دوئل بر سر صدای ستاره ها

مهمترین نکته‌ای که روی جلد مستند «روزی روزگاری سینما» خودنمایی می‌کند، حضور حامد بهداد به عنوان راوی است. این اتفاق واکنش های متضادی به همراه داشته که در ادامه می خوانید.

بهداد برای اولین بار به عنوان راوی به میدان آمده و درباره حال و هوای سالن‌های سینما از ابتدا تا پایان در مستند«روزی روزگاری سینما» نریشن می‌گوید. با وجود نقدهای زیادی که از سوی دوبلورها و نریتورهای معروف نسبت به حضور بازیگران مطرح در این عرصه وجود دارد اما شهرام میراب اقدم، کارگردان این مستند معتقد است که اتفاقا برای چنین مستندی به روایت کسی نیاز داشته که خودش از جنس سینما باشد و هنگام روایت، دقیقا خودش باشد. ابتدا گفت و گوی کارگردان را بخوانید:
*در سالهای اخیر فیلم و سریالهای زیادی در شبکه نمایش خانگی توزیع شده و فروش خاص خودش را داشته. قضیه مستند اما یک مقدار فرق می‌کند. شاید آنطور که باید مردم به خرید مستند در این شبکه عادت ندارند. کلا چه اتفاق افتاد که تصمیم گرفتید به جای سینما آن را به شبکه نمایش خانگی بفرستید؟
فکر میکنم دیده شدن این کار تو دست مردم خیلی بهتر است چون از آن فیلمهای نوستالژیکی است که همه و درهر نسلی با آن خاطره دارند. مخصوصا اینکه همین سینماهای باقیمانده هم الان دارد قیافه‌شان تغییر میکند و تبدیل به پردیس میشوند و تا چند وقت دیگر هیچ اثری ازشان باقی نمی‌ماند. فکر کنم از آن فیلمهایی باشد که هرکسی دلش بخواهد در کتابخانه‌اش داشته باشد و سالهای بعد به عنوان یک منبع به آن رجوع کند. بهرحال فکر کردیم اینطوری شاید فیلم ماندگارتر باشد.
*قطعا الان که  اسم حامد بهداد به عنوان راوی روی آن خورده و محصول با تصویر این بازیگر به بازار عرضه شده، فروش بیشتری هم خواهد داشت. چقدر زمان تولید به این موضوع فکر میکردید؟
واقعا به چنین موضوعی فکر هم نمی‌کردیم. آن موقع اصلا بحث شبکه نمایش خانگی وجود نداشت. اگر یادتان باشد سال 91 شبکه نمایش خانگی مثل حالا مورد توجه نبود. یا اگر هم بود ما هیچ وقت به ذهنمان نمی‌رسید چنین استفاده‌ای از آن بکنیم.
*پس صرفا به عنوان کسی که نماینده سینماست سراغش رفتید؟
بله به عنوان نماینده سینما و اینکه خود حامد هم خیلی خوشش آمده بود و کمک کرد به این مسئله. اصلا بحث فروش و اینطور مسائل مطرح نبود. شاید به فکر جشنواره و اینجور مسائل بودیم که بتوانیم ارائه کنیم اما فروش نه.
*پیشنهاد خودش بود که به عنوان راوی حضور داشته باشد؟
بعد که کار تمام شد یک اتفاق خوب افتاد و حامد بهداد کار را دید و خیلی خوشش آمد و دوست داشت با پروژه همکاری کند. البته شاید هم ما پیشنهاد دادیم الان سه سال گذشته و اصلا یادم نیست. زیاد یادم نیست.
*الان بهرحال یک امتیاز برای فروش آن است.
راستش بیشتر این مسئله برایمان مهم است که مردم کار را ببینند.
در سالهای اخیر، بازیگران زیادی به سمت و سوی دوبله یا فعالیت به عنوان راوی مستندهای مختلف رفته‌اند. با این حال اما یک سری از دوبلورها و نریتورهای معروف معتقدند استفاده از این افراد کاملا اشتباه است. به خاطر اینکه تخصصی در این زمینه ندارند. دوبلورها سالیان سال آموزش دیده‌اند و کار کرده‌اند تا توانسته‌اند به اینجا برسند و بازیگران به هیچ وجه چنین تجربه‌ای نداشتند. شما هم قطعا میتوانستید برای کارتان سراغ یک دوبلور معروف و با سابقه بروید اما بهداد را انتخاب کردید. حامد بهداد بدون هیچ چشمداشتی برایمان کار کرد و درواقع زمان روایت، کاملا خودش بود. شاید حضور نریتورهای با سابقه در برخی مستندهای جدی و رسمی جذاب باشد اما اینجا دلمان میخواست بهداد با حال و هوای خودش حرف بزند. اصلا دنبال کی کار رسمی و جدی نبودیم.

