از مسجد شیخ لطف‌الله چه می دانید؟ (3)
گنبد مسجد شیخ لطف الله یكى از چند گنبد یك پوششى زمان صفویه است كه با ارتفاع كم، پوشش مناسبى براى صحن كوچك آن به شمار مىرود. از طرفى بلندى آن تا آن اندازه است كه بتواند در كنار میدان بزرگ خودنمایى كرده و بر آن فضا مسلط باشد. خمیدگى گنبد از نقطه برآمدگى بزرگ ناگهان به سمت داخل گراییده و رأس گنبد را تشكیل داده است و این فشار زیاد را دیوارهاى قطور مسجد تحمل مىكند. قطر دیوارها كه از پنجرههاى دیوار اندازهگیرى شده در حدود 70/1 سانتی متر است.
دیوارهاى داخلى از یك هشت ضلعى شروع مىشود. این هشت ضلعی ها هر یك به وسیله كاشی هاى طناب مانند فیروزهاى محصور شده و خطوط بسیار زیبا كه از آثار علیرضا است و مانند قابى هر یك از اضلاع هشتگانه را در میان مىگیرد؛ این خطوط از كاشی هایى به رنگ سفید خیره كننده در میان كاشی هاى آبى تیره به كار رفته است و زاویه هایى كه از این هشت ضلع به وجود آیند پایه خمیدگى بزرگ را تشكیل مىدهند لكن انحناى تدریجى گنبد نقطه شروع انحنا و دایره بزرگ گنبد را از نظر پنهان مىكنند. خمیدگى گنبد را دیوارهاى بادبادك شكل زاویه داری به اضلاع هشت گانه وصل مىكند. قسمت بعدى به سمت خمیدگى به اندازهاى عادى و یكنواخت بزرگ گرایش دارد سرتا سر این خمیدگى به اندازهاى عادى و یكنواخت است كه به ندرت احساس شده یا به چشم مىآید.
كاشی كارى پوشش داخلى گنبد از ابتدا تا انتها تقریباً به یك اندازه بود و تزیین گنبد را تشكیل مىدهد. دیوارهاى جانبى صحن مسجد با گل و بوتههاى متصل به هم به رنگ آبى در یك متن كرمی رنگ تزیین شده است. زاویههاى فوقانى دیوارهاى جانبى از گل و بوته هایى كه طرح آن با سایر قسمت ها تفاوت كلى دارد پوشیده شده و تنوع خاصى به تزیین كلى صحن بخشیده و در اولین نگاه نظر بیننده را جلب مىكند. زیبایى كاشی كارى این مسجد اعم از كاشی هاى معرق خود تنوعى است دلپذیر. كاشى معرق ظریف ترین نوع كاشى و متعلق به قرن هفدهم است. در حقیقت كاشى معرق نوع ظریفى از كاشى هفت رنگ قرن پانزدهم و شانزدهم است.
تزیینات سطح داخلى گنبد عبارت است: از ستارههاى بسیار بزرگ مكرر به رنگ زرد طلایى كه با طرح درهمى از پیچك هاى به هم پیچیده پوشیده شده. طرح و ترسیم این مسجد و نقشه قالی هاى اردبیلى منبع الهام مشتركى دارند. ضمناً شباهت بسیار نزدیك با تزیینات مسجد شاه دارد، كاشی كارى بقیه گنبد از طاق رومی هایى تشكیل شده كه هر یك شامل گل و بوتههاى زیبایى است. این گل بوتهها در پارچه بافى هم به كار رفته و هم اكنون نمونه هایى از آن وجود دارد. روشنایى داخل این مسجد نیز قابل توجه است. در اطراف گنبد به فواصل منظم سوراخ هایى در قطر گنبد تعبیه شده كه به وسیله پنجرههاى گچبرى از داخل و خارج مسدود مىشود.
این گچبری ها عبارت اند از: طرح هاى منظمى كه به نسبت مساوى فضاى خالى در میان آنها وجود دارد. مجموع نورهایى كه از این پنجرهها به داخل مىتابد زیبایى آسمانى و خیالپرورى به تزیینات كلى صحن مىبخشد. كوچك ترین نقطه ضعفى در این بنا دیده نمىشود اندازهها بسیار مناسب، نقشه طرح بسیار قوى و زیبا به طور خلاصه توافقى است بین یك دنیا شور و هیجان و یك سكوت و آرامش با شكوه كه زاییده ذوق سرشار زیباشناسى بوده و منبعى جز ایمان مذهبى و الهام آسمانى نمىتواند داشته باشد. كتیبههاى زیبایى كه علیرضا بر داخل و خارج این مسجد نگاشته زیباترین خط زمان خود است. نابغهاى كه این همه شكوه و جلال زیبایى و هنر را به این مسجد بخشیده كسى است كه سمت چپ و راست محراب را امضا نموده و خود را فقیر حقیر محتاج به رحمت خدا محمد رضا بن استاد حسین بناى اصفهانى معرفى كرده است و بعد از نام او تاریخ 1028 هجرى (1618 میلادى) دیده مى شود.
مسجد شیخ لطف الله چند تفاوت اساسى با دیگر مساجد اصفهان دارد. این مسجد داراى صحن نیست و مناره نیز ندارد، حال آنكه مساجد باستانى دیگر معمولاً صحنى بزرگ و مناره یا مناره هایى نیز دارند. گنبد مسجد شیخ الله با گنبدهاى مساجد دیگر متفاوت است و دو پوش پیوسته است. این مسجد برخلاف مساجد دیگر وسعت چندانى ندارد و در حقیقت نمازخانهاى كوچك است.
برگرفته از: سایت اصفهان
