بزرگ مردی از تبار علم و دانش

وی در جوانی به درجه اجتهاد رسید و "کتاب تذهیب الاحکام" را که از کتب معروف شیعه است در این دوره و با پیشنهاد استاد خود شیخ مفید نوشت و این نشان از تبحر این استاد در زمینه های مختلف دینی داشت.

فرآوری: محمد باعزم - بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

محمد بن حسن بن علی بن حسن عالم بزرگ شیعی قرن 5، مشهور به شیخ طوسی و شیخ الطائفه به معنای بزرگ قوم  از بزرگترین محدثان و فقیهان شیعه. وی نویسنده دو کتاب التهذیب و الاستبصار از کتاب‌های چهارگانه حدیثی شیعه است. در ۲۳ سالگی از خراسان به عراق آمد و از اساتیدی چون شیخ مفید، سید مرتضی استفاده کرد. خلیفه عباسی، کرسی تدریس کلام بغداد را به او سپرد. هنگامی که کتابخانه شاپور در آتش سوخت، به ناچار به نجف رفت و در آنجا حوزه علمیه ساخت. شیخ طوسی، بعد از وفات سید مرتضی رهبری و مرجعیت شیعیان را بر عهده گرفت. کنیه وی ابوجعفر است و جعفر در زبان عربی به این معناست که فردی که از نظر دانش و علم پربار و پرثمر باشد و مملو از علوم باشد را به جعفر لقب می دهند تا نشان دهنده عظمت وی باشد.

ابوجعفر محمد ابن حسن ابن علی ابن حسن طوسی شخصیتی کم نظیر است. به ایشان لقب شیخ الطائفه داده شده است. در زمینه کار علمی ایشان به چند مورد می توان اشاره نمود: زحماتی که از اساتید متقدم در دست ایشان قرار داشته است به ایشان رسیده مثل شیخ صدوق که هم فرزند و هم پدر از اکابر علمای امامیه هستند. با توجه به قرب زمانی این بزرگان به عهد ائمه علیهم السلام در قرن سوم باعث شد موفقیت چشمگیری در این زمینه داشته باشند.

از عوامل دیگری که در ایجاد بستر مناسب در دوران شیخ طوسی تاثیر داشتند وجود افرادی مثل شیخ مفید و سید مرتضی که شیخ طوسی از محضرشان استفاده کرده است می باشد. در عین اینکه خودش به اجتهاد رسیده بود.

همچنین تقابل زمانی بین شیخ طوسی و آل بویه در زمینه ی فعالیتهای علمی ایشان تاثیر به سزایی داشته است. چرا که حمایت های همه جانبه ی آل بویه، وسعت جغرافیایی حکومتشان و قدرت نظامی برترشان نسبت به رقبا زمینه مناسبی برای فعالیتهای شیخ طوسی به شمار می رود.

نظریات و نوشته های فقهی او مثل نهایه، الخلاف و مبسوط، مورد توجه فقیهان شیعه است. التبیان، کتاب مهم تفسیری اوست. شیخ طوسی در سایر علوم اسلامی مثل رجال و کلام و اصول فقه نیز صاحب‌نظر بود و کتاب‌های او جزء کتاب‌های مرجع علوم دینی است. او تحول در اجتهاد شیعی را آغاز کرد و مباحث آن را گسترش داد و در برابر اجتهاد اهل سنّت به آن استقلال بخشید. نامدارترین شاگرد او ابوالصلاح حلبی است.

نظرات دانشمندان در مورد ایشان:

علامه حلّی در مورد ایشان فرموده است: «شیخ طوسی، پیشوای دانشمندان شیعه و رئیس طایفه امامیه است. او در علوم حدیث، رجال، فقه، اصول و کلام صاحب‏نظر بود و تمام فضیلت‏ها به وی منسوب است».

علامه بحرالعلوم نیز می گوید:«شیخ طوسی، برپا کننده پرچم‏های شریعت فقه و پیشوای شیعه بعد از ائمه معصومان و تکیه‏گاه شیعیان در تمام موضوعاتی است که به مذهب و دین تعلق دارد».

خواجه نصیرالدین طوسی: «شب‏ها را بیدار می‏ماند و سرگرم مطالعه بود. کتاب‏های زیادی در کنار خود می‏گذاشت و هنگامی که از مطالعه یک نوع از آن خسته می‏شد، به مطالعه نوع دیگر می‏پرداخت. او ظرف آبی در کنار خود قرار می‏داد تا به وسیله آن خواب را از چشمان خود دور کند تا بیشتر مطالعه نماید. هنگام سحر که با مطالعه فراوان بعضی از مشکلات علمی را حل می‏کرد، می‏گفت: کجایند پادشاهان و فرزندان آنها، تا این لذت را ببینند."

امام خمینی:«شیخ طوسی در 52 سالگی نیز درس می‏رفته است، در صورتی که در سن بیست و سه سالگی برخی از کتابهای خود را نگاشته است، کتاب تهذیب الاحکام را گویا در همین سن نوشته، او در سن 52 سالگی در حوزه درس مرحوم سید مرتضی حاضر شده است که به آن مقام والا دست پیدا کرده است».

همه این موارد نشان دهنده عظمت و قدرت علمی و سیطره دانش ایشان در زمان خویش و تاثیرات فراوان علمی ایشان در دوره های بعد تا قرن های متوالی است چنانچه در حال حاضر نیز آثار ایشان در محیط های علمی در غرب و شرق عالم مورد مطالعه قرار می گیرد.