عزت نفسش را حراج نکنید!

تحول و شکل گیری عزت نفس در کودکان

هم چنانکه کودکان از خود درکی پیدا می کنند و هویت خود را می یابند تلویحا برای خصوصیات خود ارزش مثبت یا منفی قایل می شوند. مجموعا این ارزیابی هایی که کودک از خود میکند عزت نفس او را تشکیل می دهد.

عـزت نفس بالا یـکی از پشتوانه هـای محـکمی اســت کـه میتواند کـودک را در مقابل چالش های دنیای خـارج استوار سازد. به نظر میرسد کـودکانی که احساس بهـتری نسبت به خودشان دارند، راحت تــر می توانند از پس مشکلات بر بیایند و در برابر فشارهای منفی خیلی راحت تر از سایرین  مـقاومت می کنند. آنـها بیشتـر لبخند می زنند و از زندگی لذت بیشتری می برند. این نوع کـودکان واقـع گرا هستند و عموماً خوش بین می باشند.

از سوی دیگر کودکانی که دارای عزت نفس پایینی هستند، هر چالش کوچکی میتواند سبب ایجاد استرس، اضطراب و ناامیدی در آنها شود. کودکانی که به خود اعتماد ندارند، به سختی می توانند برای مشکلات خود راه حل های کاربردی پیدا کنند. اغلب افکار منفی نظیر: "من آدم خوبی نیستم" یا "نمی توانم هیچ کاری را به خوبی انجام دهم" به سراغ آنها می آید و سپس به صورت افرادی غیر فعال و افسرده در می آیند. فقط کافی است با یک چالش روبرو شوند، اولین واکنشی که نشان می دهند: "من نمی توانم" است.

البته اشاره این نکته ضروری به نظر می رسد که عزت نفس خودپنداره نیست، زیرا ارزیابی در آن دخالت دارد. خودپنداره مجموعه ای است از عقاید فرد درباره خود که بیشتر بر مبنای توصیف است تا قضاوت.

ممکن است برخی از بخشهای خودپنداره خوب یا بد تلقی شود ولی بعضی از بخشها نه خوب تلقی شود و نه بد. اینکه کسی موی سیاه یا صدای نرمی دارد بخشی از خودپنداره است ولی این خصوصیات نه مثبت هستند و نه منفی. از طرف دیگر عزت نفس به ارزیابی های فرد از خصوصیاتش اطلاق می شود. مثالی ممکن است این تمایز را روشن نماید. یک پسر بچه هشت ساله ممکن است از خودش این تصور را داشته باشد که زیاد دعوا می کند. اگر برای این توانایی در راه انداختن این دعوا ارزش قایل باشد و به خودش حق بدهد این خصوصیت به عزت نفس او می افزاید. ولی اگر از اینکه دایما دعوا راه انداخته ناخشنود باشد این خصوصیت پرخاشگری او احتمالا عزت نفس او را کاهش می دهد.

اندازه گیری عزت نفس

وقتی که از کودکان می پرسیم که چقدر خودشان را دوست دارند و یا توانایی های خود را چگونه ارزیابی می کنند غالبا پاسخهایی می دهند که خالی از جانبداری نیست. اندازه گیری عزت نفس کودکان زیر هفت سال دشوار است. اگر از کودکان پیش مدرسه ای سوال شود که چه احساسی در مورد توانایی های خود دارند غالبا می گویند که از خود رضایت دارند و در ضمن حالتی حاکی از تعجب و حیرت به خود می گیرند.

کودکان در نه یا ده سالگی موقع ارزیابی خود غالبا گزارشهایی حاکی از دست کم گرفتن خود می دهند و احتمالا حس مشخص و روشن تری در مورد توانایی خود در حوزه های مختلف دارند.

