امام خمینی(ره)،دنیایی از علوم

اساتید امام خمینی (ره)

آقا روح الله از سنین کودکی با هوشی سرشار به خواندن و نوشتن و فراگیری ادبیات فارسی نزد میرزا محمود افتخار العلماء، ملا ابوالقاسم و شیخ جعفر پرداخت. آنگاه به تحصیل علوم اسلامی پرداخت؛ علوم مقدماتی حوزه های دینی از قبیل صرف و نحو و منطق را نزد اساتیدی نظیر شیخ جعفر، میرزا محمود افتخار العلماء، حاج میرزا محمد مهدی، حاج میرزا رضا نجفی و برادر بزرگ شان آیت الله سید مرتضی پسندیده تا سال 1338 ه.ق آموخت. پس از آن در سال 1339 ه.ق و هجرت به اراک در مدت یک سال نزد آقا شیخ محمد علی بروجردی و آقا شیخ محمد گلپایگانی به تحصیل پرداخت. ادامه دروس سطح حوزه را پس از مهاجرت به قم در سال 1340 ه.ق نزد اساتیدی چون میرزا محمد علی ادیب تهرانی، آقا عباس اراکی، آیت الله سید محمد تقی خوانساری و آیت الله سید علی یثربی کاشانی به پایان رسانید. سپس به مدت یازده سال در دروس خارج فقه و اصول حضرت آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی شرکت جست و بدین وسیله پایه های علمی و مبانی اصولی و فقهی خود را تکمیل نموده، به درجه اجتهاد نایل گردید.

معظم له همزمان با گذراندن دوره فقه و اصول، به فراگیری ریاضیات، هیأت، فلسفه، حکمت و عرفان پرداخت و در این زمینه ها از محضر بزرگانی همچون حاج سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، آقا میرزا علی اکبر حکمی یزدی، آقا شیخ محمد رضا مسجد شاهی اصفهانی، آیت الله حاج میرزا جواد ملکی تبریزی و آیت الله میرزا محمد علی شاه آبادی بهره ها برد.

گفتنی است که پس از وفات مرحوم آیت الله العظمی حائری یزدی که آیت الله بروجردی به قم آمد، به منظور تقویت ایشان در دروس ایشان شرکت می کرد و گویا پس از این تاریخ در درس دیگری حاضر نشده باشد.

شیوه تدریس امام خمینی (ره) شیوه ی عمومی امام خمینی ره در تدریس بر این بود که از پیچیده گویی احتراز کرده کوشش می نمودند مسائل نظری و فکری را که غالبا دور از درک اذهان عمومی است با روشن ترین عبارات و مثال های واضح ایراد کنند. حتی گاهی مسائل عقلی و فکری را که دور از حس و ماده است در لباس مثال بیان می کردند. از این جهت درس امام خمینی(ره)  در حوزه از گیرایی خاصی برخوردار بود.

بیان بسیار روشن و گیرا و بدون ابهام، توأم با استقامت رأی و واقع بینی و حقیقت نگری و بدون تقید به استعمال الفاظ پیچیده علمی که برخی آن را نشانه فضل می دانند و با قدرت فکر که نتیجه دریایی از معلومات فلسفی، فقهی و اصولی و رسیدن به  عمق عرفان و بینش دینی و سنن اسلامی بود از امتیازات درس امام به شمارمی رفت.

امام خمینی ره شاگردانش را با تأکید و اصرار به غور و اندیشیدن پیرامون مسائل آموخته شده سفارش می کرد، در این زمینه آیت الله هاشمی رفسنجانی می گوید: از تأثیرهایی که امام[ خمینی ره] روی وضع تحصیلی شاگردانش گذاشتند این بود که معمولا توصیه می کردند طلبه ها فکر کنند و به کتاب و یادداشت های درسی قناعت ننمایند و به طور سطحی و تقلیدی مرور نکنند و تأکید می نمودند وقتی مطلبی را از استاد آموختید بعد از مدتی بروید روش فکر کنید مثلا هر شب چراغ را خاموش کنید و به جای این که کتاب بخوانید بنشینید و فکر کنید تا این که مطلب را در ذهن خودتان پرورش دهید و همه جوانب موضوع را با تفکر و تعمق جذب کنید. امام به این طرز تحصیل علاقه داشتند و برآن معتقد بودند و خیلی در این خصوص تأکید می کردند.

امام خمینی (ره) ، فقه و اصول اصولا هر فقیه و مجتهدی دارای شخصیت فقهی ویژه ای است که به وسیله آن از دیگران متمایز می گردد. در این میان، حضرت امام خمینی ره نیز دارای مقام علمی ویژه ای است که او را از دیگر فقها و مجتهدان ممتاز می سازد.

