ماه ذی القعده را دریابیم
از جمله خواص ماه ذیالقعده، روایتی از شیخ مفید است که گفت: رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: هر کس در ماه حرام، پنج شنبه و جمعه و شنبه را روزه بدارد، خداوند برایش یک سال عبادت مینویسد. در روایت دیگری آمده، نهصد سالی که روزهایش روزه و شبهایش در قیام است.
مراقبههای ماه ذیالقعده از زبان میرزا جواد آقا ملکی تبریزی
امام باقر(علیه السلام) در خصوص اهمیت توبه بنده گنهکار در ماه ذیالقعده فرمود: خداوند به توبه بندهاش راضیتر است از شادمانی مردی که مرکب و توشهاش را درتاریکی شب گم کرده و پیدا کرده باشد.
ماه ذیالقعده از جمله زمانهایی است که افراد، کم کم خود را برای رفتن به سفر معنوی حج و زیارت خانه خدا آماده میکنند، همچنین شایسته است کسانی هم که نمیتوانند به این سفر روحانی بروند نیز مراقبتهایی را نسبت به اعمال خود داشته باشند از این رو عرفا و اساتید اخلاق توصیههای خاصی را برای بهرهمندی از این دو ماه ذکر کردهاند که توجه به آنها میتواند انسان را در مسیر سعادت قرار دهد.
مرحوم میرزا جوادآقا ملکی تبریزی در کتاب ارزشمند «المراقبات» این توصیهها را برای مشتاقان ذکر کرده است که مشروح آن در پی میآید:
همانا ذیالقعده، اولین ماه از ماههای حرام است که قتل و جنگ (=جهاد) با کافران در آن حرام شده و عاقل از این حکم به حکم محاربه و مخالفت با خداوند -جلّ و علا- تنبه مییابد. پس، ای نفس! در نگاهداری قلب و بدنت در این ماه، بیش از آنچه در دیگر ماهها برایت واجب است، کوشش کن و از مخالفت کردن در خصوص هر حکم از احکام خداوند -جلّ و علا- پرهیز کن، بلکه به قضای خداوندی رضایت ده و در هر آنچه از بلاها و مصیبتها که قضا بر آن جریان یافته است، راضی و خرسند باش، چه همانا آن ماهی است که ارزش مرتبه آن از دیگر ماهها به دلیل منع خداوند دراین ماه از محاربه با کفار بیشتر است.
اگر تو به درستی بدانی که در تحصیل رضایت او چه شرفی نهفته است، رضا خواهی داد که کشته شوی و تک تک اعضای بدنت نیز تکه تکه شود ولی این شرف از دست تو خارج نشود.
بیست و پنجم ماه ذى القعده: طبق روایتى از امام رضا(علیه السلام) روز دحوالأرض است (روزى است که نخستین خشکى ها از زیر آب - که تمام روى زمین را فراگرفته بود - سربرآورد و مطابق بعضى از روایات، نخستین جایى که از زیر آب بیرون آمد و خشک شد و سپس گسترش یافت، سرزمین «مکّه» و بخصوص محلّ «خانه کعبه» بود و لذا مکّه «امّ القرى» ]= مادر همه آبادى ها[ نام گرفت)
پس در این ماه، توبهای درست نما، از آنچه که بیش از دخول ماه در آن بودهای، چرا که اگر بدانی در توبه یکشنبه این ماه، چه امری روایت شده و فضیلتی که در آن روایت برای تو ذخیره شده، به آن دست پیدا خواهی کرد و آن روایتی از رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) است، به این صورت که یکشنبه ماه ذیالقعده خارج شد فرمود:
ای مردم! از شما چه کسی است که بخواهد توبه کند؟ گفتیم: ما همگی میخواهیم توبه کنیم، ای رسول خدا! حضرت فرمود: غسل کنید و وضو بگیرید و چهار رکعت نماز بخوانید، در هر رکعت یک بار «فاتحه» یک بار و سه بار «قل هوالله احد» و یک بار معوذتین را بخوانید. پس از آن، هفتاد بار استغفار و آن را ختم کنید به «لاحول و لاقوة الا بالله العلی العظیم» سپس بگویید:
«یا عزیز یا غفار اغفرلی ذنوبی و ذنوب جمیع المومنین و المۆمنات فانه لایغفرالذنوب الا انت»
حضرت پس از آن فرمود: بندهای نیست از امت من که این عمل را انجام دهد، مگر اینکه از آسمان ندا میرسد: ای بنده خداوند! عملت را از سر بگیر که همانا توبه تو پذیرفته شده و گناهت بخشیده شده است و فرشتهای از زیر عرش ندا میدهد: این بنده خدا، پربرکت باد بر تو و اهل و ذریهات. و ندا دهندهای دیگر ندا میکند: ای بنده خدا! به درستی که تو با ایمان خواهی مُرد و دینت از تو سلب نخواهد شد، قبرت وسیع خواهد بود و نور در آن خواهد بود.
