جوانی خود را با کلام امیر بساز
جوانی بهار باطراوت زندگی است. گل نشاط، شادابی،تلاش،اراده،پشتكار، نوگرایی، فضیلت جویی و گرایش‌های مذهبی در این فصل می‌شكفدو حیات را فرحبخش و شیرین می‌كند. در این نگاشته بر آنیم تا به جوانی خود با کلام حضرت امیر (علیه السلام) رنگ الهی بدهیم.
چراغ امیدتان را روشن نگه دارید
امید به آینده مهم‌ترین خصوصیت زندگی یك‌جوان به شمار می‌آید. امید چراغی است كه با روشن نگه داشتن آن نیازها،علایق، خواست‌ها و تمایلات سمت و سوی سالم می‌یابد و با اتكا به نیروی‌اراده و تصمیم، جامه عمل می‌پوشد. جوان وقتی به شرایط موجود خود عشق‌می‌ورزد و از اراده و تلاش برخوردار می‌گردد كه افق آینده را روشن بیند.نشاط امید بخش ، نیروی محرّك برای حیات و لذت بردن از كوشش است.امام علی(علیه السلام) بر روشن ماندن چراغ امید تأكید می‌ورزد و ناامیدی رابزرگ‌ترین آفت آدمی می‌شمرد: (قلب الانسان) و ان ملكه الیأس قتله الأسف؛ هنگامی كه ناامیدی قلب‌آدمی را تسخیر كند، تأسف وی را از پای در آورد.(1)
پیش از سخت شدن دلت، خود را بساز
امام همواره با رفتاری نیك و سرشار از مهربانی راهنمای جوانان‌می‌گشت. آن بزرگوار فرزند جوانش را چنین رهنمود می‌دهد: همانا دل جوان‌چون زمین ناكاشته آماده است كه هر بذری در آن افكنند می‌پذیرد؛ و من پیش‌از آن كه دلت سخت شود و مغزت انباشته گردد، به پرورشت پرداختم تا كوشا به كار خویش رُوی آوری؛ و آنچه در پی آزمودن آنی از تجربه اندوختگان به دست آوری و از تجربه آزمایی معاف‌گردی. بدان امید كه آنچه بر ما گذشته است در یابی و آنچه برای ما تاریك‌بود، بر تو روشن شود.(2)
همت عالی، پیش نیاز هر تصمیم است و هر كه بر نردبان همت فراز آید، به‌مقصود دست می‌یابد. از سوی دیگر، بزرگ‌ترین ضعف انسان كوچك‌شمردن و به عبارت ساده‌تر، دست كم گرفتن خویش است
تا روح و نفس باقیست فرصت غنیمت دان
جوانی جرعه‌ای جانبخش است كه گذر عمر آن را به پیری می‌آمیزد. آیا طراوت جوانی را جز پژمردگی دوران پیری در انتظار است.(3)
ای جوان بر قامت خم گشته پیران نگر رفته رفته زندگی بار گرانی می‌شود(4)
فرصت جوانی غنیمتی است كه در جویبار عمر به سرعت می‌گذرد. درواقع «گذشت ساعت‌ها، عمر را می‌كاهد»(5) و فرصت‌ها را نابود می‌سازد:سخت‌ترین اندوه‌ها از دست رفتن فرصت‌هااست.(6)
براساس تحقیقات انجام شده، یك عمر 70 ساله به طور متوسط این گونه‌می‌گذرد:
الف) 25 سال خواب
ب) 8 سال مطالعه و تحصیل و یادگیری
ج) 6 سال استراحت و بیماری
د) 7 سال تفریح و تعطیلات
ه) 5 سال رفت و آمد
و) 4 سال صرف آماده كردن غذا
ز) 3 سال صرف آمادگی جهت انجام فعالیت‌های فوق
ح) 12 سال (باقی مانده) صرف كار مفید(7)
زندگی كوتاه‌تر از آن است كه دست كم گرفته شود.
امام ضمن سفارش به غنیمت شمردن فرصت‌ها،(8) بر شكار آن تأكیدمی‌ورزد(9) و می‌فرماید: فرصت‌های خوب را دریابید؛ زیرا همچون ابر می‌گذرند.(10)
در منظر امام، بازنده كسی است كه عمرش را ببازد»؛ (11) زیرا با گذر عمر پاره‌ای از حیات جوان برده می‌شود: «هیچ عمركننده، روزی از عمر را نمی‌گذراند، جز به ویرانی یك روز از مدّتی كه دارد».(12)
اگر چشم‌هایم بر دو چیز چندان خون بگریند تا به نابودی نزدیك شوند،یك دهم حق آن‌ها را نگزارده‌ام: از دست دادن جوانی و جدایی از دوستان.