ستاره‌ها نریتورهای خوبی نیستند

داوود نماینده، یكی از شناخته شده‌ترین نریتورها در حوزه گفتار متن مستند است. همان نریتوری که عادت کرده‌ایم مستندهای راز بقا، زندگی حیوانات، اسرار زمین وخلاصه انواع و اقسام مستندهای دیگر را فقط با صدای او بشنویم. او یکی از مخالفان سرسخت حضور ستاره‌های سینما در عرصه گفتار متن است. به نظرش گفتار متن مستند، فعالیتی کاملا تخصصی است و اصلا دلیلی ندارد که ستاره‌ها صرفا به دلیل اینکه شناخته شده‌تر هستند به این عرصه ورود کنند.
*بحث ورود بازیگران به مقوله گفتار متن فیلم‌های مستند، چند وقتی است رواج پیدا كرده. به عنوان صداپیشه پیشكسوتی كه سالیان سال است مردم به صدایتان روی مستندهای مختلف عادت دارند چه نظری در این رابطه دارید؟

معتقدم ورود و خروج این اسم‌ها و بازیگرها به مستند مقطعی و سلیقه‌ای است و نمی‌تواند با محتوای كار ارتباط پیدا كند.وقتی كارگردانی می‌آید؛ پرویز پرستویی یا حامد بهداد یا سایرین را برای گفتار متن مستند انتخاب می‌كند در واقع قصد دارد از این اسم‌ها در كارش بهره ببرد. در صورتی كه مستند، شناسنامه خودش را دارد و یكی از مهمترین شاخصه‌های آن، گفتار متن است. طبیعتا بیننده حرف‌های مستند، وقتی صدای این بازیگران را در یك مستند می‌شنود برای خود علامت سوال به وجود می‌آید كه مثلا چه اتفاقی افتاده كه این متن را دارد پرستویی می‌خواند؟ حد و اندازه پرستویی در سینما ارزشمند است اما مستند هم جایگاه مخصوص به خودش را دارد. وقتی كارگردان می‌آید از او یا سایر بازیگران استفاده می‌كند در واقع می‌خواهد رونق به كارش ببخشد یا نقاط ضعف كارش را بپوشاند. همانطور كه می‌بینید در سینما هم این اتفاق می‌افتد. كارگردانی برای اینكه ضعف فیلمنامه‌اش را بپوشاند از بازیگر قوی استفاده می‌كند.
* بهرحال بازیگرانی كه وارد عرصه مستند می‌شوند به دلیل تمرین‌های زیادی که در عرصه بازیگری داشته‌اند مسلط به فن بیان هستند و از همین توانای می‌توانند در گفتار متن استفاده كنند. با این حال شما معتقدید گفتار متن، مقوله‌ای كاملا مجزا از اصول بازیگری است؟
من معتقدم هركسی باید جای خودش قرار بگیرد. خدا رحمت كند زنده‌یاد خسرو شكیبایی را. او سال 55 آمد برای كار دوبله. آیا شكیبایی صدای مثبتی نداشت؟ چرا خیلی. اما صدایش از جنس دوبله نبود. صدایی از جنس دوبله است كه دارای هارمونی، فراز و نشیب، نتهای موسیقیایی باشد و ریتم و آهنگ داشته باشد. مگر خسرو كم كسی بود؟ یك معجزه بود در سینما و تئاتر اما وقتی سراغ بازی با صدا در كار گفتار متن می‌رویم، قضیه فرق می‌كند. پرویز پرستویی وقتی در فیلم‌ها حرف می‌زند یا حافظ و مولانا می‌خواند، كارش زیبا و متفاوت است اما نریتور موفقی نیست.
* در مقوله صداپیشگی، میان گفتار متن مستند و دوبله یك فیلم سینمایی هم تفاوت وجود دارد؟
به نظر من هردو در سطحی است كه نیاز به ریتم و آهنگ دارد. من فیلم سینمایی زیاد كار كردم اما وقتی نقش جدیدی به من پیشنهاد می‌شود می‌توانم طوری آن را بگویم كه مخاطب متوجه نشود كه داوود نماینده دارد حرف می‌زند. در مستند هم همینطور است. وقتی از كروكودیل‌ها یا كوسه‌های سفید اعماق اقیانوس‌ها حرف می‌زنم باید كاری كنم كه تنتان بلرزد یعنی تلاش می‌كنم حس را كاملا به بیننده منتقل می‌كنم. الان خودتان قضاوت کنید. به نظرتان جنس نریشنی که در فیلم «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» می‌گفتم از جنس گفتار متن سیاره زمین بود؟ هر متن شیوه خودش را دارد.
*اما در هالیوود هم ما با چنین پدیده‌ای روبه‌رو هستیم. سوپراستارهای مختلف از جمله برت پیت، نیكول كیدمن، مریل استریپ، مورگان فریمن و ... علاوه بر بازیگری، در مستندهای مختلف هم به عنوان نریتور حاضر می‌شوند. شما حضور این افراد در عرصه گفتار متن را هم رد می‌کنید؟
این بازیگرانی که الان اسم بردید به همراه تعداد زیادی از بازیگران مطرح دیگر هالیوود که به عنوان نریتور فعالیت می‌کنند، همگی صداپیشه‌اند. وقتی روی انیمیشن‌ها حرف می‌زنند غوغا می‌كنند. تفاوت سینمای ما با سینمای جهان این است كه بازیگری در سینمای جهان پیدا نمی‌كنی كه صداپیشه نباشد. اگر هم باشد تعداد اندكی هستند و زیاد هم مطرح نیستند. بازیگران مطرح سینما مثل آل پاچینو، داستین هافمن، رابرت دنیرو، اصلا صدایشان روی بازیشان می‌نشیند. می‌بینید وقتی جای کاراکترهای یک انیمیشن حرف می‌زنند چقدر عالی هستند؟ اما ما در سینمای ایران، بازیگر صداپیشه نداریم. یعنی بازیگران ما تمرینی در این عرصه ندارند.