خیال پردازی های دینی!!

تا به حال شده کاری کرده یا مشغول کاری بوده باشی که فکر می کردی بهترین کار و بهترین انتخاب و صحیح ترین عمل بوده و شاید هنوز هم با خود فکر کنی داری کار درست رو انجام می دهی؟

به خیالت تمام سعیت رو داری می کنی که به نتیجه برسی اما غافلی از اینکه، ای دل غافل راه رو اشتباه رفتی؟ کاش همین وسط راه نگاهی هم به عقب بکنی شاید راه درست رو تشخیص بدی اما هستند کسانی که تا انتهای راه با این فکر که راه درست را انتخاب کردند می روند و در پایان جز حسرت و پشیمانی سودی عایدشان نیست. اینجاست که خداوند کریم در آیه 103 و 104 سوره کهف می فرمایند:

قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمَالًا(103) الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعًا(104)

بگو: «آیا شما را از زیانكارترین مردم آگاه گردانم؟» [آنان‏] كسانى‏اند كه كوشش‏شان در زندگى دنیا به هدر رفته و خود مى‏پندارند كه كار خوب انجام مى‏دهند.

مثل این افراد نیز مثال انسان هایی است که در خوابند و در وادی غفلت به سر می برند و خود از غفلت خویش بی خبرند.

این آیه خبر مى‏دهد از آنهایى كه در عمل از هر زیانكارى زیانكارترند و آنها كسانى هستند كه در زندگى دنیا نیز از عمل خود بهره ای نگرفتند، در عین حال گمان مى‏كنند كه كار خوبى انجام مى‏دهند"، و همین پندار است كه مایه تمامیت خسران ایشان شده است.

اخسرین اعمالا چه كسانى هستند؟!

در زندگى خود و دیگران بسیار دیده ایم كه گاه انسان كار خلافى انجام می دهد در حالى كـه فـكـر مـى كـنـد كـه كـار خـوب و مـهـمـى انـجـام داده اسـت، ایـن گـونـه جـهـل مـركـب مـمـكـن اسـت یـك لحـظـه و یا یك سال، و یا حتى یك عمر ادامه یابد، و راستى بدبختى از این بزرگتر تصور نمى شود.

و اگر مى بینیم قرآن چنین كسانی را زیانكارترین مردم نام نهاده ، دلیلش روشن است ؛ براى اینكه كسانى كه مرتكب گناهى مى شوند اما مى دانند خلافكارند غالباً حد و مرزى براى خلافكارى خود قرار مى دهند، و لااقل چهار اسبه نمى تازند و بسیار مى شود كه به خود مى آیند و براى جبران آن به سراغ توبه و اعـمـال صـالح مـى رونـد، امـا آنـهـا كـه گـنـهـكـارنـد و در عـیـن حال گناهشان را عبادت، و اعمال سوئشان را صالحات و كژى ها را درستى ها مى پندارند، نـه تـنـها در صدد جبران نخواهند بود بلكه با شدت هرچه تمام تر به كار خود ادامه مى دهـنـد، حـتـى تـمـام سـرمایه هاى وجود خود را در این مسیر به كار مى گیرند و چه تعبیر جالبى قرآن درباره آنها ذكر كرده: (أخْسَرِینَ أَعْمَالًا). به بیان دیگر می توان گفت آنها کسانی هستند که از خود بیگانه اند.

كسانى كه اعتقادات صحیحى ندارند و از پندارهاى باطل خود پیروى مى‏كنند، تنها در یك عمل خسارت نمى‏كنند، بلكه در همه‏ى برنامه‏ها زیان مى‏بینند ؛ زیرا معیار ارزش هر كارى انگیزه‏ى درست آن است و قرآن نیز با تعابیرى همچون: «أحسب، یحسبون، لا یحسبنّ، أفحسبتم و...» از حسابگرى‏هاى متّكى به خیال و پندار بى‏اساس، انتقاد كرده است.

همین مسئله اهمیت بازبینی مداوم اعمال و افکار انسان را روشن می سازد ؛ چرا که شاید تا به حال خود را به صراط صحیح می پنداشتیم ولی در واقع به سوی ضلالت و گمراهی می شتافتیم.

بازنگری اعمال و افکار

مراقبت از خویشتن این است كه شخص هماره مراقب خود باشد كه از فرمان الهى سر برنتابد و به میثاقى كه با خدا دارد وفادار بماند.

