بفهماند; نه‏سبب نزول را[9]،[10]

------------------------

1. امام خمینی(ره)، تفسیر سوره حمد، ص 93.

2. همان، ص 95.

3. همان و صحیفه نور، ج 17، ص 251.

4. همو; صحیفه نور، ج 19، ص 27.

5. همو; صحیفه نور، ج 19، ص 27.

6. همو; آداب الصلوة، ص 182.

7. همان و 171 و 194 و شرح حدیث جنود عقل و جهل ص 11.

8. همو; صحیفه نور، ج 1، ص 235.

9. همو; آداب الصلوة 193-192.

10.محمدعلى تجرى، فهم قرآن از دیدگاه امام خمینى (ره)