و ندا دهندهای دیگر ندا خواهد داد:
ای بنده! به درستی که پدر و مادرت، از تو راضی هستند، هر چند غضبناک باشند و تو پدر و مادرت و ذریهات آمرزیدهاید و تو، هم در دنیا و هم در آخرت در وسعت روزی خواهی بود و جبرئیل (علیه السلام) ندا میدهد:
این منم که با عزرائیل به نزد تو آمده و امرش میکنم که با تو مدارا کرده و به هنگام مرگ آزارت ندهد و روحت را به سلامت از بدنت خارج کند.
پس گفتیم: ای رسول خدا! اگر بندهای، در زمانی غیر این زمان، بگوید چه؟ فرمود: برای اوست، مانند آن، چه این کلمات را در شب معراج جبرئیل به من یاد داد.
خواص ماه ذیالقعده
از جمله خواص ماه ذیالقعده، روایتی از شیخ مفید است که گفت: رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: هر کس در ماه حرام، پنج شنبه و جمعه و شنبه را روزه بدارد، خداوند برایش یک سال عبادت مینویسد. در روایت دیگری آمده، نهصد سالی که روزهایش روزه و شبهایش در قیام است.
عمل شب پانزدهم ماه ذیقعده
از امور مهم این ماه، عمل شب پانزدهم آن ماه است. سید جلیل در «الاقبال» از احمد پسر جعفر پسر شاذان روایت کرده که گفت: از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روایت شده که فرمود: شبی مبارک در ذیالقعده وجود دارد و آن شب پانزدهم است که خداوند به بندگان مۆمن خود با نظر رحمت مینگرد و به هر کس که در آن شب، طاعت خدا را کرده باشد، اجر میدهد، برابر با اجر صد عابدی که به اندازه چشم به هم زدنی خدا را نافرمانی نکرده است.
پس زمانی که نصف شب برسد، به طاعت خدا بپرداز و نماز بخوان و حاجت بخواه که روایت شده: کسی نمیماند که از خدا حاجت بخواهد، مگر اینکه خداوند در این شب به او میدهد.
میگویم: اگر کسی از انسانها چنین وعدههایی را به کسی خبر بدهد، گمان نمیرود کوتاهی کند، خصوص که وعده دهنده، امثال آن را از او گمان کند، بلکه برای دارنده خِرد، احتمال بزرگی امر کفایت میکند، پس چگونه است حال بندهای که مزد صد عابدی که به اندازه یک چشم بههم زدن خدا را نافرمانی نکرده، اندازه گرفته و آن را ا مری ببیند عظیم که با چیزی از سلطنت دنیا و سعادتها و خوشیهای آن قابل مقایسه نیست و آن بر قلب اهل این جهان خطور نمیکند که چه کرامت و سروری در پی خواهد داشت. و آنگاه که امر بزرگ باشد، عقل منبعث میشود برای عمل، هرچند با احتمال ضعیف، چه رسد به اینکه اخبار تسامح در ادله سنن در عمل به این روایات کافی است.
