لطفا منتظر باشید ...
(در خراسان معادن گوناگونى وجود دارد. والى آصف الدوله بسيار
علاقه مند است كه دست نياز به سوى انگلستان دراز كند و براى يافتن و بهره بردارى از اين كانها كسانى را كه تخصص در اين گونه علوم دارند به خراسان فراخواند.)17
ييك سال پس از ژوزف ولف دولت انگليس ژنرال فريه را براى جاسوسى به ايران فرستاد. فريه كه در اصل فرانسوى بود سال 1255هـ.ق. همراه حسين خان آجودان باشى از اروپا به ايران آمد و چهار سال در ايران ماند و تا مقام ژنرال آجودانى پيش رفت. امّا وقتى روشن شد كه وى جاسوس انگليس است از سپاه ايران و پس از آن از ايران بيرون رانده شد. ولى فريه به بغداد رفت شهرى كه در اين تاريخ كانون توطئه بر ضد ايران بود و سازمان جاسوسى انگليس از راه عراق به ايران جاسوس مى فرستاد تا عليه محمد شاه تلاش كنند.
فريه پس از شش ماه اقامت در بغداد محرمانه به ايران آمد و در تهران مخفيانه و در لباس درويشى به خانه سرهنگ (سيمنو) كه از پيش او را مى شناخت و از حقوق بگيران انگليس در ايران بود وارد گرديد. پس از چندى در لباس درويشى به خراسان رفت18. سست كردن پايه هاى دولت مركزى ايران بويژه در شرق و ناحيه خراسان يكى از اهداف استعمارى انگليس بود و اهميت آن وقتى چند برابر مى شد كه تجزيه خراسان مى توانست ديوار دومى را براى دفاع از منافع انگليس در برابر روسيه به وجود آورد و از نفوذ ايران در هرات كه مدخل ورود به شبه قاره هند و قلمرو مستعمره انگليس بود بكاهد. به اين منظور فريه به ملاقات آصف الدوله استاندار وقت كه پس از قهرمان ميرزا و در سال 1250هـ.ق. عهده دار امور استان خراسان شده بود شتافت و مردم مشهد را به طرفدارى از آصف الدوله و مخالفت با دربار قاجار برآغاليد. وى با توصيه آصف الدوله لباس درويشى را از تن به درآورد و لباس اروپايى خود را به تن كرد و براى كارهاى جاسوسى خود از يهوديان مشهد كه شمار
آنان افزون بر ششصدبود كمك مى گرفت. آن وقتها يهوديان مشهد محله مخصوصى داشتند و كهنه فروشى مى كردند19 و براى حفظ جان خود دين اسلام را به ظاهر پذيرفته بودند.20
آصف الدوله دولّو استاندار دست نشانده انگليس
پس از مرگ حاج ميرزا موسى خان الهيارخان آصف الدوله دولو داماد فتحعلى شاه و دائى محمد شاه قاجار كه بين سالهاى 1240 ـ 1243هـ.ق. صدر اعظم بود اميدوار بودپس از آنكه خواهرزاده او محمدشاه به سلطنت رسيد بارديگر مقام وزارت را احراز كند. به اين اميد در سال 1263هـ.ق. با 82 صندوق زر مسكوك و جواهرآلات زياد از مشهد به تهران وارد شد.21 ولى شاه اعتنايى به او نكرد و كوششهاى (شيل) وزير مختار انگليس براى به قدرت رساندن وى به جايى نرسيد او رنجيده شد و به قصد زيارت مكّه از تهران حركت كرد و پس از حركت براى پسر او حسن خان سالار از طرف شاه ابلاغ توليت آستان قدس رضوى صادر شدو پسر ديگرش ميرزا محمدخان بيگلربيگى به سمت نيابت حكومت خراسان تعيين گرديد.آصف الدوله هنگام جنگ ايران و روس در سال 1243هـ.ق. كه به عنوان صدر اعظم به اردوى عباس ميرزا پيوسته بود از ميدان كارزار گريخت و سستى و ناپايدارى وى از عوامل عمده شكست لشكر ايران در اين جنگ بود. آصف الدوله از حقوق بگيران انگليس شمرده مى شد. خدمات وى به دستگاه سفارت انگليس در تهران به حدى بود كه وزير مختار اين كشور در گزارش 119 اكتبر 1848م. برابر با 1265هـ.ق. به وزير امورخارجه دولت متبوع خود نوشت:
(آصف الدوله خود و تمام خانواده اش هميشه و كاملا در اختيار دولت انگلستان بوده اند و اينان از خدمتگزاران صديق ما مى باشند.)22
ميرزا هاشم مجتهد در برابر منافع انگليس
تنها كانونى كه در زمان حاكميت آصف الدوله قاجار در خراسان استقلال خود را در برابر دستگاه حاكمه حفظ كرده بود روحانيت آگاه و انقلابى خراسان بود كه در راس آن دو چهره برجسته از فرزندان ميرزا هدايت اللّه مجتهد ميرزا هاشم و برادر وى ميرزا عسكرى امام جمعه قرار داشتند.ميرزا هاشم (1209 ـ 1269هـ.ق.) فرزند ارشد ميرزا هدايت اللّه از پدر خود اجازه اجتهاد داشت و در رياضيات بسيار دانا بود و آگاهى عميق داشت و افزون بر دانشهاى رايج حوزه اين دانش را نيز در حوزه علميه مشهد تدريس مى كرد.
