صفر مرزی انسانیت

نگاهی به «بدون مرز» ساخته امیرحسین عسگری

گویی قاعده ای وجود دارد تنها عنوان قانون بقای خشونت و تعصب و نفرت. گویی قاعده ای وجود دارد که خشونت و خشم از بین نمیرود فقط از جایی به جای دیگر،از نسلی به نسل دیگر و از شخصی به شخص دیگر منتقل می شود. «بدون مرز» سراغ این بخش از اخلاق و منش ناخوشایند انسانی رفته و با دستمایه قرار دادن وجوه اصیل انسانی و بیرون کشیدن آن از زیر خروارها تعصب و خشم و خشونت ، دوران بی مرزی و محبت و انسانیت را دنبال کرده است.«بدون مرز» با دست گذاشتن بر اصل مرز بندی بین انسان ها در اثر بحران بی اعتمادی و در راستای هویت سازی و خودی و غیر خودی کردن سراغ رفتار دو نوجوان ایرانی و عرب رفته و سرآخر نماینده ای از سربازان آمریکایی حاضر در منطقه را وارد داستان کرده است. اما سراغ گرفتن از کودکان و نوجوانان برای بیان چنین دغدغه ای با چه رویکردی صورت گرفته است؟ طبیعتا از منظر روانشناختی بالا رفتن سن در افرادی که نسبت به آگاهی از خود بی توجه اند، مساوی است با فاصله گرفتن بیشتر و بیشتر از خویشتن خویش و دور شدن مستمر از ذات اصیل انسانی و فرو رفتن در تفکرات و باید ها و نباید های عرفی و بشری. با این رویکرد کودکان و نوجوانان فاصله کمتری بین قواعد روحی فطری و چارچوب های از بیرون تحمیل شده به آنها پیدا کرده اند. رفتار پسر بچه فیلم و طرف مقابلش(پسری که بعد معلوم می شود دختر است)، معطوف به برداشت های است که از دل جامعه آسیب دیده و نا امن بیرونی است. در واقع تلاش او برای مالکیت کشتی و بعد تلاش برای مرز بندی میان خودش و دیگری و البته میل به داشتن جایی امن و جدا افتاده از فضای پر آسیب و پر خطر بیرونی، باعث بروز جدل و کشمکش اصلی فیلم میان دو شخصیت کم سن و سال فیلم می شود. جالبی اینجاست که شخصیت مقابل پسرک هم با همان دغدغه ها سراغ این کشتی آمده، کشتی ای که به مثابه یک جزیره جدا افتاده از فضای پر از آشوب و جنگ اطراف است. با این رویکرد کشتی محل وقوع داستان فیلم ، به مثابه نقطه ای گم شده و به دور از دید و توجه بیرونی تصویر شده است و پناهگاهی است برای کودکانی که توان تحمل فشارهای دنیای پر از خشونت و جنگ را ندارند و می خواهند در جایی امن و ساکت گذران زندگی کنند. در واقع تنها راهی که به ذهن این کودکان رسیده فرار و انزوا از جایی است که از اصالت انسانی دور شده و به سمت خواسته های سیری ناپذیری بشری رفته است. اما یک نکته در این میان وجود دارد. کنش و واکنش های این کودکان به موقعیت ها از جنس آموزه های خشونت آمیز بیرونی است. در واقع پسرک و دخترک فیلم ، هر دو در موقع بروز خطر یا احساس حضور نیروی ناشناخته سریعا واکنشی تند و خشن نشان می دهند و رفتاری از جنس آموختگی های عرفی و اجتماعی بروز می دهند. اینجاست که اصل بقای خشونت خود نمایی می کند.

