استاد مروت پس از 30 سال به ایران بازگشته و حالا انتقادهای تند و تیزی به قاریان جوان کشورمان دارد
تلاوت قرآن، آواز خوانی نیست
نام «محمدتقی مروت» در میان جامعه قرآنی آنقدر شناخته شده است که تقریباً نیازی به معرفی ندارد. خیلی از قاریان معروف ایرانی بیواسطه یا با واسطه شاگرد او بودهاند. در ضمن استاد مروت را میتوان جزو اولینهای قرائت ایران دانست چون هم اولین قاری ایرانی محسوب میشود که در مسابقات مالزی مقام بینالمللی کسب کرد و هم او را اولین پایه گذار قرائت استاندارد و صحیح در ایران میدانند. او حدود 30 سال در ایران حضور نداشت و در کانادا مجالس آموزش قرآن را برای مسلمانان برپا میکرد. آمدنش به ایران هم بازتابهای گستردهای در محافل خبری داشت. در شمارههای قبل مطالبی دربارهاش داشتهایم اما صبر کردیم چند ماهی از حضورش در ایران بگذرد تا او بتواند ارزیابی دقیقی از اوضاع قرائت قرآن در ایران داشته باشد و ما هم با بهانه تازهای به سراغش برویم.
- الان چند ماهی است که از حضورتان در ایران میگذرد. خبردار هم شدهایم که در جلسات و محافل مختلف قرآنی شرکت کردهاید. همین ابتدای مصاحبه میخواهیم بدانیم که نظرتان درباره اوضاع فعلی قرائت در ایران چیست؟
تصمیم دارم درباره وضعیت جامعه قرآنی در حال حاضر صحبتی نکنم. قرار است خدمت مقام معظم رهبری برسم و در ابتدا این بحث را خدمت ایشان مطرح کنم. اگر ایشان اجازه فرمودند آن وقت نظراتم را به طور کامل درباره وضعیت حال حاضر قاریان ایرانی بیان میکنم.- حداقل بگویید که از وضعیت موجود راضی هستید یا نه؟
راضی نیستم. روزی که قاریان مهمان رهبر انقلاب بودند، ایشان فرمودند که قرآن خواندن، آوازخوانی نیست. اتفاقاً این حرف، خلاصه مسالهای است که من میخواهم درباره قاریان و وضعیت فعلی قرائت در ایران مطرح کنم.شاگردان و قاریان دوره خودم الحمدالله همه خوب هستند و خوب میخوانند بیشتر آنها حالا از استادان هستند، مولف شدهاند و کتاب در زمینه قرائت قرآن دارند به جرات میگویم که آنها تجوید را خوب بلدند. نسل بعد که شاگردان همین نسل اولند هم تقریباً خوب میخوانند؛ مثل همین آقای احمد پورزرگری یا مثلاً همین آقای طوسی که بسیار خوب میخوانند
- یعنی معتقدید قاریان مطرح ایرانی در تلاوت قرآن بیشتر آوازخوانی میکنند؟
اگر این طور نبود که مقام معظم رهبری نمیگفتند قرآن خوانی، آوازخوانی نیست. البته ایشان با لحن بسیار مودبانهای که مخصوص خودشان است به قاریان این حرف را زدند ولی اگر من بودم به آنها میگفتم که قرآن خواندن، جیغ و فریاد زدن نیست، عربده کشیدن نیست؛ قرآن باید با تواضع، با خشوع و با توجه به معنی خوانده شود. تلاوت صحیح قرآن، جیغ کشیدن و آواز خوانی نیست و شخصی که قرآن را تلاوت میکند باید با اخترام به قرآن، احترام به خدا و برای قرآن و برای خود بخواند تا تلاوت خوبی داشته باشد. روایتی داریم از پیغمبر اکرم (صلیالله علیه و اله وسلم) که میفرمایند: «زمانی میآید که امت من صدایشان را در تلاوت قرآن مثل خوانندهها میکنند و در حالی که قلبهایشان فریب خورده است میخواهند شنوندهها را هم فریب دهند». الان به این مرحله رسیدهایم و متاسفانه باید بگویم که به بدتر از این هم خواهیم رسید!