البته حتی کودکان بزرگتر ممکن است نپذیرند که خصوصیات نامطلوبی دارند و شاید ندانند که خصوصیات معینی از سوی دیگران نامطلوب قلمداد می شود. در مطالعه ای ارزیابی کودکان از خود با ارزیابی معلمان و همسالان از آنان مورد مقایسه قرار گرفت. بسیاری از ارزیابی های کودکان از خود با ارزیابی های دیگران از آنان همخوان بود ولی تقریبا یک سوم کودکانی که همسالان و معلمانشان آنان را ناتوان یا غیر محبوب ارزیابی کرده بودند خودشان را توانا و محبوب ارزیابی کرده بودند.شاید عزت نفس این کودکان بیش از آن بود که دیگران فکر می کردند و یا اینکه بیش از آن چه واقعا فکر می کردند تصور مثبتی از خود داشتند.

یکی از مقیاسهایی که برای کاهش تعصب در پاسخ طرح ریزی شده مقیاس استنباط خود برای کودکان است. بر اساس این مقیاس در هر پرسش دو نوع کودک توصیف می شود و ازکودکان پرسیده می شود که به کدام نوع تعلق دارند.این مقیاس در اندازه گیری ادراک کودکان از خود در مقایسه با مقیاسهای قبلی  با موفقیت بیشتری همراه است.

عزت نفس در کودکان چند بعد دارد. هر چند به نظر می رسد که افراد احساس کلی در مورد ارزش خود داشته باشند عزت نفس در قلمرو رفتارهای مختلف فرق می کند. برای مثال بر اساس مقیاس استنباط کودک از توانایی خود برای سه حوزه امتیازهایی در نظر گرفته می شود؛ مهارتهای شناختی، اجتماعی و جسمانی. کودکان خود را در این سه حوزه به نحو متفاوتی در جه بندی می کنند.

البته بزرگسالان ممکن است بتوانند با تاکید بر حوزه هایی که کودکان در آن توانا هستند به ایجاد عزت نفس در آنان کمک کند. از سوی دیگر نباید انتظار داشته باشند که ارزیابی مثبت کودک از خود در یک زمینه مستقیما به قلمروهای دیگر منتقل شود.

از طرف دیگر یکى از دلایل توجه زیادى که به عزت نفس  کودکان مى شود، این تصور است که ممکن است ضعف بعضى از کودکان در مدرسه ناشى از کمى عزت نفس آنان باشد. چندین برنامه تربیتى براى بالا بردن عزت نفس کودک به این امید طرح ریزى شده است که بتواند عملکرد او را در مدرسه نیز پیش ببرد.

عزت نفس، اطمینان به خود و ارزش قایل شدن براى خود را به همراه مى آورد. مردم منطبق با خود انگاره خود و توقعات خودشان و دیگران رفتار مى کنند. تصور شخص از خودش، تعیین کننده سرنوشت او خواهد بود.  انتقاد مثبت، توجه و حمایت از کودک در ایجاد خودانگاره، دستیابى به یک حس مطلوب انتظار از خود و انگیخته باقى ماندن کمک مى کند. هنگام تمجید از فرزندتان با استفاده از تعاریف متنوع مى توانید بر او تأثیر گذاشته و اعتبار بیشترى به او ببخشید. نه فقط این تعاریف، عزت نفس فرزندتان را بهتر مى کند، بلکه با استفاده بیشتر از آنها به نحو مثبت ترى شاهد رشد کیفیات و عملکردهاى خوب در او خواهید بود.

کمک به رشد یک عزت نفس مثبت به دور از محدودیت هاى تصور قالبى، گام مهمى در جهت صحیح مى باشد. کودکى با عزت نفس خوب، انضباط شخصى بیشترى دارد و براى یادگیرى و ارتقاى سطح مهارت هایش بهتر انگیخته شده است. براى ارتقاى خودانگاره فرزندتان، اعتقاد داشته باشید که او مهم ترین کودک دنیاست سپس او را تشویق به قبول این مطلب نمایید.

مقالات مرتبط

قربانی شو چون من نگرانم

حمایتش کنید اما به اندازه

تمرکز روی اشتباهات کودک!

کاربران محترم می توانند سوالات خود در این زمینه را از بخش مشاوره تبیان بپرسند.