برترین اندیشه آن است كه فرصت عمر از دست نرود.(13) این سخن، یك‌هشدار بزرگ است: آنان كه وقتشان پایان یافته، خواستار مهلتند و آنان كه مهلت دارندكوتاهی می‌ورزند.(14)
باید از هدر رفتن گذشته عبرت گرفت و از تباه شدن آینده جلوگیری كرد.این فكر كه «باید سال‌ها قبل شروع می‌كردم» یك اندیشه مخرب است. درعوض باید این گونه اندیشه كرد: «می‌خواهم اكنون شروع كنم، بهترین‌سال‌های من پس از این است».(15)
توصیه اصلی امام بهره‌گیری از زمان «حال» است. این سخن اهمیت واژه«الان» را نشان می‌دهد؛ زیرا كه گذشته از كف رفته است و آینده در پرده‌تردید قرار دارد. اكنون كه در آن به سر می‌بریم، برای تلاش مغتنم است. ازاین رو، امام می‌فرماید: الان الان، من قبل الندم؛ اینك! اینك! (زمان حال را دریابید) پیش از آن‌كه پشیمان شوید.(16)
راه درست تصمیم گرفتن چیست؟
اراده و تصمیم قوی از مشخصه‌های جوان نمونه است؛ چنان كه سستی و سهل انگاری از آفات زندگی زیبا شمرده می‌شود. حضرت علی(علیه السلام) «سستی را از عوامل ناتوانی» می‌خواند(17) و راه درمانش را نشان می‌دهد: بیماری سستی دلت را با اراده قوی درمان كن.(18) عزم و اراده (برای رسیدن به قله كمال) با راحت‌طلبی سازگار نیست،چه بسا خواب‌های شبانگاهی كه تصمیمات روز را برهم زده است.(19)
سرعت و شتاب با روح پرتلاطم جوان همزاد است، ولی گاه این ویژگی باتصمیم‌گیری ناسازگار می‌نماید و به تخریب و حادثه می‌انجامد. به منظور پختگی و افزایش ضریب درستی تصمیم‌های نسل جوان، درنگ و دقّت در بایدهای زیر ضروری است:
الف) مددجویی
شرط نخست موفقیت در تصمیم، توكل و یاری جستن از خدای هستی‌بخش است،
فَاذا عَزَمْت‌َ فَتَوكَّل‌ْ عَلَی اللهِ ان‌َّ اللهَ یُحِب‌ُّ المُتَوَكِّلین‌َ؛(20) هنگامی‌كه تصمیم‌گرفتی، به خدا توكل كن؛ زیرا خداوند توكل كنندگان را دوست دارد.
امیرمۆمنان (علیه السلام) نیز فرزند خویش را بر این نكته رهنمون می‌شد: دركارهایت از او مدد جوی و رازهای خویش را كه از مردم پنهان می‌داری، به اوبگوی؛ سپس كلیدهای گنجینه‌های خود را به دست تو سپرد. اگرپاسخ‌گویی‌اش به طول انجامید، نومید مشو؛ زیرا بخشش به اندازه خواهش‌است و بسا پاسخ را دیر دهد تا خواهش را به درازا كشانی و بیشترت بخشد. بساچیزی خواهی و به تو ندهد، ولی دیر یا زود بهتر از آنت دهد یا آن را به خاطرچیزی دیگر كه برای تو بهتر باشد، از تو باز دارد؛ زیرا بسا چیزی خواهی كه‌گرت دهد، به نابودی دینت انجامد.(21)
امام در فرازی دیگر فرزند جوان خویش را چنین سفارش می‌كند: باید اساسی‌ترین درخواست تو از خدا آن چیزی باشد كه زیبایی‌اش‌برایت ماندگار و سختی‌اش برایت ناپایدار باشد.(22)
اراده و تصمیم قوی از مشخصه‌های جوان نمونه است؛ چنان كه سستی وسهل انگاری از آفات زندگی زیبا شمرده می‌شود. حضرت علی(علیه السلام)«سستی‌را از عوامل ناتوانی» می‌خواند و راه درمانش را نشان می‌دهد: بیماری سستی دلت را با اراده قوی درمان كن. عزم و اراده (برای رسیدن به قله كمال) با راحت‌طلبی سازگار نیست،چه بسا خواب‌های شبانگاهی كه تصمیمات روز را برهم زده است
ب) دوراندیشی
اساس هر تصمیمی، دوراندیشی است. همراهی این دو، خوشبختی به‌ارمغان می‌آورد؛ بدان حد كه «دوراندیش در گرفتاری‌ها سرگشته نخواهدشد.»(23) «دوراندیشی فن است. ثمره آن سالم ماندن از آسیب‌ها است، كسی كه‌دوراندیشی او را پیش نبرد، ناتوانی و درماندگی عقب نگاهش می دارد».(24) امام(علیه السلام)در تبیین معنای دوراندیشی به نكات زیر اشاره می‌كند: دوراندیشی زیركی (25)، نگهداری تجربه(26)، عاقبت‌نگری(27) و رایزنی با خردمندان (28) است.
