حقوق انسانها قبل از تولد

ماده 957 قانون مدنی در مورد حقوق مدنی جنین چنین مقرر می‌دارد: «حمل از حقوق مدنی متمتع می‌گردد مشروط بر این‌که زنده متولد شود.» منظور قانون‌گذار از این ماده این است که در صورتی که مصلحت اقتضا کند ممکن است جنین حتی قبل از تولد دارای حق گردد مشروط بر این‌که زنده به دنیا آید، بنابراین می‌توان گفت جنین نیز دارای نوعی شخصیت است و می‌تواند صاحب حق باشد.

حقوق مدنی جنین:

حق حیات: جنین این حق را دارد که تا زمان تولد زنده بماند به همین دلیل در حقوق اسلام سقط جنین مجاز شمرده نشده و برای مرتکبین عمل سقط، ولو پدر و مادر، حسب مورد، قصاص و دیه مقرر گردیده است.

ماده 622 قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد: «هرکس عالماً عامداً به واسطه ضرب یا اذیت و آزار به زن حامله، موجب سقط جنین وی شود، علاوه بر پرداخت دیه یا قصاص حسب مورد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد.»

در صورتی که حیات جنین با حیات مادر در تعارض باشد حفظ حیات مادر اولویت دارد و در این صورت با تشخیص مراجع صالح سقط جنین امکان پذیر است و جرم محسوب نمی‌شود.

1استثناهای حقوق انسان قبل از تولد

اصل این است که انسان قبل از تولدش دارای حقی نیست مگر در موارد استثنایی که قانون تعیین کرده است و این استثناها شامل موارد ذیل می شود:

1 می توان به نفع جنین معدوم (جنینی که هنوز وجود ندارد و شایددر سال های آینده موجود شود) تعهد و جنین را از برخی حقوق بهره مند کرد بدون اینکه نطفه او زمان ایجاد تعهد منعقد شده باشد براین اساس طبق قانون بیمه زوج می تواند حتی پیش از باردارشدن همسر خویش برای فرزندانی  که ممکن است دارا شود قرارداد "بیمه عمر" منعقد کند.

2 در وقف می توان به تبع موجود (یعنی به تبعیت از افرادی که برای آنها وقف صورت گرفته است) برمعدوم (کسی که هنوز حتی نطفه اش منعقد نشده است) وقف کرد مثلا اگر ملکی به نفع شخصی وقف شده است وقتی در آینده دارای فرزند شود این وقف می تواند مورد استفاده فرزند او که سال های بعد مولد شده است نیز قرار گیرد.

2شرایط ارث برای جنین

از دیدگاه قانون مدنی برای اینکه جنین از اموال متوفی ارث ببرد وجود 2 شرط ضروری است:

1 نطفه جنین در زمان فوت مورث منعقد بوده باشد

اگر تاریخ انعقاد نطفه پس از مرگ مورث باشد می توان گفت جنین در زمان مرگ وی موجود نبوده است به استناد ماده 877 قانون مدنی در صورتی که در وجود این شرط بین ورثه اختلافی پیدا شود قانونی که برای اثبات نسب مقرر است ملاک عمل خواهد بود بدین توضیح که ارث بردن جنین مشروط براین است که فاصله زمانی بین مرگ مورث و تولد نوزاد بیش از 10 ماه نباشد.

نکته: ماده 875 قانون مدنی مقرر می دارد: "شرط وراثت، زنده بودن در حین فوت مورث است و اگر حملی باشد در صورتی ارث می برد که نطفه او حین الفوت منعقد بوده و زنده هم متولد شود اگر چه فورا پس از تولد بمیرد"

2 جنین زنده متولد شود اگر چه فورا پس از تولد بمیرد

به استناد ماده 876 قانون مدنی اگر هنگام به دنیا آمدن نوزاد در زنده متولد شدن آن شک شود؛ یعنی ندانیم که جنین، مرده به دنیا آمده یا اینکه زنده به دنیا آمده و لحظه ای بعد مرده است و دلیلی هم برای اثبات این امر وجود نداشته باشد مسأله ارث بردن وی منتفی خواهد بود.

