كمال تبریزی وفیلم تبلیغاتی هاشمی رفسنجانی

در روزهایی که بازتاب‌های فیلم مستند نامزدها فراوان است...

در این گفتگوی خواندنی، كمال تبریزی از انتخابات و ساخت فیلم تبلیغاتی اكبر هاشمی رفسنجانی گفته است .

بی‌شك متفاوت‌ترین فیلم تبلیغاتی چند دوره اخیر انتخابات ریاست جمهوری متعلق به كمال تبریزی است. اكبر‌هاشمی رفسنجانی در این فیلم از داخل منزلش در حال انجام امور روزانه با لحنی متفاوت درباره دلمشغولی‌هایش با مردم سخن گفت. اما همین فیلم به ظاهر ساده آنچنان سروصدایی به پا كرد كه تا چند روز فیلم و سازنده‌اش نقل محافل مردمی و سوژه سایت‌های ایرانی و خارجی بود و آنطور كه كارگردانش می‌گوید تاثیر زیادی روی آرای مردم گذاشت. با نزدیك شدن به انتخابات و بالا رفتن تب ساخت فیلم‌های تبلیغاتی به سراغ كمال تبریزی رفتیم. در حالی او حاضر به انجام این گفت‌وگو شد كه این روزها سخت درگیر ساخت پروژه تاریخی روزهای كهن است. این گفت‌وگو در حد فاصل گرفتن سكانس‌های این سریال انجام شد.

چه زمانی ساخت فیلم تبلیغاتی آقای‌هاشمی به شما پیشنهاد شد؟

درست یادم نیست. اما فكر می‌كنم نزدیك به دو ماه قبل از انتخابات در جریان ساخت آن قرار گرفتم.

علت اینكه ساخت فیلم این را به شما پیشنهاد دادند می‌دانید؟

نه. قبل از این جریان اصلا با آقای‌هاشمی از نزدیك آشنایی نداشتم و واقعا علت آن را نمی‌دانم.

چه كسی با شما اولین بار تماس گرفتند برای ساخت فیلم؟

آقای محمدی به عنوان تهیه‌كننده با من تماس گرفت و گفت چنین پیشنهادی شده اگر تمایل داری این كار را با هم انجام دهیم.

بعد كار وارد چه پروسه‌ای شد؟

یك سری جلسه با آقای محمدی داشتیم و به یك كلیتی رسیدیم و چند جلسه با آقایان عطریان‌فر، مهدی ‌هاشمی پسر آقای‌هاشمی و محمدعلی نجفی برگزار كردیم. راجع به اینكه باید ساختمان این فیلم چگونه و چطور باشد.

شما در جریان فیلم آقای صدرعاملی كه برای آقای‌هاشمی ساختند و همچنین كلیپها و. . . بودید؟

نه، بحث اصلی ما روی این فیلم بود، تیزر و فیلم آقای صدرعاملی در تیم ما مطرح نبود و در مجموع تیم جداگانه‌ای داشتند كه مستقیما خودشان جلسات مستقلی را برگزار می‌كردند. اما در این جلسات من و آقای محمدی بودیم كه بحث‌های اصلی را می‌كردیم كه ساختار فیلم چگونه باشد.

وقتی طرح فیلم شكل گرفت كسی با آن مخالفت نكرد؟

خانم آقای‌هاشمی خیلی مخالفت می‌كرد و می‌گفت كه فیلم را اینطوری نسازید چون آقای‌هاشمی كوچك می‌شود.

این جلسات كه تمام شد با آقای‌هاشمی ملاقات كردید؟

از موقعی كه می‌خواستیم پروژه را شروع كنیم تقریبا می‌توانم بگویم كه ایشان در كاری كه ما می‌كردیم دخالتی نكردند. تنها درباره متن فیلم نظر می‌دادند. ایشان كاملا تسلیم بودند، یعنی می‌گفتند هر كاری كه شما دوست دارید، انجام دهید. فقط در باره متنی كه قرار بود خودشان بخوانند طبیعتا اصلاحاتی انجام دادند.

خودتان متن را نوشتید یا اینكه از نویسندگان دیگری هم دعوت كردید؟

طراحی و پیشنهاد متن از طرف آقای‌هاشمی بود و بعد خودمان آن را نوشتیم. فكر می‌كنم كه آقای اردشیر رستمی {بازیگر نقش شهریار} هم به ما كمك كرد.

خانم آقای‌هاشمی از چه زمانی با كاری كه شما انجام می‌دادید، مخالفت كردند؟

ایشان نمی‌دانستند، ما چه كار می‌كنیم. بعد كه فیلم را دیدند، حالشان بد شد. می‌گفتند این چیست شما ساختید؟ آقای‌هاشمی را خیلی معمولی كردید.

