ساباط، سقفی خنك در شهر كویری

یکی از ویژگی‌های بارز شهرسازی مناطق کویری، کوچه‌ها و گذرهای سرپوشیده آن هستند که به آن‌ها «ساباط» گفته می‌شود.

هدف از طراحی و اجرای ساباط این است که انسان گرمازده‌ی کویر را دمی در زیر سایه خود، از تابش خورشید در امان نگهدارد. نحوه استقرار ساباط‌ها به گونه‌ای است که انسان پیاده در مسیر حرکت خود در یک توالی مناسب در فضای سایه قرار می‌گیرد.

در برخی از ساباط‌ها، ورودی چند خانه، مجتمع شده است که از نظر افزایش حس همسایگی و همبستگی محله‌ای حائز اهمیت است.

ساباط، وسیله‌ای در تقابل با وزش بادهای موسمی نیز هست. معمولاً پشت‌بام ساباط‌ها مورد استفاده واحدهای هم‌جوار قرار می‌گیرد که در برخی از آن‌ها به صورت اتاقی مشرف به کوچه جلوه‌گر می‌شود.

در برخی از کوچه‌های بن بست، ساباط اجرا می‌شود که در قسمت ورودی آن، دری محکم تعبیه می‌شده است. این‌گونه از فضاها «دربند» نامیده می‌شود که در مجموع، در افزایش امنیت ساکنان کوچه مناسب بوده است.

ساباط در زبان فارسی دارای ریشه‌ای کهن است. بخش اول آن «سا» به معنای آسایش و بخش دوم آن «باط» نمودار ساختمان، آبادی و عمارت است که این نوع معماری، خاص مناطق آب و هوای گرمسیر و کویری است تا با انداختن سایه و ایجاد مسیری خنک برای رهگذران، آن‌ها را از شدت تابش نور خورشید و گرما در این معابر محافظت کند.

ساباط‌ها از لحاظ نوع سقف به دو گونه تقسیم می‌شوند؛ یک گونه آن دارای سقف مسطح بوده و از تیرهای چوبی و حصیر برای نگهداری وزن و سقف آن استفاده می‌شود و نوع دیگر، ساباط‌هایی است که دارای طاق هستند. این ساباط‌ها با توجه به مسائل استاتیکی به خوبی می‌توانستند وزن سقف را هر قدر هم سنگین بود به ستون‌ها، دیوارها و سپس به زمین منتقل کنند. روش آجرچینی این سقف‌ها اغلب به صورت رومی انجام می‌شده است.

برای بزرگ‌نمایی تصاویر بر روی آن‌ها كلیك نمایید.