جاذبه های تاریخی و معماری استان خراسان رضوی

استان خراسان رضوی بزرگ ترین قطب توریسم مذهبی جمهوری اسلامی ایران است که بناهای آرامگاهی بیش ترین و مهم ترین چشم انداز معماری این منطقه را تشکیل می دهند. مجموعه های آرامگاهی، بناهایی هستند كه طی سالیان طولانی بر روی مدفن و مزار شخصیت‌های مذهبی و محبوب شكل گرفته‌اند و معمولاً شامل بنای حرم، ‌مساجد، مدارس،‌ كتاب خانه‌ها، كاروان سراها، آب انبارها، خانقاه‌ها و فضاهایی از این قبیل می شوند. گسترش چنین مجموعه‌هایی، با گسترش مذهب، اعتبار و احترام صاحب مدفن و ارزش هنری و معماری بناهای ساخته شده ارتباط مستقیمی دارد. برخی از مجموعه‌های آرامگاهی (مانند آستان قدس رضوی) در شكل گیری و پیدایش شهرها، نقش اساسی و مهمی ایفا كرده‌اند و به مركز فعالیت‌های مختلف مذهبی، سیاسی،‌ اقتصادی و غیره تبدیل شده‌اند. مجموعه ی آستان قدس رضوی یکی از با شکوه ترین بناهای آرامگاهی سراسر جهان اسلام است که وجود مبارک حضرت امام رضا(ع) را در برگرفته و سبب شده استان خراسان رضوی به بزرگ ترین قطب توریسم مذهبی ایران تبدیل شود.

مجموعه ی آستان قدس رضوی که خود به تنهایی جاذبه ی معماری کم نظیری به شمار می رود، همراه با سایر بناها و آثار معماری این سرزمین؛ سبب شده اند که استان خراسان رضوی علاوه بر جاذبه های معنوی از نظر جاذبه های معماری و تاریخی نیز دارای اهمیت زیادی باشد. صحن‌های مجموعه ی آستان قدس رضوی دارای پنج صحن؛ عتیق(انقلاب)، جدید(آزادی)، امام خمینی (موزه)، جمهوری اسلامی و قدس است كه دو صحن آخری نوساز هستند. هر یک از صحن های مجموعه ی مقدس آستان قدس رضوی شاهکارهایی از معماران مختلف ایرانی را به نمایش می گذارند. از جمله آثار ارزشمند داخل حرم رضوی، سه محراب با شكوه مربوط به قرن های هفتم هجری است كه بر روی دو محراب، ‌كتیبه‌هایی به خط كوفی و بر سومی، كتیبه‌هایی به خط كوفی و ثلث و به رنگ لاجوردی بر زمینه سفید، مشتمل بر آیات و احادیث نوشته شده است. درب های سه گانه حرم مطهر نیز از آثار با ارزش هنری به شمار می‌آیند. صندوق و ضریح مرقد كنونی، مربوط به دوره ی قاجار و بعد از آن است. صحن های حرم رضوی هر یک در دوره ای تاریخی ساخته شده اند و معماری هر یک از صحن ها؛ گویای روند معماری زمانه ی خود است.

مسجد زیبا، تاریخی و مشهور گوهرشاد در جنوب حرم مطهر رضوی قرار گرفته و به سبب دارا بودن انواع تزیینان چشم گیر و غنی، از دیدنی ترین مسجد های منطقه به شمار می آید. آرامگاه فردوسی شاعر بزرگ پارسی در سرزمین توس زیارتگاه مشتاقان ادبی است و شهر توس، شهرت و معروفیت خود را مدیون آثار و شخصیت شامخ این شاعر ارجمند است. شهر توس که به نظر می سد در اواخر دوره ساسانیان، ساخته شده و زندان و گنبد هارونیه را در بر گرفته یکی دیگر از دیدنی ترین مناطق استان خراسان رضوی به شمار می آید.

بنای کاخ خورشید در مشهد مقدس و در وسط باغ بزرگی قرار گرفته که از آثار دوره ی نادر شاه افشار است و امروزه به مکانی برای بازدید همه ی مردم تبدیل شده است.

بناهای تاریخی و معماری متعددی در مناطق مختلف استان خراسان رضوی پراکنده شده اند؛ ولی مهم ترین و بیش ترین این بناها در شهرستان مشهد قرار گرفته اند. مجموعه ی کلات نادری مانند دره‌ای است كه توسط دو رشته كوه مرتفع محاصره شده و آثار باستانی آن به دوره ی نادرشاه افشار تعلق دارند. كتیبه ی نادری واقع در خارج از قلعه ی نادری (دربند نفتی) به زبان تركی و به خط نستعلیق در بدنه ی كوه قرار گرفته؛ دروازه ی ورودی، دروازه ی دهچه، دروازه ی چوب بست، دروازه ی گشتانه، دروازه ی نفتی، دربند ارغون شاه، همراه با عمارت خورشید و تخت دختر مجموعه بناهایی هستند که بر روی تپه‌ای، به امر نادرشاه ساخته شده و اكنون آثار پراكنده ای از آن ها به جای مانده که برای گردشگران جذاب و دیدنی هستد.

درفاصله ی 6 كیلومتری شهر قاین و در دامنه كوه معروف به ابوذر، آرامگاه بوذرجمهر؛ شاعر و ادیب بزرگوار زمان سلطان محمود غزنوی قرار گرفته که بسیار زیبا و دلگشا بوده و از قدمتی دیرینه برخوردار است. آتشكده بازه هور در روستای رباط سفید تربت حیدریه واقع شده و از بناهای باستانی این منطقه به شمار می رود. مسجد جامع رشتخوار در تربت حیدریه، مسجد مولانا در تربت جام، مسجد كوشک درقاین، مسجد جامع سنگان در خواف از دیگر بناهای تاریخی و قدیمی استان خراسان رضوی به شمار می روند.

مدرسه های زیادی نیز در کنار مسجد های متعدد استان خراسان رضوی بنا شده اند که برخی از آن ها از جمله مدرسه های دومناره گلشن، میرزا جعفر و مدرسه نواب و مدرسه های سبزوار از ارزش های خاص معماری و تاریخی برخوردار هستند.

تپه های باستانی که برخی از باستان شناسان اکتشافات مهمی روی آن ها انجام داده اند، پل های تاریخی که در دوره های مختلف ساخته شده اند، سدهای قدیمی که برخی از آن ها هنوز مورد استفاده قرار می گیرند و بازمانده های شهرهای قدیمی بخش دیگری از جاذبه های گردشگری تاریخی و معماری استان خراسان رضوی را تشکیل می دهند.