ديه متفاوت و كفاره متساوى - زن در آیینه جمال و جلال نسخه متنی

ديه متفاوت و كفاره متساوى

ديه در اسلام بر معيار ارزش معنوى انسان مقتول نيست، بلكه يك دستور خاصى است كه ناظر به مرتبه بدن انسان كشته شده مى باشد، نشانه آن اين است كه اسلام بسيارى از افراد اعم از زن و مرد را كه داراى اختلاف علمى يا عملى اند متفاوت مى بيند و تساوى آنها را نفى مى كند، و در عين حال ديه آنها را مساوى مى داند، مثلا درباره تفاوت عالم و جاهل مى گويد: ... هل يستوي الذين يعلمون و الذين لايعلمون (1) آيا كسانى كه مى دانند با كسانى كه نمى دانند مساويند؟ و درباره تفاوت مجاهد قائم و غير مجاهد قاعد چنين مى فرمايد:

لايستوي القاعدون من المؤمنين غير اولي الضرر و المجاهدون في سبيل الله (2) مؤمنان خانه نشين كه زيان ديده نيستند با آن مجاهدانى كه با مال خود در راه خدا جهاد مى كنند يكسان نمى باشند. ودرباره اختلاف كسى كه قبل از فتح مكه و پيروزى چشمگير اسلام، جهاد و كمك مالى مى كرد و در راه خدا مبارزه و انفاق مى نمود با كسى كه بعد از فتح مكه در جهاد شركت مى كرد و در راه اسلام كمك مالى مى نمود چنين مى فرمايد: ... لا يستوي منكم من انفق من قبل الفتح و قاتل اولئك اعظم درجة من الذين انفقوا من بعد وقاتلوا وكلا وعد الله الحسنى والله بما تعلمون خبير (3) كسانى از شما كه پيش از فتح مكه انفاق و جهاد كرده اند با ديگران يسكان نيستند، آنان از حيث درجه بزرگتر از كسانى اند كه بعدا به انفاق و جهاد پرداخته اند. غرض آن كه قرآن كريم با تصريح به عدم تساوى ارزش هاى الهى افراد ياد شده وبا اصرار بر تفاوت معنوى آنان تصريح به تساوى آنان در قصاص و ديه دارد و در اين باره راجع به تساوى همگان چنين مى فرمايد: وكتبنا عليهم فيها ان النفس بالنفس والعين بالعين والانف بالانف والاذن بالاذن والسن بالسن والجروح قصاص فمن تصدق به فهو كفارة له (4) و مقرر كرديم برايشان كه جان در مقابل جان و چشم در برابر چشم و بينى در برابر بينى و گوش در برابر گوش و دندان در برابر دندان مى باشد وزخم ها به همان ترتيب قصاص دارند و هركه آن را ببخشد پس كفاره (گناهان) او خواهد بود. يعنى هر انسانى اعم از زن و مرد در قبال انسان ديگر خواه زن و مرد قصاص مى شود چه اين كه قصاص اجزا و اطراف و قصاص جراحت ها نيز مساوى است، ليكن همين عموم يا اطلاق در آيه ديگر تقييد و تخصيص مى پذيرد زيرا خداوند در آيه ديگر چنين فرمود:

يا ايها الذين الذين امنوا كتب عليكم القصاص في ا لقتلى الحر بالحر والعبد بالعبد والانثى بالانثى (5) اى كسانى كه ايمان آروده ايد درباره كشتگان، بر شما قصاص مقرر شده: آزاد عوض آزاد و بنده عوض بنده و زن عوض زن. با اين آيه، عموم يا اطلاق آيه قبلى تخصيص يا تقييد مى پذيرد، يعنى زن در قبال زن قصاص مى شود نه مرد، و حكم ديه در اسلام با تفاوت بين زن و مرد تعيين مى گردد. گرچه از جهت ارزش هاى معنوى ممكن است زنى بيش از مرد نزد خدا مقرب باشد بنابراين تساوى ديه عالم و جاهل نه از ارج و منزلت عالم مى كاهد و نه بر مقام جاهل مى افزايد. ونيز تفاوت ديه مرد و زن نه بر منزلت مرد مى افزايد ونه از مقام زن مى كاهد، زيرا برخى از تفاوت هاى مادى و مالى هيچگونه ارتباطى به مقام هاى معنوى ندارد. هيچگونه تلازم عقلى يا نقلى بين ديه و كمال معنوى وجود ندارد تا هر اندازه ديه بيشتر شود، قداست روح مقتول و تقرب وى نزد خدا افزون تر باشد چون حكم كلامى قتل ناظر به ارزش معنوى انسان مقتول است لذا قتل عمدى مرد يا زن مؤمن از هت بحث هاى كلامى يكسان است يعنى اگر قتل عمدى مؤمن عذاب ابد يا دراز مدت را به دنبال دارد هرگز فرقى بين آن كه مؤمن مقتول عمدى زن باشد يا مرد وجود ندارد، چه اين كه از جهت لزوم كفاره هيچ فرقى بين قتل زن و مرد نيست يعنى در قتل عمدى كفاره جمع بين آزاد كردن برده و روزه شصت روز و اطعام شصت مسكين واجب است ودر قتل غير عمد كفاره به نحو ترتيب نه به نحو جمع و نه به طور تخيير، واجب مى شود و از اين لحاظ فقهى نيز فرقى بين قتل زن و مرد نيست.

1- زمر،9.

2- نساء،95.

3- حديد، 10.

4- مائده، 45.

5- بقره، 178.