دقیقا روی نقطه‌ای انگشت گذاشتند كه هدف شما بود؟

دقیقا، البته همسر ایشان راست می‌گفتند ما اصلا قصدمان این بود كه این كار را بكنیم، چون می‌خواستیم بگوییم این آدمی است كه می‌تواند عضوی از آحاد مردم جامعه شود.

آقای‌هاشمی چه نظری داشتند؟

خودش را سپرده بود به تیمی كه این كار را انجام می‌داد و این مثبت‌ترین ویژگی ایشان است.

تمامی فیلم‌های تبلیغاتی سال 84 تقریبا فضای یكسانی داشتند و روی تهییج كردن مردم تاكید می‌كردند اما فیلم تبلیغاتی آقای‌هاشمی فضای متفاوتی داشت چطور به این طرح و الگو رسیدید؟

كاملا سینمایی با این فیلم برخورد كردیم. یعنی از ابتدا به دنبال این بودیم كه به سراغ كدام یكی از ویژگی‌های ایشان برویم. مثلا به این فكر كردیم كه باید چه موضوعی را درباره آقای‌هاشمی مطرح كنیم و از چه جنسی باید باشد كه بتواند مردم را تحت تاثیر قرار دهد. اصلا به این فكر نمی‌كردیم كه یك فیلم تبلیغاتی بسازیم.

در واقع از همان ابتدا ساخت یك فیلم تبلیغاتی مهیج و احساسی را از ذهنتان خارج كرده بودید.

بله، چون اصلا بلد نیستم اینطور فیلم بسازم. بیشتر در این فكر بودیم، كاری كنیم كه بیننده نسبت به این شخصیت حس دوباره‌ای پیدا كرده و به آن نزدیك شود. درست مثل كاری كه شما در فیلم داستانی معمولی انجام می‌دهید تا این ارتباط برقرار شود. در بعضی از لحظات امكان اینكه تصویر این حس را به وجود آورد، نبود و نریشن این كار را انجام داد. در اینجاست كه نریشن خیلی تعیین‌كننده می‌شود.

برای اولین بار بود كه شما شخصیتی مثل ‌هاشمی را به این شكل می‌دیدید كه با بیانی خاص از خودش می‌گوید.

ایشان فرم خاصی صحبت می‌كردند و ما بهشان توضیح دادیم كه این شكل باید كاملا درونی باشد و نباید مثل سخنرانی پشت تریبون نماز جمعه جملات را ادا كند. ایشان هم واقعا خوب از عهده این كار برآمدند. یك بار برایشان توضیح می‌دادیم كه این متن را باید اینطور بگویید و ایشان در همان بار اول به خوبی جملات را بیان می‌كردند.

تماشای این فیلم آدم را به یاد كتاب خاطرات‌هاشمی رفسنجانی می‌اندازد این كتاب تا چه اندازه در ساخت فیلم تبلیغاتی ایشان و ساختاری كه برای آن در نظر گرفته بودید موثر بود؟

شاید چون فیلم كمی در آن حال و هوا بود، به یاد آن كتاب می‌افتید. از سوی دیگر متن و فیلمنامه را هم سعی كرده بودیم با نظرات آقای‌هاشمی تنظیم كنیم. طبیعتا این متن هم به آن كتاب شباهت‌هایی داشت. در ذهن ما این بود كه كاری بكنیم بیننده با آقای‌هاشمی ارتباطی مبتنی باصداقت برقرار كند. به اعتقاد من این بهترین شكل برقراری بود. ما می‌دانستیم كاری كه انجام می‌دهیم، یك كار تبلیغاتی است و كسی كه این فیلم را می‌بیند باید نزدیكی با آن شخصیت را احساس كند. اما مثل دیگر فیلم‌های تبلیغاتی انتخاباتی كه معمولا سعی می‌كنند شور و هیجان ایجاد كنند و بعد حالت اسطوره‌ای و حماسی به آن نامزد بدهند، عمل نكردیم.

چرا با توجه به اینكه مردم ایران مردمی احساسی هستند به سمت این نوع ساختار نرفتید؟

به این علت كه فكر می‌كنم تمامی اینها تاثیر عكس می‌گذارد. هنوز هم فكر می‌كنم اگر كسی بخواهد برای آقایان موسوی یا كروبی فیلم بسازد باید از این زاویه وارد شود. یعنی باید این آدم‌ها را هرچه بیشتر به تماشاگر نزدیك كند و حس عاطفی میان آنها بوجود بیاورد. به این دلیل كه ما با قلبمان رای می‌دهیم نه با عقلمان. همیشه معتقدم ایرانی‌ها به جای اینكه با عقلشان رای بدهند با قلبشان این كار را می‌كنند . پس نتیجه می‌گیریم كه بهترین فیلم تبلیغاتی برای كاندیدای ایرانی در جمهوری اسلامی ایران این است كه حس شعاری و حماسی نداشته باشد. به عبارت دیگر این حس را كه «من آنم كه رستم بود پهلوان» در آن به چشم نیاید.