پس از آن نیز میزان فرمانبردارى خویش را بررسى و عملكرد خود را حسابرسى كند كه نظارت، مراقبت، محاسبه نفس و بازنگرى هر روزه اعمال، زمینه شكوفایى و اكتساب فضایل و تكمیل و تكامل نفس را هموار مى‌سازد.

اگر فرد یا جامعه‌ای در اعمالی که انجام می‌دهد بازنگری نکند، در بعد فردی محاسبه نفس نداشته و در باب شیوه و نفوذ فرهنگ بیگانه در فرهنگ خودی بازنگری و بازشناسی نداشته باشد، امکان فاصله گرفتن از هویت واقعی بسیار زیاد می شود و این فاصله گرفتن می‌تواند آن قدر پیش رود که به نسیان خود و فرهنگ خودی و از خودبیگانگی بیانجامد و راه نجات برای از خودبیگانگی او متصور نیست.

قرآن مجید در این خصوص می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِینَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَاهُمْ أَنفُسَهُمْ أُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ» (حشر 18/19) ای کسانی که ایمان آورده‌اید تقوای الهی پیشه کنید و هر کسی در باب آنچه برای فردای قیامت پیش فرستاده بیندیشد و آن را بازنگری کند و تقوای الهی پیشه کنید که خدا به آنچه انجام می‌دهید آگاه است و همانند کسانی نباشید که خدا را فراموش کردند و خداوند آنان را از خویشتن خویش فراموش ساخت.

بازنگری نسبت به اعمالی است که برای سعادت خویش انجام داده است. انسان در همان زمان که برای خدا هم کاری را انجام می‌دهد ممکن است دیگری به صورت مرموزی بر او حاکم شود. از این رو باید حتی نسبت به اعمالی که آنها را خوب می‌پندارد، بازنگری داشته باشد و فراموش نکند که آدمی گاه در همین بازنگری نیز دچار غفلت و خود فریبی می‌شود. به همین دلیل قرآن می‌فرماید: وَاتَّقُوا اللَّهَ : تقوای الهی پیشه کنید.

نفس مسوله انسان را به زشتی امر نمی کند بلکه اغوا می کند و زشتی ها را خوب، جلوه می دهد. نفس مسوله تمام خصوصیات روانی هر کس را شناسایی می کند ولی می داند هر کس از چه چیزهایی خوشش می آید.

آنگاه است که وقتی در قیامت پرده ها کنار می رود و خدا می فرماید: اینان کسانی بودند که «یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعًا» کار بد می کردند ولی می پنداشتند کار خوبی است.

خیلی ها تحت ولایت نفس مسوله اند و خیال می کنند کارهایشان خوب است. از همین روست که در علامات باطنى مۆمن‏ می فرمایند که : «مدح و ثناى كسى كه او را نمى‏شناسد ، مۆمن را مغرور نمى‏كند و بررسى‏ اعمالش را رها نمى‏كند. خود را در عمل مقصّر مى‏بیند و اعمال صالح انجام مى‏دهد.» (أسرار آل محمد علیهم السلام / ترجمه كتاب سلیم ؛ ص541) و مۆمن واقعی دائم در حال بازنگری اعمال و افکارش است.

زندگی همیشه دکمه بازگشت به عقب و ویرایش ندارد تا جبران مافات نمود، فرصت ها چون برق و باد در گذر است و اندیشه و اعمالمان در حال ساختن فردایمان، امروز را دریاب که شاید فردایی در کار نباشد تا گذشته ها را بازنگری و آینده را از نو بسازی.

بخش قرآن تبیان

منابع:

1)     تفسیر المیزان، علامه طباطبایی

2)     تفسیر نور، حجت الاسلام محسن قرائتی

3)     تفسیر نمونه ، آیت الله مکارم شیرازی

4)     انسان شناسی، محمود رجبی

5)     نفس مسوله و راه های رهایی از آن، آیت الله جوادی آملی

6)     آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن جلد:”5،بهشتی، محمد

7)     أسرار آل محمد علیهم السلام / ترجمه كتاب سلیم

8)     پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مطالب مرتبط:

عوامل خوشبختی و بدبختی در قرآن

دنیای فریبنده ، زیان زننده و گذرا !

آیا امکان دارد علمی زیانبار باشد؟