مقصود از دلایل یاد شده اماره های پزشکی و مفاد شهادت پرستار و سایر گواهان است لازم به ذکر است که گریه کردن و حرکت کردن جنین در زمان ولادت از نشانه های ظاهری حیات اوست ولی اظهار نظر نهایی در این مورد به عهده پزشک کارشناس قرار دارد.

نکته: ماده 875 قانون مدنی مقرر می دارد: "شرط وراثت، زنده بودن در حین فوت مورث است و اگر حملی باشد در صورتی که ارث می برد که نطفه او حین الفوت منعقد بوده و زنده هم متولد شود اگر چه فورا پس از تولد بمیرد"

3 ارث و وصیت به نفع جنین نامشروع

ارث: به موجب ماده 884 قانون مدنی، فرزند ناشی از زنا از پدر و مادر و اقوام خود ارث نمی برد اما اگر حرمت رابطه ای که طفل ثمره آن است نسبت به یکی از پدر و مادرثابت شود ولی نسبت به دیگری به واسطه اکراه یا شبهه زنا ثابت نباشد فرزند فقط از طرف اخیر و اقوامش ارث می برد این حکم در ماده 1167 قانون مدنی نیز آمده که طفل ناشی از زنا ملحق به زانی نمی شود.

وصیت: قانون گذار در این مورد سکوت کرده است اما طفل نامشروع از پدرو مادر و اقوام آنان ارث نمی برد البته نباید فراموش کرد وصیت امری غیر از وراثت است بنابراین به نفع جنین حاصل از ارتباط نامشروع نیز می توان وصیت از جانب اشخاص را ممکن دانست.

4 تامین ارث حمل

به حکم ماده 878 قانون مدنی برای اینکه سهم الارث جنین حفظ شود و حقوق وی ضایع نشود دو راهکار متصور است:

1 اگر جنین با زنده متولد شدن خود مانع از ارث بردن تمام یا بعضی از ورثه شود ترکه تا زمان تولد وی تقسیم نخواهد شد به عنوان مثال اگر بازماندگان متوفی برادر و خواهر او باشند و همسر میت باردارباشد این جنین که فرزند متوفی محسوب می شود در صورت زنده متولد شدن مانع از ارث بردن برادر و خواهر میت خواهدشد در چنین موردی تقسیم ترکه تا زمان تولد جنین به تعویق خواهد افتاد.

2 اگر جنین مانع ارث بردن هیچ یک از سایر ورثه نباشد و آنها بخواهند ترکه را تقسیم کنند باید برای جنین سهمی که مساوی سهم "دو پسر" از همان طبقه باشد کنار گذارند و بقیه را بین خود تقسیم کنند البته این تقسیم تا زمانی که وضعیت جنین معلوم شود معتبراست.

نکته: چنانچه جنین مرده متولد شود مثل این است که اصلا به نفع او وصیتی نشده است اما اگر حتی برای چند لحظه پس از تولد زنده بماند حقوق به او تعلق می گیرد و اگر فوت کند اموال و حقوق او در قالب ارث و وارث یا وراث او منتقل می شود.

5 اداره سهم الارث جنین

اداره سهم الارث جنین به عهده ی ولی یا وصی منصوب از جانب پدر و جد پدری خواهد بود اگر جنین فاقد ولی یا وصی باشد دادگاه صالح برای اداره سهم الارث او، امین معین می کند (ماده 103 قانون امورحسبی) البته به استناد ماده 120 قانون امور حسبی، سمت امینی که برای حفظ اموال جنین معین شده است پس از تولد طفل زائل می شود.

کلید واژه: فرزند، طفل، قبل از تولد، فوت، اموال، وارث، ارث، زنده، وقف، وصی، ولی، جنین

منابع: باشگاه همسران جوان/ همشهری شماره 233

مطالب مرتبط:

نظام حقوقی جهیزیه در ایران

از طلاق غیرقابل رجوع تا ادعای اعسار و مجازات سقط جنین