ویژگی های گوناگونی شخصیت فقهی امام خمینی ره را رقم می زنند که مهم ترین آنها عبارتند از:

درک محافل علمی، فقهی علمای برجسته

سابقه طولانی در تدریس

برخورداری از مبانی محوری

شناخت عرف جامعه

پرهیز از جمود و تحجر گرایی

آگاهی به شرایط زمان و مکان

بصیرت نسبت به حوادث واقعه و رویدادهای نوین

شناخت عمیق نسبت به مبانی شریعت و فقه اجتهادی

شناخت موضوعات گرچه از طریق گروهی از متخصصان

پرهیز از سطحی نگری در برخورد با مسائل

توجه به ارتباط میان مسائل زندگی فردی و عبادی و میان مسائل اجتماعی و حکومتی

شجاعت در ابراز عقیده ی علمی

امام خمینی و درس اخلاق

شهرت حاج آقا روح‌الله خمینی در حوزه علمیه قم و بیان شیوا و اخلاق و رفتار ، و قیافه جالب و متین و با وقار آن بزرگوار که در قم نظیر نداشت و نیز وجهه روحانیت که زبانزد خاص و عام بود ، به علاوه سابقه تدریس و اسم و رسم ایشان موجب شد که درس اخلاق آقای خمینی در  مدرسه فیضیه که همه طبقات در آن شرکت می‌نمودند ، چنان انعکاسی پیدا کند که پس از نیم قرن هنوز هم آوازه و پی آمد آن بازگو شود ، و آنها هم که نبوده و ندیده‌اند از تشکیل آن جلسه اظهار مسرت کنند و از ترک آن متأسف باشند .

شهید مطهری بیش از هر شاگرد دیگر امام خمینی از آن درس اخلاق انسان ساز امام فقید یاد می‌کرد ، و آن را مهمترین خاطره زندگی خود می‌دانست . او از هر فرصتی برای بیان اهمیت این درس استفاده می‌کرد و عنایتی داشت که عظمت روحی امام فقید را از بیان این درس ، بازگو کند .

امام و تدریس فلسفه

امام فقید فلسفه را در نزد آیت‌الله حاج سید ابوالحسن قزوینی ، و آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی ، و آقا سید علی اکبر یزدی خوانده بودند . وقتی امام مدتی به فراگیری فلسفه می‌پردازند از آن جا که شوق زیادی به آموختن این علم داشته‌اند ، می‌بینند بدون واسطه استاد هم می‌توانند بسیاری از مباحث فلسفی را بیاموزند ، عجب است که این معنی را همدرسان فرزند اندیشمند ایشان مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی هم از وی به یاد دارند ، و این نیست مگر نشانه‌ای بارز از نبوغ پدر ، امام مقدار زیادی از فلسفه را هم با آیت‌الله مرحوم حاج میرزا خلیل کمره‌ای مباحثه می‌کنند . آغاز فلسفه خوانی امام همان زمانها بوده که درس خارج فقه و اصول را نزد مرحوم آیت‌الله حائری می‌خوانده‌اند . یعنی به موازات آن به درس عرفان آیت‌الله شاه‌آبادی ، و به درس فلسفه آیت‌الله رفیعی قزوینی آقا سید علی اکبر یزدی می‌رفته‌اند . امام در همان مواقع نیز پس از تسلط بر کتب فلسفی یعنی شرح منظومه حکیم سبزواری و شوارق ملا عبدالرزاق لاهیجی و شرح هدایه میبدی و اسفار اربعه صدرالمتألهین شیرازی ، به تدریس آنها نیز اشتغال می‌ورزند . از قرار معلوم اولین بار هم که درس می‌گویند درس فلسفه بوده است .

درست روشن نیست که امام جمعا چند کتاب مشهور فلسفه و هر کدام را هم چند بار و برای چه فضلایی درس گفته‌اند . آنچه مسموع شده است امام کتابهای شرح منظومه سبزواری ، شوارق ، شرح هدایه میبدی ، اسفار ، اشارات و ... در فواصل زمانی تا این اواخر که پس از آن به تدریس خارج فقه و اصول پرداختند درس گفته‌اند . آیت‌الله سبحانی می‌گویند امام حتی در سالی که برای ایام تعطیل حوزه مدتی را به تهران آمده بودند تا از پدر همسرشان آیت‌الله ثقفی بازدیدی بعمل آورند ، برای عده‌ای از فضلای تهران در مسجد خیابان پامنار اشارات شیخ الرئیس را درس گفته‌اند .

آثار علمی امام خمینی

از رهبر عالیقدر آثار علمی فراوانی باقی مانده که می توان به کتب شرح دعای سحر، اربعین حدیث، کشف الاسرار، آداب الصلوه، اسرار الصلوه، مصباح الهدایه فی الولایه و الخلافه، رساله ای در اجتهاد و تقلید، رساله ای در قواعد چهار گانه، تحریر الوسیله، رساله ای در ولایت فقیه، مکاسب محرمه، دیوان شعر، صحیفه ی نور و .... اشاره نمود.