عمل در این شب، به لحاظ مشهور نبودن عامل کم دارد ولی شب پانزدهم ذیالقعده خصوصیتی دارد که در غیر ش مشهور نیست و این امر نزد اهل مراقبه بسیار مهم است.
تقویم ماه ذی القعده
ماه ذی القعده یکی از ماه های حرام مسلمانان است که ولادت امام رضا(علیه السلام) و حضرت معصومه(سلام الله علیها) در آن واقع شده است. روز بیست و پنجم این ماه، دحو الارض نام دارد.
روایتی از رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) است، به این صورت که یکشنبه ماه ذیالقعده خارج شد فرمود: ای مردم! از شما چه کسی است که بخواهد توبه کند؟ گفتیم: ما همگی میخواهیم توبه کنیم، ای رسول خدا! حضرت فرمود: غسل کنید و وضو بگیرید و چهار رکعت نماز بخوانید، در هر رکعت یک بار «فاتحه» یک بار و سه بار «قل هوالله احد» و یک بار معوذتین را بخوانید. پس از آن، هفتاد بار استغفار و آن را ختم کنید به «لاحول و لاقوة الا بالله العلی العظیم» سپس بگویید: «یا عزیز یا غفار اغفرلی ذنوبی و ذنوب جمیع المومنین و المۆمنات فانه لایغفرالذنوب الا انت»
اوّل ذى القعده:
بنا بر نقلى، اوّل ذى القعده سال 173 هجرى، روز میلاد حضرت فاطمه معصومه(علیها السلام)است.
یازدهم ذى القعده:
روز یازدهم ماه (سال 148 هجرى قمرى) روز میلاد مسعود امام على بن موسى الرضا(علیهما السلام) است.
بیست و سوم ماه ذى القعده:
(سال 203) طبق برخى از روایات شهادت همان حضرت است و زیارت آن حضرت در چنین روزى مناسب است. (هرچند معروف در شهادت آن حضرت «آخر ماه صفر» است)
بیست و پنجم ماه ذى القعده:
طبق روایتى از امام رضا(علیه السلام) روز دحوالأرض است (روزى است که نخستین خشکى ها از زیر آب - که تمام روى زمین را فراگرفته بود - سربرآورد و مطابق بعضى از روایات، نخستین جایى که از زیر آب بیرون آمد و خشک شد و سپس گسترش یافت، سرزمین «مکّه» و بخصوص محلّ «خانه کعبه» بود و لذا مکّه «امّ القرى» ]= مادر همه آبادى ها[ نام گرفت)
آخر ماه ذى القعده:
(سال 220 هجرى قمرى) روز شهادت امام نهم، امام محمّدتقى(علیه السلام)است که به زهر «معتصم عبّاسى» در بغداد مسموم و شهید گشت در حالى که بیش از 25 سال از عمر مبارکش نمى گذشت; بدن مطهّر آن حضرت را به کاظمین که نزدیک بغداد است آوردند و در کنار جدّ بزرگوارش امام موسى بن جعفر(علیهما السلام) به خاک سپردند و انتخاب نام کاظمین بر آن شهر به همین مناسبت است (قبلاً آن جا را «مقابر قریش» مى نامیدند)
در حدیثى آمده است که خود آن حضرت مى فرمود: «اَلْفَرَجُ بَعْدَ الْمأمُونِ بِثَلاثینَ شَهْراً;آسودگى من بعد از مرگ مأمون به فاصله سى ماه خواهد بود»
که این جمله اشاره اى به شهادت آن حضرت بعد از دو سال و نیم (30 ماه) بعد از مرگ مأمون بود. همچنین نشان مى دهد که آن بزرگوار تا چه حد به خاطر فشارهاى دستگاه بنى عبّاس در زحمت بودند.
فرآوری : زهرا اجلال
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع :
مرحوم میرزا جوادآقا ملکی تبریزی در کتاب ارزشمند «المراقبات»
سایت خبرگزاری فارس