- البته خیلی از همین قاریان ایرانی، شاگردان یا درس آموخته شاگردانتان هستند؛ فکر نمیکنید این جور خرده گرفتن و انتقاد کردن از تلاوتهای این قاریان، در نهایت به خود شما هم برمیگردد؟
فکر میکنم هم اکنون دو یا سه نسل قاری در کشور داریم. شاگردان و قاریان دوره خودم الحمدالله همه خوب هستند و خوب میخوانند بیشتر آنها حالا از استادان هستند، مولف شدهاند و کتاب در زمینه قرائت قرآن دارند به جرات میگویم که آنها تجوید را خوب بلدند. نسل بعد که شاگردان همین نسل اولند هم تقریباً خوب میخوانند؛ مثل همین آقای احمد پورزرگری یا مثلاً همین آقای طوسی که بسیار خوب میخوانند. اما متاسفانه این نسل آخر که در حال حاضر قرائت میکنند، بسیار دور شدهاند از تلاوت صحیح. مخصوصاً همان روزی که در مجلس رهبری بودم و به قرائتها گوش میدادم چند نفری از همین نسل آخر قرآن خواندند که بسیار ناراحت شدم. از خودم پرسیدم که چرا قرائت قرآن در کشور ما به این وضع افتاده و به این مرحله رسیده است.- خب، برای این سوالتان پاسخی هم پیدا کردهاید؟
علت مشخص است؛ میروند تعدادی قاری از مصر میآورند که این قاریان حتی شایستگی تقلید از قاریان بزرگ مصری را ندارند، چه برسید به اینکه خودشان سبک خاصی داشته باشند و جوانای ما بخواهند از آنها تقلید کنند.- میشود بگویید منظورتان از این قاریان جدید مصری دقیقاً چه کسانی هستند؟
مثلاً همین پسر شحاتانور. آقای محسن بادپا که از شاگردانم است وقتی در کانادا بودم خیلی از ایشان تعریف میکرد و میگفت که هر سال به ایران دعوت میشود تا تلاوت کند وقتی آمدم ایران، یک روز دعوت شدم به جلسه قرآن حسینیه فاطمیون. رفتم دیدم محمود شحاتانور هم آنجاست. تلاوتش را شنیدم. فردایش زنگ زدم به بادپا و گفتم که حالا فهمیدم چرا قاریان جوان ما، قرآن را این طور میخوانند. گفتم دیشب تلاوت یکی از کسانی را شنیدم که قاریان جوان ما سراغش رفتهاند و از او تقلید میکنند. باور کنید محمود شحات از این جوانهای خودمان بهتر نیست. من نمیگویم حتما بروند سراغ مصطفی اسماعیل؛ حداقل سراغ عبدالباسط، حصری، رفعت و... بروند و تقلید کنند قرائت صحیح، مقامات خواندن نیست.- تقریباً جامعه قرآنی اتفاق نظر دارد که شما پایهگذار تلاوت قرآن کریم به شکل اصولی و صحیح در ایران هستید؛ پس مسلما شما بهتر از هر کس دیگری میتوانید در این باره صحبت کنید. حالا راهکاری ارائه بدهید که قاریان نسل جدید ما چه کنند که تلاوت صحیحی داشته باشند؟
متاسفانه قاریان جوان ما افتادهاند دنبال مقامات. خیلی نمیخواهم درباره مقامات صحبت کنم ولی همین قدر بدانید که اگر روزی قرار باشد جلسه قرآنی در ایرانی دایر کنم، تابلویی بر سر در این جلسه آموزش قرآن میزنم و روی آن مینویسم: «فقط تجوید». مقامات، صوت، لحن، نفس و... همه بعد از تجوید است و خود به خود بعد از یاد گرفتن کامل تجوید میآید. قاریان جوان امروز باید اول توجه به تجوید داشته باشند. نمیتوان سقف یک خانه را بدون ساختن پایههای آن بنا کرد.- پس مشکل اصلی را همان رعایت نکردن کامل اصول تجوید در قرائت میدانید؟