و درباره فرجام كسانی كه بی دور اندیشی تصمیم می‌گیرند، می‌فرماید: هر كس دست به كاری زند بی آن كه در عواقب آن بیندیشد، خود را درمهلكه گرفتاری‌ها اندازد.(29)
آن حضرت پایداری در تصمیم را مرهون دوراندیشی می‌داند(30) و بر این‌نكته تأكید می‌ورزد كه: فكر كن تا دوراندیش شوی؛ و چون همه‌جوانب كار برایت روشن شد، تصمیم قطعی بگیر.(31)
ج) بلند همتی
همت عالی، پیش نیاز هر تصمیم است و هر كه بر نردبان همت فراز آید، به‌مقصود دست می‌یابد. از سوی دیگر، بزرگ‌ترین ضعف انسان كوچك‌شمردن و به عبارت ساده‌تر، دست كم گرفتن خویش است. امام(علیه السلام)چنان باورداشت كه، انسان را چیزی مانند همتش بلند نمی‌گرداند.(32) حضرت بهترین‌همت‌ها را بلندترین آن‌ها می‌داند(33) و می‌فرماید:نیكوترین خصلت‌ها ارجمندی همت‌هااست.(34)
در منظر حضرت علی (علیه السلام)، آثار همت عالی عبارت است از: بردباری و وقار، كردار زیبا، عزت نفس، دست‌یابی به خواسته‌ها و رسیدن به مقصدعالی.(35)
خوشا به حال آنان که جوانی خود را، با عملی ساختن حکمت های حضرت امیر (علیه السلام) بیمه می کنند.
بر گرفته از کتاب تصمیم‌های بزرگ جوانی، نگاشته محمدباقر پورامینی
پی نوشت:
1- نهج البلاغه، حكمت108.
2- حسن‌بن‌شعبه حرانی: تحف العقول،ص70.
3- نهج البلاغه، خطبه 83.
4- سنائی غزنوی.
5- تحف العقول،ص91.
6- عبدالواحدآمدی: غررالحكم،ح10818.
7- مجله تدبیر، ش84، ص39.
8- عبدالواحد آمدی: غرر الحكم، ح 10813.
9- همان، ح10819.
10- همان، ح10810.
11- همان، ح3061.ن
12- نهج البلاغه، خطبه 145.
13- غررالحکم، ح10817.
14- نهج البلاغه، حكمت 285.
15- ورام‌بن‌ابی فراس:مجموعه ورام، ج2، ص89.
16- سنائی غزنوی.
17- ا‌بن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ص84.
18- شرح نهج البلاغه، ج11، ص238.
19- نهج البلاغه، خطبه241.
20- آل عمران (3):159
21- ا‌بن‌شعبه حرانی: تحف العقول، ص74.
22- تحف العقول، ص75.
23- غررالحكم، ح10910.
24- محمدباقر مجلسی:بحارالانوار، ج71، ص339.
25- همان.
26- غررالحكم، ح 10142.
27- همان، ح10881.
28- همان.
29- كنزالفوائد، ج1، ص280.
30- بحار الانوار، ج72، ص10.
31- همان، ج71، ص341.
32- غررالحكم، ح6968.
33- همان، ح10275.
34- همان، ح10274.
35- همان، ح10285-10286.
فرآوری: فاطمه سرفرازی
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
منبع: کتاب تصمیم‌های بزرگ جوانی، نگاشته محمدباقر پورامینی
