اعمال چگونه ثبت می شوند؟

فرشتگان مامور الهی، از تمامى اعمال انسان آگاهند و اگر مواردى باشد که بر آنها مخفى بماند، خداوند متعال خود شاهد و گواه بر اعمال است.

قرآن کریم در رابطه با نوشتن اعمال مى  فرماید: «وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ»؛ [ زخرف (43)، آیه 80] و فرستادگان ما که نزد آنان مى  باشند، مى  نویسند. (مأمور نوشتن اعمال آنها هستند)؛ «وَ انَّ عَلَیْکُمْ لَحافِظینَ کِراماً کاتِبینَ یَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ»؛ [انفطار( 87)، آیات 10- 12] و بر شما نگهبانانى است، نویسندگانى بزرگوار، مى  دانند آنچه را انجام مى  دهید.
این فرشتگان مامور الهی، از تمامى اعمال انسان آگاهند و اگر مواردى باشد که بر آنها مخفى بماند، خداوند متعال خود شاهد و گواه بر اعمال است. [حضرت امیر (علیه السلام) در دعاى کمیل می فرمایند:«وَ کُلَّ سَیِّئَةٍ امَرْتَ بِاثْباتِهَا الْکِرامَ الْکاتِبینَ الَّذینَ وَکَّلْتَهُمْ بِحِفْظِ ما یَکُونُ مِنّى  وَ جَعَلْتَهُمْ شُهُوداً عَلَىَّ مَعَ جَوارِحى  وَ کُنْتَ انْتَ الرَّقیبَ عَلَىَّ مِنْ وَرائِهِمْ وَ الشَّاهِدَ لِما خَفِىَ عَنْهُم».خداوندا، بیامرز بر من هر بدى را که فرشتگان بزرگوارت را مأمور ثبت آنها کرده اى؛ فرشتگانى که بر حفظ اعمال من گماشته اى و آنان را به همراه اعضا و جوارحم، شاهد بر من قرار داده اى و تو از وراى آنان بر من نگهبان و شاهد بر آنچه که از آنان پنهان مانده، هستی.] قرآن کریم در این زمینه مى  فرماید: «انَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقیباً»؛ [نساء (4)، آیه 1] همانا خداوند بر شما نگهبان است.

قرآن کریم در جاى دیگر مى  فرماید: «وَ وُضِعَ الْکِتابُ فَتَرَى الُمجْرِمینَ مُشْفِقینَ مِمَّا فیهِ وَ یَقُولُونَ یا وَیْلَتَنا ما لِهذَا الْکِتابِ لایُغادِرُ صَغیرَةً وَ لاکَبیرَةً الَّا احْصیها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً»؛[ کهف( 18)، آیه 49] و کتاب نهاده مى  شود، پس تبهکاران را مى بینى از آنچه در کتاب است هراسناکند و مى گویند: واى بر ما! این چه کتابى است که هیچ کوچک و بزرگى را فرو گذار نکرده، مگر اینکه همه را برشمرده است و هر عملى را که انجام داده  اند حاضر مى یابند.
ظاهر آیه این نیست که عمل نوشته شده را مى بینند، بلکه عین اعمالى را که طىّ یک عمر انجام داده اند، یکجا مى بینند. پس اعمال انسان به طور یقین ثبت مى شود، هر چند واقعیت آن ثبت براى ما روشن نباشد.