اما فیلم جواد شمقدری برای آقای احمدی‌نژاد با همین حال و هوا ساخته شد و اتفاقا تاثیر خودش را هم گذاشت؟

اصلا اینطور نیست، شما به دور اول انتخابات توجه كنید ببینید چه كسی بیشترین رای را آورد، او كسی نبود جز آقای‌هاشمی.

اما این حالتی كه شما به آن اشاره می‌كنید در فیلمی كه سال 76 سیف اله ‌داد برای آقای خاتمی ساخت، وجود داشت.

نه؛ اتفاقا آن سال اگر یادتان باشد مهمترین چیزی كه پس از این فیلم در بعضی تماشاگران به‌وجود آمده بود، این بود كه حتی می‌خواستند به لبخند آقای خاتمی رای بدهند. هیچ كس تا قبل از این فیلم با آقای خاتمی اینطور برخورد نمی‌كرد. در فیلم تبلیغاتی آقای‌هاشمی هم همین حالت وجود داشت. یادم است آن زمان به آقای‌هاشمی می‌گفتیم كه از موضع فردی كه مسئول است و مقام بالایی دارد بیایند پایین و ارتباط نزدیك‌تری با تماشاگر برقرار كنند. به ایشان می‌گفتیم محاوره‌ای صحبت كنند. همین كه مردم احساس كنند كه این آدم مثل خودشان است به او رای می‌دهند. در صورتی كه عقل حكم می‌كند به كسی كه مثل خودت است رای ندهی. باید به كسی رای بدهی كه نخبه باشد مثل خودت نباشد از تو بالاتر باشد ولی در ایران برعكس است؛ در ایران می‌گویند كه این می‌فهمد ما چه می‌كشیم و باید به او رای دهیم. اما در مورد هر كاندیدایی نمی‌توان این كار را كرد یعنی هر كاری بكنی نمی‌توان او را تبدیل كرد به آدمی كه از موضع بالا فرود آمده و باید بین همین آدم‌ها زندگی كند. در ایران باید كاری كنی كه قلب رای‌دهنده‌ها تحت تاثیر قرار گیرد وگرنه نمی‌توانی عقلشان را به این راحتی متاثر كنی و بر اساس عقلش رای بدهد.

پیش از ساخت فیلم انتظار چنین همكاری و برخوردی را از آقای ‌هاشمی داشتید؟

نه فكر می‌كردم آقای‌ هاشمی به این راحتی تن نمی‌دهد. وقتی شما به طور مثال از آقای انتظامی می‌خواهید فیلم مستند بسازید اما و اگرهایی دارد اما آقای‌هاشمی حتی یك بار هم به ما نگفت كه چرا این پلان را می‌گیرید. بعضی وقت‌ها می‌گفتیم این كار را دو، سه بار انجام بدهید و بنده خدا شكایتی نكرد و واقعا همكاری می‌كردند.

چند روز تصویربرداری طول كشید؟

در مجموع حدود ده روز تا دو هفته طول كشید.

فكر می‌كنید در دور دوم انتخابات چقدر پخش دوباره فیلم تاثیرگذار بود؟

من معتقدم در دور دوم، فیلم انتخاباتی نبود كه تاثیرگذار باشد بلكه شگرد، سیاست و عملكرد گروه‌ها بود كه موثر بود. اصولا در دور دوم معادلات دیگری تعیین‌كننده است. در دوره دوم مناظره‌ای هم بین كاندیداها صورت نمی‌گرفت. اساسا فكر می‌كنم در دور دوم دیگر تبلیغات كاركرد خودش را از دست می‌دهند. در دور دوم باید بگذارید مردم تصمیم خودشان را بگیرند كاركرد تبلیغات تمام می‌شود. در دور اول هر چیزی كه می‌خواستیم بگوییم گفتیم.