در واقع درست است که کودکان فیلم از خشونت گریخته اند و به کشتی پناه آورده اند، اما به طرزی ناخودآگاه همان رفتارهایی را بروز می دهند که از آن فرار کرده اند. اما یک تفاوت هم در این میان وجود دارد. هنوز رگه هایی از انسانیت و معصومیت در این دو شخصیت وجود دارد که باعث می شود بهره گیری ازخشونت را صرفا برای رفع ترس و ایجاد امنیت به کار گیرند و نه آسیب زدن به دیگران به عنوان کار روزانه شان.در نهایت هم همین رویکرد سالم اخلاقی و انسانی است که زندگی مسالمت آمیز هردو شان در دل کشتی را باعث می شود و همنشینی و همکناری میان آنها را ممکن می کند.در این میان تنها امید است که می تواند راه گشا باشد برای اینکه جبر نیروهای بیرونی، این دو کودک را هم به ورطه خشونت ورزی و انتقام و خشم فرو نبرد و این فرآیند توقف ناپذیر را متوقف کند.

شیوه کارگردانی تصویر برداری و بازیگردانی در این فیلم هم در نوع خودش تجربه جالبی است. برگ برنده کارگردانی این فیلم موفقیت سازندگان آن در بهره گیری از فضای اندک داخل کشتی و باور پذیر از کار در آمدن نتیجه بصری تلاششان است. کمتر نمای تکراری در این فیلم دیده می شود و تنها نماهای تکراری فیلم مربوط به نماهای معرف یا مستر است که طبیعت کار اقتضا می کند که وجود داشته باشند. تصویر برداری اشکان اشکانی به عنوان یکی از تصویربرداران خوب و جوان سینمای ایران که پیشتر نمونه کار او را در فیلم سینمایی«خسته نباشید» دیده بودیم، در فضای تالاب اطراف کشتی و در دل فضای محدود و بی انعطاف داخل کشتی سهم زیادی در قابل اعتنا از آب در آمدن کار داشته است.شیوه انتخاب اندازه نماها، زاویه دوربین و چیدمان صحنه ها نقش بسیار زیادی در خسته کننده ازآب در نیامدن کار داشته است.در کنار آن نباید بازی گرفتن قابل قبول امیرحسین عسگری از دو نوجوان داستان فیلم را نادیده گرفت. پاشنه آشیل فیلم اما فیلمنامه آن و به طور ویژه پایان بندی گل درشت و شعاری آن است. حضور شخصیت تفنگدار دریایی آمریکایی با شمایلی نخراشیده و شعارگون در فیلم، باعث شده وجه شعاری فیلم برجسته شده و مسیر درام به بی راهه برود. در واقع تا پیش از ورود این سرباز داستان مرحله به مرحله پیش می رود و مخاطب با رضایت دنیای دو نوجوان فیلم را دنبال می کند، اما به محض ورود شخصیت آمریکایی با مختصاتی به شدت غلو شده و شعاری نظم منطقی فیلم بر هم می ریزد و شعار و بیانیه جای داستان گویی و فیلم سازی را می گیرد. با این همه باید گفت «بدون مرز» یک فیلم اول سینمایی قابل دفاع از کارگردانی جوان است که برای تامین نظر سرمایه گذاران یا هر دلیلی دیگری مجبور به کمی انعطاف در فیلمنامه شده و پاشنه آشیلی برای فیلمش تراشیده است.ورنه «بدون مرز» از حیث کارگردانی و ایده اثری دوست داشتنی است و تجربه تماشای آن خالی از لطف نیست.

شناسنامه بدون مرز

نویسنده و کارگردان: امیرحسین عسگری
بازیگران :علیرضا بالدی، زینب ناصرپور، آرش مهربان، ارسلان علی پوریان
خلاصه داستان: فیلم داستان پسر بچه‌ای را روایت می‌کند که هر روز برای ماهیگیری پا به کشتی به گل نشسته‌ای در نقطه صفر مرزی می‌گذارد. او کشتی را به محلی برای آرامش خود تبدیل کرده است، اما حضور غریبه‌ای این آرامش را بر هم می‌زند...