آثار اعمال در محیط منعکس می شود

در آیه 12 سوره یس خداوند به مساله معاد و رستاخیز و ثبت و ضبط اعمال براى حساب و جزا اشاره كرده، مى فرماید: ما مردگان را زنده مى كنیم (إِنَّا نَحْنُ نُحْیِی الْمَوْتَى)
تكیه روى عنوان ((نحن)) (ما) اشاره به این است كه با قدرت عظیمى كه همه در ما سراغ دارید دیگر جاى بحث و گفتگو نیست كه چگونه استخوان هاى پوسیده و عظام رمیم از نو جان می گیرد، و لباس   حیات در تن مى پوشد؟ نه تنها مردگان را زنده می كنیم بلكه تمام آنچه را از پیش فرستاده اند و تمام آثار آنها را مى نویسیم (وَنَکْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ )
بنا بر این چیزى فروگذار نخواهد شد مگر اینكه در نامه اعمال براى روز حساب محفوظ خواهد بود.
جمله ((ما قدموا)) (آنچه را از پیش فرستادند) اشاره به اعمالى است كه انجام داده اند و اثرى از آن باقى نمانده، اما تعبیر به ((و آثارهم )) اشاره به اعمالى است كه از انسان باقى مى ماند و آثارش در محیط منعكس می شود، مانند صدقات جاریه (بناها و اوقاف و مراكزى كه بعد از انسان باقى می ماند و مردم از آن منتفع مى شوند.)
این احتمال نیز در تفسیر آیه وجود دارد كه ((ما قدموا)) اشاره به اعمالى است كه جنبه شخصى دارد، ((و آثارهم)) اشاره به كارهائى است كه سنت می شود و بعد از انسان نیز موجب خیر و بركت، و یا شر و زیان و گناه مى گردد.
در پایان آیه براى تاكید بیشتر مى افزاید ما همه چیز را در كتاب آشكار احصا كرده ایم (وَکُلَّ شَیْءٍ أحْصَیْنَاهُ فِی إِمَامٍ مُبِینٍ)

انواع كتاب هاى ثبت اعمال

از آیات قرآن مجید چنین استفاده می شود كه اعمال انسان در چند كتاب ثبت و ضبط می گردد، تا به هنگام حساب هیچ گونه عذر و بهانه اى براى كسى باقى نماند.
1- "نامه اعمال شخصى" است كه ثبت كننده تمام كارهاى یك فرد در سراسر عمر او است ، قرآن مى گوید: روز قیامت به هر كس گفته مى شود: اقرء كتابك كفى بنفسك الیوم علیك حسیبا: «خودت نامه اعمالت را بخوان ، كافى است كه خود حسابگر خویش باشى.» (اسراء/ 14)
این همان كتابى است كه ((نیكوكاران آن را در دست راست دارند و بدكاران در دست چپ.(حاقه/ 19 و 25).
2- كتابى است كه ((نامه اعمال امت ها)) است، و بیانگر خطوط اجتماعى زندگى آنها می باشد چنانكه قرآن مى گوید: كل امة تدعى الى كتابها: روز قیامت هر امتى به نامه اعمالش فرا خوانده می شود. (جاثیه - 28)
3- همان كتاب نامه جامع و عمومى لوح محفوظ است كه نه تنها اعمال همه انسانها از اولین و آخرین، بلكه همه حوادث جهان در آن یكجا ثبت است، و گواه دیگرى در آن صحنه بزرگ بر اعمال آدمى است، و در حقیقت امام و رهبر براى فرشتگان حساب، و ملائكه پاداش و عقاب است.

حدیثی گویا و بیدار کننده

در حدیث گویا و بیدار كننده اى از امام صادق (علیه السلام) می خوانیم: رسول خدا وارد زمین بى آب و علفى شد، به یارانش فرمود: هیزم بیاورید، عرض كردند: اى رسول خدا! اینجا سرزمین خشكى است كه هیچ هیزم در آن نیست، فرمود: بروید، هر كدام هر مقدار می توانید جمع كنید، هر یك از آنها مختصر هیزم یا چوب خشكیده اى با خود آورد، و همه را پیش روى پیغمبر (صلى الله علیه و آله) روى هم ریختند (شعله اى در آن افكند و آتشى عظیم از آن زبانه كشید) سپس پیامبر اکرم فرمود: اینگونه گناهان (كوچك) روى هم متراكم مى شوند (و شما براى تك تك آنها اهمیتى قائل نیستید!) سپس فرمود: بترسید از گناهان كوچك كه هر چیزى طالبى دارد، و طالب آنها آنچه را از پیش فرستادند، و آنچه را از آثار باقى گذاشته اند مى نویسد و همه چیز را در كتاب مبین ثبت كرده .(نورالثقلین، ج4، ص378)
این حدیث تكان دهنده ترسیمى است گویا از تراكم گناهان كم اهمیت و آتش عظیمى كه از مجموع آنها زبانه مى كشد.

منابع:
مجموعه جزوات صفیر هدایت؛ حجت الاسلام ضیاء آبادی
سایت حوزه
خبرگزاری شبستان