دقیقاً همینطور است. نوجوانی در همان جلسه رهبری قرائت کرد که به دلیل تقلید از مصطفی اسماعیل خیلی مورد توجه قرار گرفت. اتفاقاً همین نوجوان هم هنگام سکتها نفس میکشید که اشتباه محض است. قاریان نسل جدید ما باید دنبال رعایت کامل قواعد تجوید بروند. اینها شوخی نیست. متاسفانه کمی بیاخلاقی در تلاوت قرآن به وجود آمده است و انگار کسی هم نبوده که به این قاریان جوان در این زمینه تذکر بدهد. یک روز رفته بودم شورای عالی قرآن. تعدادی قاری نوجوان آمده بودند که من درباره تلاوتشان نظر بدهم. کمی درباره تجوید با آنها صحبت کردم. عدهای پذیرفتند و عدهای هم ناراضی بودند که چرا اینقدر به مقامات حمله میکنم. واقعیت این نیست؛ من فقط به کسانی حمله میکنم که قرآن و کلام خدا را فدای موسیقی میکنند. یکی از این نوجوانان گفت که استاد اگر ما بخواهیم در تلاوت، تجوید را به طور کامل رعایت کنیم نمیتوانیم از قاریان معتبر مصری تقلید کنیم. اصلا این حرف معنا ندارد؛ یعنی ما فقط میخواهیم الحان و مقامات را از قاریان مصری تقلید کنیم؟ به آن قاری نوجوان گفتم امکان ندارد آن کسی که شما از او تقلید میکنید، تجوید را رعایت نکند واقعاً چرا قاریان نسل جدید ما از رعایت نجوید قاریان معروف مصری در تلاوت تقلید نمیکنند و فقط سراغ صداهای آنها رفتهاند؟ صدای خوش و دانستن مقامات والحان زیاد در قلب مومن تاثیر ندارد، مگر اینکه قرآن را درست بخوانند.- البته بعضی از این قاریان جوان و نسل سومی که به آنها انتقاد میکنید این روزها خیلی طرفدار پیدا کردهاند؛ مثل همین آقای شاکرنژاد. تلاوتهای ایشان را شنیدهاید؟
اتفاقاً همین آقای حامد شاکرنژاد داد مرا در آن مجلس رهبری درآورد. این چه تلاوتی است که ایشان انجام میدهد؟ این جو طرفداری از ایشان هم جو خوبی نیست. این فضا به هیچوجه سالم نیست. ایشان هم مثل همین محمود شحات میخواند مطمئن باشید تارهای صوتیاش هم به زودی آسیب میبیند چون بسیار بلند میخواند و بیخودی جیغ می زند. البته دلیل طرفداری از این نوع تلاوتها مشخص است؛ قرائت قرآن کریم در کشور ما افت کرده و مردم بیشتر به دنبال موسیقی هستند. اگر آیات قرآن به طور صحیح خوانده شود مویسقی زیبایی در تلاوت نواخته خواهد شد که از اعجاز قرآن است. اگر مرحوم شیخ مصطفی اسماعیل به ایران میآمد و در حضور مردم تلاوت میکرد باور کنید تمام مردم طرفدار او میشدند و به سمت تقلید از تلاوتهای او گرایش پیدا میکردند.- البته خیلیها اساس همین تقلید از قاریان مصری مثل مصطفی اسماعیل را قبول ندارند و اتفاقا بعضی از همین خیلیها جزو شاگردان شما هم هستند.
قرآن را باید به سبک عربی و با موسیقی عربی خواند و راه دیگری وجود ندارد. بادید کلام با موسیقی هماهنگی داشته باشد؛ مثلا نمیتوانیم یک آهنگ اصیل ایرانی را با موسیقی پاپ خارجی بخوانیم. قرآن هم موسیقی اصیل خودش را دارد که موسیقی عربی است؛ پس ما مجبوریم که تقلید کنیم. به نظرم این افراد چون نمیتوانند تقلید کنند و برایشان سخت است، سراغ این قاریان معتبر نمیروند. خواندن به شیوه مصطفی اسماعیل کار هر کسی نیست. گروهی هنوز هم حاضر به پذیرش برتری مصطفی اسماعیل نسبت به دیگر قاریان نیستند و شاید به علت صعبالتقلید بودن اسلوب پیچیده تلاوت ایشان است که خود را نسبت به او بیتفاوت نشان میدهند. کسانی هستند که به دلیل عدم توانایی در تقلید از مصطفی اسماعیل، به این نابغه دنیای قرائت اهانت هم میکنند و حرفهای بیربطی درباره او میزنند متاسفانه شاید جوانهای ما چون قاریان نسلهای گذشته را ندیدهاند و زیاد تلاوتهای آنها را نشنیدهاند، میروند دنبال افراد دیگر.
