هنر پوستر ژاپن

بسیاری از مردم جهان،ژاپن را معمایی مبهم،غیر قابل درک،سرد و دور افتاده می‌دانند.برای آن‌ها،ژاپن‌ عبارت است از مردمی با اندیشه و ذهنیتی جمعی که توده‌ای نفوذناپذیر را تشکیل می‌دهند.همبستگی‌ و عزم ملی در زندگی اجتماعی آنان یک الگوست.یکی از نمادهای آشکار و باارزش این همبستگی را می‌توان در حفظ فرهنگ در سنن ژاپنی مشاهده کرد.ژاپنی‌ها با جدیّت و پشتکار مثال زدنی شان از آداب‌ و رسوم سنتی خود حفاظت می‌کنند و به آن استمرار می‌بخشند و در این میان هنرمندان ژاپنی‌ سردمداران اصلی انجام این وظیفه به حساب می‌آیند.

یکی از بارزترین وجوه حضور فرهنگ ژاپن را می‌توان در پوسترهای ژاپنی مشاهده کرد.روحیات و ذهنیات هنرمند ژاپنی چنان پیوند عمیقی با سنت‌های ملی خود دارد که حتی در آثاری که هیچ نقش یا نوشتار ژاپنی،ندارند.می‌توان ردّ پای فرهنگ غنی این سرزمین را مشاهده نمود.طراحان ژاپنی در خلق‌ آثار خود پشتوانه‌ای از فرهنگ و تمدنی قدرتمند دارند.از مراسم تئاتر نوه‌1و کانزه‌2،از هایکوهای‌ باشو3تا باسمه‌های هکوسای‌4از فلسفه‌ی ذن‌5و آموزه‌های لائوتسه‌6تا معماری معابد منطقه‌ی نارا7،حضور همه‌ی این‌ها را می‌توان در پوسترهای طراحان گرافیک ژاپن ملاحظه نمود.بله‌ طراحان صرفا به نقوش و خوشنویسی ژاپنی بسنده نمی‌کنند و در کشف زیبایی به گوشه گوشه‌ی‌ سنت‌های این سرزمین سرک می‌کشند و در خلق آثار خود از همه‌ی این‌ها سود می‌جویند.

طراحی پوستر در ژاپن ویژگی‌های خاصی دارد.یکی از این ویژگی‌ها،تنوع فوق العاده در سبک و نگاه‌ طراحان می‌باشد.به همین دلیل است که نمی‌توان پیشوند مکتب را به پوستر ژاپن اضافه نمود.معمولا در مکاتب شناخته شده‌ی پوستر در دنیا.مانند مکتب لهستان یا سوییس.ویژگی‌های مشترک فراوانی‌ در نگاه و سبک طراحان وجود دارد که غالبا نتیجه‌ی فضای اجتماعی می‌باشد.ولی این نکات مشترک‌ در گرافیک ژاپن کمتر به چشم می‌خورد.یکی از دلایل این امر حضور میلیونی طراحان در ژاپن است. سالیانه بین بیست تا سی هزار نفر از دانشگاه‌های هنری توکیو فارغ التحصیل می‌شوند.بنابراین برای‌ هنرمندان جوان ضروری است که بلافاصله به شیوه و نگاه شخصی دست یابد تا بتوانند حضور خود را ثابت کنند.امر تدریس در دانشگاه نیز از همین دیدگاه پیروی می‌کند.و روند آموزش به گونه‌ای است تا دانشجویان به دنبال کشف راه‌حل‌های تصویری جدیدتری باشند.تنوع موجود در گرافیک ژاپن تا حد زیادی معلول همین مسئله می‌باشد.

گرایش به طنز و حقه‌های تصویری در آثار فوکودا8،آثار معماری گونه‌ی تاناکا9،نگاه شاعرانه‌ کویچی ساتو01،گرایش‌های افراطی یوکو11به هنر پاپ و تصویرسازی‌های ناگایی‌21و یوجی‌ ساتو31تنها نمونه‌ای برجسته‌ای از این دیدگاه‌های متنوع می‌باشند.

