تأثیر گناه بر رزق و روزی

شخصی از آیةالله بهجت (ره) پرسید: چه باید کرد تا روحیه غنا و بی‌نیازی داشته باشیم و غصه دنیا را نخوریم؟

بهجت عارفان در پاسخ فرمودند: " هر کس به پایین‌تر از خودش نگاه کند و بگوید "الحمدلله". اصلا خود همین شکرگزاری، سبب غنا می‌شود... خود این شکر، موضوعیت و سببیت برای غنی شدن فقیر دارد. عده‌ای توکل را برای خودشان روزی می‌دانند و اینها در واقع غنی هستند. احراز کرده‌اند که اگر بر خدا توکل کنند، روزی‌شان به آنها می‌رسد و اگر نرسید، کشف می‌کنند که لازم نبوده است.

به عبارتی می توان بیان کرد که از نشانه‌های ایمان و تقوای راستین، توکّل و اعتماد بر خداست و از آثار تقوا و توکّل، روزی‌های نشان دار و کفالت خاصّ خداوند است:«…وَ مَن یتَّقِ اللّه یجعَل لَهُ مَخرَجَاً. وَ یرزُقُه مِن حَیثُ لا یحتَسِبُ وَ مَن یتَوکَّل عَلَی اللّه فَهُوَ حَسبه…؛ و هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند (در هر امری) راه گشایش و نجاتی برای او فراهم می‌کند و او را از جایی که گمان ندارد، روزی می‌دهد و هر کس بر خدا توکّل نماید، همانا خداوند او را کفایت می‌کند». (سوره طلاق، آیه 2 و 3)

هر که تقوا گزیده در ره دوست

«حیث لا یحتسب» خزینه اوست (شبستری)

توکل حقیقی چیست؟

توکّل حقیقی آن است که انسان، خدا را عطا کننده نعمت‌ها و روزی‌ها داند؛ عطا و منع او را همه از رأفت و حکمت داند، نه از سهو و غفلت. در پی این اعتقاد، فرجام کار را به او واگذارد تا چنان که تقدیر اوست آن کار انجام گیرد و به تقدیر الهی راضی و خرسند باشد.

توکّل، بدین معناست که در همه امور، کوشش و جدّیت لازم را بنماییم و کمال بهره را از استعداد خدا دادی بگیریم و با این وجود، اعتماد‌مان تنها به خدا باشد و نه به کار و اراده خویش.

راه جستن ز تو هدایت از او

جهد کردن ز تو عنایت از او  (سنایی)

نعمت های خدا را کم مشمار!

به پایین‌تر از خودت نگاه کن ، نه به بالاتر از خویش ، چرا که این سبب می‌شود نعمت‌های خدا را درباره خودت ، کم مشماری .”

در امور دنیایی و برخورداری‌ها و مال و معیشت و زندگی ، باید به پایین‌تر از خود نگریست نه بالاتر. چون نظر به پایین‌تر، سبب می‌شود انسان آنچه را هم که دارد قدر بشناسد و شکرگزار باشد. اما اگر به بالاتر از خود بنگرد و تمتعات و امکانات و رفاه و خانه و حقوق و... دیگران را ببیند، همیشه احساس کمبود می‌کند و به دنیاطلبی و “تکاثر” می‌گراید.

در امور معنوی و اخروی به بالاتر از خود بنگر!

اما در امور اخروی و معنوی ، انسان باید به بالاتر از خود بنگرد (این در احادیث آمده است ). به آنکه علم بیشتر، تقوای افزونتر، خلوص و صداقت برتر دارد، و معرفتش بیشتر، اخلاقش نیکوتر و روحیاتش والاتر است . این‌ها قله‌های کمالند. توجه به این گونه افراد بالاتر از خود، سبب می‌شود که انسان به ضعف‌های اخلاقی و معنوی خود واقف گردد و تلاش بیشتر کند تا به آن قله برسد و به آنچه دارد، قانع نگردد. چرا که مراتب کمال و معنویت انسان ، تا بی نهایت قابل رشد و فزایندگی است .

در روایات از لسان معصومین نیز این نکته به وضوح قابل لمس می باشد به طوری که امام صادق(علیه السلام) فرمود: "همواره به پایین‏تر از خود نگاه کن تا قدر نعمت‏های الهی را بدانی و شکر گزار او باشی".(1)

ودرجایی پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمودند: "کسی که درباره دین خود به بالاتر از خویش بنگرد و به وی اقتدا کند و درباره دنیای خویش به پایین‏تر از خود نظر کند و خدای را سپاس گوید، او را در صف شکر گزاران و بردباران ثبت می نماید".(2)

در کسب روزی از عوامل معنوی غافل نباشیم !

بیشتر آدمیان برای کسب روزی چشم به اسباب مادّی و طبیعی دوخته‌اند. در حالی که از اسباب معنوی به شدّت غافلند. همواره نگران نابسامانی‌های وضع اقتصادی فردی و اجتماعی خود هستند. برای رفع آن به دنبال علل توسعه فردی و اجتماعی می‌گردید. در حالی که با غفلت از تنها مؤثّر در عالم وجود، مصداق بارز این آیه گشته‌اند که:

«و مَن أَعرَض عَن ذِکری فَاِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضنکاً…؛ و هر که از یاد من روی گردان و غافل شود، زندگانی‌اش سخت و تنگ شود». (سوره طه، آیه 124)

با اعمالمان، برکات را بر خود فرود آوریم !

