پیشینه نداء آسمانی

وقتی صحبت از نداء آسمانی به عنوان یکی از علائم ظهور حضرت مهدی(عج) می شود؛ یکسری سوالات به ذهن خطور می کند.از جمله سۆالاتی كه در این زمینه مطرح می‌شود، این است كه آیا ندای آسمانی، سابقه تاریخی دارد؟ یا در ادیان دیگر مطرح شده است یا خیر؟ پاسخ، مثبت است و این پیشینه را می‌توان از دو جهت مورد بحث قرار دارد:‌

الف.‌ پیشینه ندای آسمانی در ادیان قبل از اسلام

دانشمند یهودی، «جولیوس كرینستون» به ندای آسمانی در دین یهود، پیش از آمدن مسیحا اشاره می‌كند. ایشان بعد از شمردن فعالیت‌های الیاس (پیش‌آهنگ مسیحا) می‌گوید:

سپس جهان كه از گناه و تیره‌روزی، رنجور است، حقیقتاً به خدا روی خواهد آورد و صدای شیپور میكائیل، رئیس فرشتگان را خواهند شنید كه آمدن مسیحا را اعلام می‌كند».(1)

«كرینستون» در بخش پایانی كتابش با عنوان «انتظار مسیحا در دعاهای یهود» می‌نویسد:

مناجات «یوتصروت» كه برای سبتهای ممتاز سال است و تنها در كامل‌ترین نمازها آمده است، بهترین بیان از اندوه ملی قوم یهود را ارائه می‌دهد، در بخشی از این مناجات آمده است: «… . دختر صهیون، حقیقتاً شادمانی خواهد كرد؛ زیرا مسیحا می‌آید. باكرة اسرائیل از شادی فریاد خواهد زد؛ زیرا میكائیلِ فرشته به زودی از ستیغ كوه صدا در خواهد داد: یك منجی برای صهیون آمده است».(2)

دوران ظهور ماشیح در كتاب «گنجینه‌ای از تلمود» این‌گونه توصیف شده است:

یك روایت چنین نقل می‌كند: طی دوران هفت ساله‌ای كه ماشیح، فرزند داود در آن ظهور خواهد كرد… . در سال ششم، صداهایی از آسمان به گوش خواهد رسید و در سال هفتم، جنگ‌ها در خواهند گرفت و در پایان این دوران هفت ساله، فرزند داوود، ظهور خواهد كرد.(3)

كتاب‌های مسیحیان نیز اشاراتی به صدای آسمانی دارند:

در «انجیل متی» آمده است:

آن‌گاه علامت پسر انسان در آسمان پدید گردد و در آن وقت، جمیع طوایف زمین، سینه‌زنی كنند و پسرانشان را ببینند كه بر ابرهای آسمان با قوت و جلال عظیم می‌آید. و فرشتگان خود را با صور بلند آواز فرستاده، برگزیدگان او را از بادهای اربعه از كران تا به كران فلك فراهم خواهند آورد.(4)

و در رساله اول پولس به تسالو نیكیان آمده است:

«زیرا خودِ خداوند با صدا و با آواز رئیس فرشتگان و با صور خدا از آسمان نازل خواهد شد و مردگان در مسیح اول خواهند برخاست.»(5)

و در مكاشفه یوحنا آمده است:

و فرشته‌ای دیگر را دیدم كه در وسط آسمان پرواز می‌كند و انجیل جاودانی را دارد تا ساكنان زمین را از هر امت و قبیله و زبان و قوم بشارت دهد و به آواز بلند می‌گوید:

«از خدا بترسید و او را تمجید نمایید؛ زیرا كه زمان داوری او رسیده است. پس او را كه آسمان و زمین و دریا و چشمه‌های آب را آفرید، پرستش كنید.»(6)

ب.‌ پیشینه ندای آسمانی در تاریخ اسلام

وقتی به تاریخ اسلامی نگاه می‌كنیم، می‌بینیم در گذشته، ندای آسمانی و ندای ابلیس اتفاق افتاده. و در تاریخ و روایات، ثبت شده است. در این‌جا به بیان برخی از آنها می‌پردازیم:

اول: ندای آسمانی جبرئیل علیه السلام در بیان شجاعت حضرت علی علیه السلام

در كتب تاریخی و روایی نقل شده است كه وقتی حضرت علی علیه السلام ، در جنگ أحد آن رشادت‌ها و از خود‌گذشتگی را نشان داد، جبرئیل امین علیه السلام از آسمان ندا داد: «لا سیف الا ذوالفقار، و لا فتی الا علی» و كسانی كه در آن‌جا بودند آن ندا را از آسمان شنیدند.

بیان برخی از اسناد این مطلب:

1.‌ احتجاج امیرالمۆمنان علی علیه السلام در روز شوری

آن حضرت می‌فرماید: خدا را بر شما گواه می‌گیرم آیا برای كسی از شما غیر از من در احد، منادی از آسمان ندا داد «لا سیف الا ذوالفقار و لا فتی الا علی»، همه گفتند به خدا قسم نه. (7)

همچنین آن حضرت در احتجاج با ابوبكر، این منقبتِ خود را مطرح می‌كند.(8)

2.‌ امام جعفر صادق علیه السلام در توصیف ذوالفقار می‌فرماید:

ذوالفقار شمشیری بود كه جبرئیل علیه السلام از آسمان آورد و حلقه آن از نقره بود و این همان شمشیری است كه برای آن ندا دهنده از آسمان ندا داد « لاسیف الاذوالفقار و لا فتی الّا علی».(9)

3.‌ ابی رافع می‌گوید:

«مكرر از اصحاب رسول خدا صلی الله و علیه و آله و سلم می‌شنیدیم كه می‌گویند: در روز احد، منادی از آسمان ندا داد «لاسیف الاذوالفقار و لا فتی الّا علی.»(10)