به طور كلی چقدر ساخت فیلم تبلیغاتی را در پیروزی یك نامزد انتخاباتی موثر می‌دانید. در مقایسه با سفرهای انتخاباتی، پخش پوستر، تراكت و. . . نمایش فیلم در چه جایگاهی قرار می‌گیرد؟

به نظر من در اندازه هر كدام از این كارها كه انجام می‌گیرد كاركرد خاص خود را دارد. تلویزیون خیلی تعیین‌كننده است همانطور كه سفر استانی هم تعیین‌كننده است. ا گر نامزدی بگوید كه فیلم نمی‌سازم و بین مردم می‌روم و مناظره می‌كنم ممكن است یك پله عقب بماند دلیلش این است كه هر كدام از اینها مخاطبان خاص خودشان را دارند. یعنی آن كسی كه از طریق فیلم تحت تاثیر قرار می‌گیرد احتمالا مناظره رویش خیلی تاثیر نمی‌گذارد و بخشی از ارتباط با مخاطب خاص خودش را از دست می‌دهد.

چقدر نام و جایگاه كارگردان را در اقبال مردم به فیلم موثر می‌دانید؟

این هم نكته تعیین‌كننده‌ای است. فرض كنید رضا كیانیان، سیمین معتمدآریا و پرویز پرستویی فیلم انتخاباتی آقای قالیباف را بسازند. این نام‌ها خیلی تاثیر ‌گذارند. یعنی همانطور كه فیلم می‌تواند موثر باشد این نام‌ها هم در كنار آن اهمیت دارند. البته اگر بگوییم این فیلم را درویش یا افخمی می‌سازد تاثیر چندانی در روستاهای دورافتاده نخواهد داشت اما در اصفهان، شیراز، مشهد، كاشان و. . . تعیین‌كننده است.

ارتباط شما با آقای ‌هاشمی بعد از ساخت این فیلم ادامه پیدا كرد؟

به طور جدی نه. برای ساخت «پاداش» با ایشان تماس گرفتیم چون باید به عربستان می‌رفتیم و نیاز به همكاری داشتیم. از این طریق امكاناتی را برایمان فراهم كرد. در مورد دیگری آقایی از فرانسه با گروهی به ایران آمده بود و می‌خواست مستندی بسازد و با آقای‌ هاشمی تماس بگیرد از طریق خانه سینما به من وصل شد و قراری با من گذاشتند و كمكشان كردم.

فكر می‌كنید چقدر فیلم تبلیغاتی شما در افزایش رای آقای ‌هاشمی تاثیر داشت؟

فكر می‌كنم تاثیر زیادی گذاشت. شاید اگر این فیلم نبود در دور اول آقای‌ هاشمی نفر اول نمی‌شد. به دلایل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و هر دلیل دیگری فاصله‌ای بین آقای‌ هاشمی و توده مردم وجود داشت و اگر یك چنین كار تبلیغاتی درباره ایشان انجام نمی‌شد این مقدار رای را نمی‌آوردند، اما بعضی‌ها برعكس نظر دارند و می‌گویند كه این فیلم باعث شد آقای‌ هاشمی رای قاطع نیاورد با این حال نظرم كاملا مخالف این افراد است.

اگر از طرف نامزدی كه انتخاب شما نبود، دعوت به كار می‌شدید بازهم ساخت فیلم او را قبول می‌كردید؟

حقیقتش این است كه من اصلا در دور اول انتخابات شركت نكردم و رای ندادم، شناسنامه‌ام را نگاه كنید برای دور اول مهر ندارد ولی برای دور دوم دارد چون در آن دوره هیچكدام از كاندیداها ایده‌آل من نبودند ولی با این حال ساخت فیلم انتخاباتی آقای‌ هاشمی را قبول كردم. البته آن دوره از طرف كاندیدای دیگری هم پیشنهاد داشتم، اما گفتم كه كار دارم و نمی‌توانم، ولی پیشنهاد برای ساخت فیلمی درباره آقای‌ هاشمی شرایط دیگری دارد. به هرحال شخصیت آقای‌هاشمی برای من جذاب بود و به عنوان یك فیلمساز همیشه دوست داشتم فرصتی پیش بیاید تا درباره چنین شخصیتی فیلم بسازم. اگر به من بگویند برو با یك نقاش خیلی بزرگ و نویسنده و یا فیلسوف خیلی بزرگ آشنا شو و یك فیلم كوتاه راجع به او بساز نه نمی‌گویم. فیلسوف‌های بزرگ هیچ نسبتی با كار ما ندارند ولی وقتی می‌توانم بروم و با آنها از نزدیك آشنا شوم برای من این كار اهمیت پیدا می‌كند، چون او آدم خاصی است. ‌هاشمی هم از نظر من یك چنین آدمی است.

در انتخابات این دوره شركت می‌كنید؟

در این دوره از انتخابات حتما شركت می‌كنم و به كاندیدای مورد نظرم رای می‌دهم. شما هم تلاش كنید واقعا آرای خاموش را به حضور در انتخابات ترغیب كنید.

گلاویژنادری/ وحید سعیدی

منبع : همشهری

تنظیم برای تبیان : مسعود عجمی