- یک نکته جالب در باره شما این است که هم طرفدار پر و پا قرص مصطفی اسماعیل هستید و در مجالس مختلف درباره ایشان صحبت میکنید و هم تاکید زیادی روی رعایت کامل تجوید در تلاوت دارید. شاید اگر مصطفی اسماعیل در مسابقات بینالمللی شرکت میکرد. اصلاً نمیتوانست نمره قابل قبولی در تجوید کسب کند، این طور نیست؟
همیشه به شاگردانم توصیه میکنم که برای یادگیری تجوید به تلاوتهای شیخ محمود خلیلالحصری گوش دهند. ایشان حتی بسیار استانداردتر از عبدالباسط در زمینه تجوید تلاوت میکند. اما در مقام القای معانی آیات قران هنگام تلاوت توصیهام این است که قاریان به شیخ مصطفی اسماعیل رجوع کنند چون ایشان روحیه خاصی در این زمینه داشتند گویا شیخ، معانی، تفسیر و شان نزول آیات قرآن را به خوبی میدانست و به همین دلیل میتوانست این معانی را در تلاوتش به مستمع بفهماند. باید قبول کرد که هیچیک از قاریان معروف، کمال مطلق در تلاوت نیستند، مگر تلاوت پیغمبر اکرم(صلیالله علیه واله وسلم) یا اهل بیت (علیهالسلام). حتی در تلاوتهای شیخ حصری و شیخ عبدالباسط هم کمال تجوید رعایت نمیشود.- در این مدتی که در ایران بودهاید، تلاوت کدام قاری به دلتان نشسته است؟
قرائت آقای پورزرگری را بسیار پسندیدم و خیلی دوست دارم دوباره به تلاوتهای ایشان گوش دهم. تلاوت احمد ابوالقاسمی و حسین سبزعلی را هم شنیدهام و پسندیدهام.- حالا که به ایران آمدهاید قصد بر پایی جلسههای آموزش قرآن را برای عموم ندارید؟
ناراحتی شدید قلبی دارم و به توصیه پزشک زیاد نمیتوانم در این هوای تهران زندگی کنم. اگر قرار باشد در تهران بمانم حتما جلسه آموزش عمومی قرآن خواهم داشت ولی در غیر این صورت توصیهام به قاریان جوان این است که نوارهای تلاوت قاریان معتبر و قدیمی مصری را بسیار زیاد گوش دهند. آنها باید حتما این تلاوتها را به طور دقیق بشنوند، طوری که سبک تلاوت قاریان عصر طلایی مصر در ذهن و فکرشان رسوخ کند. قاریان باید حتماً به معانی آیاتی که تلاوت میکنند تسلط داشته باشند. موسیقی عربی را باید یاد بگیرند. اصل اساسی در قرائت قرآن، یادگیری قواعد آن به شکل کامل و آبیاری روح و ذهن با این قواعد است. اگر میخواهند جزو قاریان برتر قرار بگیرند باید از نوراهای موجود قاریان بزرگ استفاده و براساس آن نوارها تمرین کنند.
تقلید از قاریان ممتاز و بزرگ در صورتی که تقلید لهجه باشد، خوب است برای اینکه تلاوت خوبی داشته باشیم باید با گوش دادن به تلاوتهای قاریان ممتاز با لهجه قرآنی آشنا شده و از آنها بهره بگیریم.
مجله قرانی آیه، دانیال ابوالحسن / اصغر اصغری
تنظیم: شکوری