گناه عظیم و توبه بى‏سابقه

توبه از شرك، ایمان آوردن و اظهار شهادتین است . زیرا بعثت انبیا ، براى نجات انسان از شرك و كفر است و اساساً همه اصول ادیان آسمانى را مى‏توان در توحید و یگانه پرستى خلاصه كرد ، تزلزل این اصل معادل است با از میان رفتن تمام مبانى دین .

شرك ، ظلم به انسانیّت است!!

وَ إِذْ واعَدْنا مُوسى‏ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنْتُمْ ظالِمُونَ (بقره 51)

و (به خاطر بیاورید) هنگامى كه با موسى چهل شب وعده گذاردیم و شما پس از (آمدن) او (به میقات،) گوساله را (معبود خود) گرفتید، در حالى كه ستمكار بودید.

نام حضرت موسى علیه السلام در سى و چهار سوره قرآن و 136 مرتبه آمده است.

ماجراى میعاد حضرت موسى ، در سوره‏هاى اعراف و طه نیز آمده است. (اعراف، 142 طه، 86) محلّ وعده ، كوه طور و مدّت آن ابتدا سى شب معیّن شده بود و در وعده‏گاه، ده شب دیگر به آن اضافه شد كه این مدّت براى دریافت كتاب تورات بود، ولى بنى اسرائیل على رغم اینكه رهبرى همچون هارون، برادر حضرت موسى را در میان خود داشتند، همه‏ى نعمت‏ها و الطاف الهى را فراموش كرده و به سراغ گوساله پرستى رفتند. گوساله‏اى از طلا كه بدست مجسمه سازى هنرمند به نام سامرى، در غیاب موسى ساخته شده بود.

پیام‏های آیه:

1 ـ كناره‏گیرى رهبران الهى از جامعه براى مدّت محدود به منظور عبادت خدا، كارى شایسته و نیكو است. (تفسیر راهنما ) «واعَدْنا مُوسى‏ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً»

2ـ عبادت در چهل شب و به دور از مردم، داراى آثار خاصّى است. «أَرْبَعِینَ لَیْلَةً»

3ـ عدد چهل، در دریافت وحى و الهامات روحانى نقش دارد. «أَرْبَعِینَ لَیْلَةً»

4ـ شرك، ظلم به انسانیّت است. زیرا كه انسان دست خود را از دست خداوند برمى‏دارد و در دست نااهلان عاجز مى‏گذارد. «وَ أَنْتُمْ ظالِمُونَ»

عفو الهى، زمینه‏اى براى شكرگزارى

 ثُمَّ عَفَوْنا عَنْكُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (بقره 52)

آن گاه پس از آن (انحراف) از شما درگذشتیم تا شاید شكر (این نعمت را) به جاى آرید.

توبه از شرك، ایمان آوردن و اظهار شهادتین است. زیرا بعثت انبیا، براى نجات انسان از شرك و كفر است. بنابراین آیه‏ى «إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَكَ بِهِ» (نساء، 48 و 116) كه مى‏فرماید: خداوند شرك را نمى‏بخشد. مربوط به كسانى است كه در حال شرك از دنیا بروند و به توحید و یگانه پرستى باز نگردند.

پیام‏های این آیه:

1ـ حتّى براى شرك و گوساله‏پرستى نیز راه توبه و بازگشت وجود دارد.«ثُمَّ عَفَوْنا عَنْكُمْ»

2ـ عفو الهى، خود زمینه‏اى براى شكرگزارى است. «عَفَوْنا») ( «لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»

هدف از نزول كتب آسمانى، هدایت مردم

وَ إِذْ آتَیْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ الْفُرْقانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ (بقره 53)

و (نیز بخاطر آورید) هنگامى كه به موسى كتاب (تورات) و فرقان دادیم، تا شاید شما هدایت شوید.

فرقان، وسیله‏اى است كه حقّ را از باطل جدا مى‏سازد. و چون در كتاب آسمانى حقّ از باطل جدا مى‏شود، به آن فرقان گفته مى‏شود. شاید هم مراد از فرقان، با توجّه به اینكه در كنار كتاب آمده است، همان معجزات نُه‏گانه یا حقایق دیگرى باشد كه غیر از تورات به حضرت موسى عطا شده است.

پیام‏های این آیه:

1ـ كتب آسمانى، بیانگر حقّ و مایه‏ى افتراق آن از باطل هستند. «الْكِتابَ وَ الْفُرْقانَ»

2ـ حجّت از طرف خداوند تمام است، ولى مردم به خاطر هوسها، گاهى حقّ را نمى‏پذیرند.«لَعَلَّكُمْ»

3ـ هدف از نزول كتب آسمانى، هدایت مردم است. «الْكِتابَ» «لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ»

مرگ در رحمت الهى، بهتر از زندگى در لعنت الهى

وَ إِذْ قالَ مُوسى‏ لِقَوْمِهِ یا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِاتِّخاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلى‏ بارِئِكُمْ فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ذلِكُمْ خَیْرٌ لَكُمْ عِنْدَ بارِئِكُمْ فَتابَ عَلَیْكُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ (بقره 54)

و (بخاطر بیاورید) زمانى كه موسى به قوم خود گفت: اى قوم من، شما با (به پرستش) گرفتن گوساله، به خود ستم كردید. پس به سوى خالق خود توبه كرده و باز گردید و یكدیگر را به قتل برسانید، این كار براى شما در پیشگاه پروردگارتان بهتر است، پس خداوند توبه‏ى شما را پذیرفت، زیرا او توبه‏پذیر مهربان است.