از دیگر ویژگی پوسترهای ژاپنی،کارکرد متفاوت آن‌ها در برخورد با مخاطب خود می‌باشد.پوسترهای‌ ژاپنی پیش از آن‌که فهمیده شوند باید احساس شوند.این کارکرد پوستر بسیار متفاوت از آن چیزی‌ است که در غرب دنبال می‌شود.در استانداردها و قواعد صحیح طراحی گرافیک در اروپا و آمریکا انتقال موضوع پوستر در درجه‌ی اول اهمیت قرار دارد و به وسیله‌ی پوستر موضوعات ناخواسته به‌ ذهن بیننده نفوذ می‌کنند.درد حالی که در پوسترهای ژاپنی تأثیری که تصاویر بر مخاطب می‌گذارند مهم‌ترین دغدغه‌ی طراح می‌باشد.این تفاوت بارز که اتفاقا بسیار جذاب هم می‌باشد ناشی از دلایل‌ متعددی است.یکی از این دلایل«مکان‌هایی»است که پوستر در آن نمایش می‌یابد.در ژاپن غالبا پوسترها در فضای داخلی فروشگاه‌ها،ایستگاه‌های قطار و مترو و دفاتر شرکت‌ها به نمایش درمی‌آیند. فضای خارجی خیابان‌ها و اتوبان‌ها در تسخیر تابلوهای غول آسا،لامپ‌های نئون و رسانه‌های‌ الکترونیکی می‌باشد و همین امر تأثیر به سزایی در نگرش طراحان و مردم دارد.پوستری که در فضای‌ بسته به نمایش درمی‌آید،ویژگی‌های متفاوتی نسبت به پوسترهای خیابانی دارد،پوسترها الزاما پیام‌ خود را خیلی واضح بیان نمی‌کنند بلکه مضامین در فضای استعاره و با ابهامی عمیق ارایه می‌شوند زیرا که بینندگان آن‌ها نیز زمان بیشتری را در اختیار دارند و لازم نیست تا برای جلب نظر عابرین از اشارات‌ مستقیم استفاده شود.

دلیل مهم‌تری که برای تفاوت در شیوه‌ی ارتباط با مخاطب می‌توان عنوان کرد،تفاوت جهان‌بینی میان‌ جوامع شرقی و غربی است.به‌طور کلی مردم شمرق زمین همواره نگاهی احساسی‌تر،شاعرانه‌تر، استعاری و کنایه‌آمیز به زندگی داشته‌اند.همین نگاه موجب می‌گردد تا طراحانژاپنی در طراحی بیش‌ از آن‌که مقهور نظم و انضباط ماشینی باشند،مجذوب رهایی و آزادی در کیفیت طراحی‌های خود شوند.این نگاه خاص در طراحی ممکن است در بسیاری فرهنگ‌های بیگانه،کارکرد نداشته باشد ولی‌ زیبایی شگفت‌آور پوسترهای ژاپنی معلول همین نگاه است.در واقع این دیدگاه،احترام فراوانی برای‌ شعور مخاطب خود قایل است و سعی نمی‌کند تا موضوعی را آموزش دهد بلکه او را با احساس خود همراهی می‌کند،مانند هایکو،تصویری که با عبارات ارایه می‌شود از هر زیاده گویی بی‌نیاز است.

پوسترهای ژاپنی سعی می‌کنند ما را تحت تأثیر زیبایی‌شناسی خود قرار دهند،طراحان ژاپنی خود را محدود نمی‌سازند و قلمروشان،قلمروی ادراک و شهود ماست.از بی‌نهایت خود جهت سادگی‌ استفاده می‌کنند و در این سادگی به هماهنگی می‌رسند.

آن‌چه که پوستر ارایه می‌کند،لذتی شناور است و آن‌چه که در ذهن می‌ماند خاطره‌ای از آن لحظه‌ می‌باشد.

منبع:

تندیس/ آریا کسایی