4.‌ سخن عبدالله بن مسعود در این مورد:

زید بن وهب به او می‌گوید: پایداری علی علیه السلام در آن‌جا (احد)؛ مایه تعجب است. ابن مسعود گفت: اگر تو از این تعجب می‌كنی، به تحقیق، ملائك از آن تعجب كردند. مگر نمی‌دانی جبرئیل در آن روز در حالی كه به آسمان می‌رفت،‌ گفت: لا سیف الا ذوالفقار و لا فتی الا علی، گفتم: از كجا فهمیدند ندای جبرئیل است؟ ابن مسعود پاسخ داد:‌ مردم، صدای بلندی را شنیدند كه از آسمان، این مطلب را فریاد می‌زند از پیامبر گرامی اسلام صلی الله و علیه و آله و سلم در مورد آن سۆال كردند، حضرت فرمود: این صدای جبرئیل است. (11)

سخن پایانی در این مورد را از ابن ابی الحدید معتزلی نقل می‌كنیم:

در آن روز (احد)، صدایی از آسمان شنیده شد، ولی فریاد‌زننده دیده نشد، او پشت سر هم ندا می‌داد «لا سیف الاذوالفقار و لا فتی الا علی». از رسول خدا صلی الله و علیه و آله و سلم از این مطلب سۆال شد، فرمود:‌ این جبرئیل علیه السلام است. (12)

در ادامه، ابن ابی الحدید می‌نویسد این خبر را جماعتی از محدثان، روایت كرده‌اند و آن از اخبار مشهور است. این مطلب را در برخی از نسخه‌های مغازی محمد بن اسحاق دیده‌ام و در برخی از نسخه‌ها نبود. آن را نداشت. از شیخ و استادم عبدالوهاب بن سكینه در مورد این خبر پرسیدم، گفت: خبر صحیحی است. پرسیدم: ‌پس چرا در صحاح نیامده است؟ گفت: آیا هر خبر صحیحی در كتب صحاح آمده است؟ چه بسیار از اخبار صحیحه كه جمع‌كنندگان صحاح از آوردن آن غفلت كرده‌اند. این جریان را ابن هشام و طبری نیز ذكر كرده‌اند.(13)

دوم: ندای ابلیس در عقبه

وقتی پیامبر گرامی اسلام صلی الله و علیه و آله و سلم در كنار جمره عقبه با اهل یثرب، پیمان بست و آنها با رسول خدا صلی الله و علیه و آله و سلم بیعت كردند، ابلیس، فریادی كشید و مشركان مكه را از این پیمان مخفیانه آگاه كرد. این مطلب، یعنی ندای ابلیس، در كتاب‌های مختلفی از شیعه و عامه نقل شده است كه در این‌جا به برخی از آن‌ها می‌پردازیم:

1. قطب الدین راوندی می‌گوید:

وقتی انصار جمع شدند و با رسول خدا صلی الله و علیه و آله و سلم بیعت كردند، ابلیس با صدای بلند، اعلان كرد:‌ای بزرگان قریش و عرب، این محمد و صابئیان از اوس و خزرج هستند كه در كنار جمره عقبه با او بیعت می‌كنند تا با شما بجنگند. اهل منی، ‌این صدا را شنیدند و قریش متوجه شدند و سلاح‌هایشان را برداشتند. از طرف دیگر، پیامبر گرامی اسلام، صدا را شنید و به انصار فرمود: پراكنده شوید. (14)

2.‌ ابن هشام از ابن اسحاق و او با واسطه از « كعب بن مالك» نقل می‌كند كه گفت:

اولین كسی كه با رسول خدا صلی الله و علیه و آله و سلم بیعت كرد، «براء بن معرور» بود، سپس بقیه بیعت كردند. وقتی با رسول خدا صلی الله و علیه و آله و سلم بیعت كردیم، شیطان از ابتدای عقبه فریاد زد به بالاترین صدایش. ای اهل منازل(15) آیا شما غافلید و صابئیان با او(پیامبر) برای جنگ با شما جمع شده‌اند. رسول خدا صلی الله و علیه و آله و سلم فرمود: این شیطان عقبه است، سپس فرمود:‌ بشنو‌ای دشمن خدا، به خدا قسم از دورت پراكنده می‌شوند،‌ سپس فرمود:‌ با كاروان‌هایتان برگردید.

این مطلب را طبری(16) و ابن كثیر دمشقی(17) و دیگران در كتب تاریخی خود نقل كرده‌اند.

پی نوشت:

1 . «انتظار مسیحا در آیین یهود»، ص65.

2 . «انتظار مسیحا در آیین یهود»، ص183.

3 . «گنجینه ای از تلمود»، ص355.

4 . متی24: 30، 31.

5 . تسالونیكیان1: 16.

6 . مكاشفه یوحنا 14: 6.

7 . «الخصال»، ج2، ص607.

8 . «الخصال»، ج2، ص600.

9 . «علل الشرایع»، ج1، ص160، ‌باب 129، ح2؛ «معانی الاخبار»، ص63، ح12.

10 . «الارشاد»، ج1، ص87.

11 . «الارشاد»، ج1، ص 83.

12 . «شرح نهج البلاغة»، ‌ج14، ص251.

13 . «السیرة النبویة»، ج2، ص100؛ «تاریخ الامم و الملوك»، ج2، ص 514.

14 . «قصص الانبیاء»، ص332، فصل 8، ح413.

15 . «السیرة النبویة»، ج1، ص 447.

16 . «تاریخ الامم و الملوك»، ‌ج2، ص 364.

17 . «البدایة و النهایة»، ج3، ص164.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی مهدویت