از افق برتر وحی که می‌نگریم: جامعه، آن گاه به توسعه‌ای همه جانبه دست خواهد یافت که افراد آن، جملگی در سایه سار ذکر و یاد خدا از گناه، طغیان و کفران چشم پوشند و به سوی وادی ایمان پویند.

«وَلَو أَنّ اَهلَ القُری آمَنُوا وَ اتَّقُوا لَفَتَحنا عَلَیهِم بَرکاتً منَ السَّماءِ وَ الاَرض…؛ و چنانچه مردم شهرها و آبادی‌ها ایمان آورده و پرهیزگاری پیشه کرده بودند، همانا برکات آسمان و زمین را به روی آنها می‌گشودیم…». (سوره اعراف،آیه 96)

آیات نورانی و راه‌گشا، بهره وری مردمان از وسعت روزی و برکت‌های آسمانی و زمینی را، نه در گرو تلاشی غافلانه و کور کورانه، که مرهون تکاپویی زیرکانه در راستای ایمان، تقوا و تحصیل رضای خدا معرفی می‌کند.

تقوا ،عاملی برای راحتی در زندگی

قرآن، ضمن ارج نهادن به میل فطری انسان به رفاه و آسایش دنیوی، مهم‌ترین و اصلی ترین راه‌کار نایل آمدن به این مهمّ را، پای گذاری انسان در وادی ایمان و تقوا معرّفی می‌فرماید: «… وَ مَن یتَّقِ اللّه یجعَل لَه مِن أَمره یسراً؛ … و هر که تقوای الهی پیشه کند، خداوند [مشکلات] کار او را [در دو عالم] آسان می‌گرداند». (سوره طلاق، آیه 4)

تأثیر گناه بر رزق و روزی

از دیدگاه وحیانی، هیچ سختی و نقمتی به انسان روی نمی‌آورد و هیچ روزی و نعمتی از وی روی گردان نمی‌شود، مگر به خاطر گناه و معصیتی که به دست خویش مرتکب می شود:«و ما اَصابَکُم مِن مُصیبَةً فَبما کَسَبَت اَیدیکُم وَ یعفُوا عَن کَثیرٍ؛ هیچ مصیبتی به شما نمی‌رسد، مگر آن که دستاورد خود شماست و (این در حالی است که خداوند) بسیاری (از گناهان) را عفو می‌کند». (سوره شوری، آیه 30)

مولای تقوا پیشگان عالم، امام علی(علیه السلام)، با اشاره به آیه فوق می‌فرمایند: خود را از گناهان محافظت کنید؛ چرا که برای شما هیچ نقصانی در روزی و هیچ بلا و معصیتی ـ‌حتی خراش و کبودی پوست‌ـ رُخ نمی‌دهد، مگر به خاطر گناه.

و نیز می‌فرماید: به خداوند سوگند! هرگز مردمی زندگانی خرّم و نعمت‌های فراهم را از کف ندادند، مگر به کیفر گناهانی که انجام دادند؛ چرا که خداوند بر بندگان ستم نمی‌کند (و لیکن بندگان نمی‌دانند که سبب زوال نعمت‌هایشان چیست)… خدا، بندگان خود را به کیفر کارهای زشتشان با کاهش میوه درختان، دریغ داشتن باران و بستن گنجینه‌های خیر عذاب کند تا توبه خواه، توبه کند و معصیت کار، دست از معصیت بشوید و پند گیرنده، پند پذیرد و دوری کننده از نافرمانی، سر‌تسلیم فرود آورد.

غرق شدن در مادیات ،نشانه ی فضیلت وکمال نیست !

اگر می‌بینیم که افراد یا جوامع طغیان‌گر، غرق دریای ثروت و امکانات مادّی گشته‌اند، نه به خاطر فضیلت‌شان بر دیگران است، بلکه از آن رو که سنّت امهال و استدراج در حقّ ایشان جاری گشته است؛ بدین معنا که خداوند، آنان را غرق مادّیات و دلبسته مظاهر دنیوی ساخته است تا به تدریج بر طغیان و عصیان ایشان افزوده گردد و بیش از پیش لایق عذاب سهمگین اخروی گردند.

«…فَنَذَرُ الَّذینَ لا یرجُونَ لِقاءنا فی طُغیانِهِم یعمَهُونَ؛ و آنان را که باوری به لقای ما ندارند، به حال خود رها می‌کنیم تا در طغیانشان واله و سرگردان شوند». (سوره‌یونس، آیه 11)

پی نوشت ها :

1- همان، ص 250، به نقل از مستدرک، ج 2، ص 64.

2- همان، ص 250، به نقل از تاریخ یعقوبی، ص 59.

منابع :

مقاله ؛ محمّدباقر حیدری

پرسش‌های شما و پاسخ‌های آیةالله بهجت، جلد دوم