مراد از «قتل نفس» در جمله: «فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ» خودكشى نیست، بلكه یكدیگر را كشتن است. نظیر آیه‏ى شریفه: «لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ» (حجرات، 11) همدیگر را طعنه نزنید. و یا نظیر آیه‏ى «فَسَلِّمُوا عَلى‏ أَنْفُسِكُمْ» (نور، 61)، یعنى‏ همدیگر را سلام دهید.

پذیرفتن این نحو توبه‏ى سخت، براى یهودیان فضلیت است. زیرا خداوند در انتقاد از مسلمانان منافق مى‏فرماید:«وَ لَوْ أَنَّا كَتَبْنا عَلَیْهِمْ أَنِ اقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ أَوِ اخْرُجُوا مِنْ دِیارِكُمْ ما فَعَلُوهُ إِلَّا قَلِیلٌ مِنْهُمْ» (نساء، 66) یعنى: اگر بر آنان فرمان كشتن همدیگر را واجب‏ مى‏نمودیم و یا فرمان خروج از سرزمین خودشان را صادر مى‏كردیم، آن را جز افراد اندكى انجام نمى‏دادند.

پیام‏های آیه:

1ـ مردم را با محبّت براى پذیرش حدود الهى آماده كنید.«یا قَوْمِ» «فَاقْتُلُوا»

2ـ شرك، ظلم به نفس است. «ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِاتِّخاذِكُمُ الْعِجْلَ»

3ـ هر چه برهان و معجزه و دلیل بیشتر عرضه شود، تكلیف سنگین‏تر و تخلّف از آن خطرناك‏تر خواهد بود. گوساله‏پرستى، بعد از دیدن آن همه معجزه، توبه‏اى جز اعدام ندارد. «فَتُوبُوا» «فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ»

4ـ حكم مرتدّ، قتل است. «فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ»

5ـ مرگ در رحمت الهى، بهتر از زندگى در لعنت الهى است. «ذلِكُمْ خَیْرٌ لَكُمْ»

6ـ اجراى حدود الهى، گرچه به قیمت قتل انسان باشد، به نفع اوست.«فَاقْتُلُوا» «ذلِكُمْ خَیْرٌ لَكُمْ»

7ـ اساس دستورات الهى، خیر رسانى به انسان است. «ذلِكُمْ خَیْرٌ لَكُمْ»

8ـ براى جریمه‏هاى سنگین، باید بركات زیادى گفته شود تا مردم آماده پرداخت آن شوند. «فَاقْتُلُوا» «ذلِكُمْ خَیْرٌ»، «فَتابَ عَلَیْكُمْ»، «إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ»

گناه عظیم و توبه بى‏سابقه (جمع بندی این 4 آیه)

شك نیست كه پرستش گوساله سامرى، كار كوچكى نبود، ملتى كه بعد از مشاهده آن همه آیات خدا و معجزات پیامبر بزرگشان موسى (علیه السلام) همه را فراموش كنند و با یك غیبت كوتاه پیامبرشان به كلى اصل اساسى توحید و آئین خدا را زیر پا گذارده بت‏پرست شوند.

اگر این موضوع براى همیشه از مغز آنها ریشه كن نشود وضع خطرناكى به وجود خواهد آمد، و بعد از هر فرصتى مخصوصا بعد از مرگ موسى (علیه السلام)، ممكن است تمام آیات دعوت او از میان برود، و سرنوشت آئین او به كلى به خطر افتد در اینجا باید شدت عمل به خرج داده شود، و هرگز تنها با پشیمانى و اجراى صیغه توبه بر زبان نباید قناعت گردد، لذا فرمان شدیدى از طرف خداوند، صادر شد كه در تمام طول تاریخ پیامبران مثل و مانند ندارد، و آن اینكه ضمن دستور توبه و بازگشت به توحید، فرمان اعدام دسته جمعى گروه كثیرى از گنهكاران بدست خودشان صادر شد.

این فرمان به نحو خاصى مى‏بایست اجرا شود، یعنى خود آنها باید شمشیر به دست گیرند و اقدام به قتل یكدیگر كنند كه هم كشته‏ شدنش عذاب است و هم كشتن دوستان و آشنایان.

طبق نقل بعضى از روایات موسى دستور داد در یك شب تاریك تمام كسانى كه گوساله‏پرستى كرده بودند غسل كنند و كفن بپوشند و صف كشیده شمشیر در میان یكدیگر نهند!.

ممكن است چنین تصور شود كه این توبه چرا با این خشونت انجام گیرد؟

آیا ممكن نبود خداوند توبه آنها را بدون این خونریزى قبول فرماید؟

پاسخ به این سؤال از مباحث مطرح شده روشن مى‏شود، زیرا مساله انحراف از اصل توحید و گرایش به بت پرستى مساله ساده‏اى نبود كه به این آسانى قابل گذشت باشد، آنهم بعد از مشاهده آن همه معجزات روشن و نعمتهاى بزرگ خدا.

در حقیقت همه اصول ادیان آسمانى را مى‏توان در توحید و یگانه پرستى خلاصه كرد، تزلزل این اصل معادل است با از میان رفتن تمام مبانى دین، اگر مساله گوساله‏پرستى ساده تلقى مى‏شد، شاید سنتى براى آیندگان مى‏گشت، بخصوص اینكه بنى اسرائیل به شهادت تاریخ مردمى پر لجاجت و بهانه جو بودند، لذا باید چنان گوشمالى به آنها داده شود كه خاطره آن در تمام قرون و اعصار باقى بماند و كسى هرگز بعد از آن به فكر بت پرستى نیفتد، و شاید جمله ذلِكُمْ خَیْرٌ لَكُمْ عِنْدَ بارِئِكُمْ (این كشتار نزد خالقتان براى شما بهتر است) اشاره به همین معنى باشد.

منابع:

1-  تفسیر نورج1

2-  تفسیر نمونه ج1

3-  تفسیر راهنما