واقعیتی از جنگ

نگاهی به فیلم «شب واقعه»

1) دریاقلی سورانی در شب 8 آبان 1359، توانست با شجاعت خود، قصد حمله دو گردان نیروی تکاور عراقی به آبادان را خبررسانی کند و جلو فاجعه‌های انسانی را بگیرد.

دریاقلی سورانی شهروندی معمولی بود که اول بار در محله «تانکی ابوالحسن» یدکی‌های دست دوم را می‌فروخت؛ درواقع اوراق‌چی بود. بعدها شهرداری بسیاری از تعمیرکاران اتومبیل را به خاطر حسن زیبایی شهر، کوچ داد. دریاقلی سورانی در فضایی باز بالاتر از محله «ذوالفقاری» در کنار رود بهمنشیر آبادان به فروش قطعات اوراقی اتومبیل ادامه داد و فضایی را به ماشین‌های اوراق شده تخصیص داد. او برای استراحت خود از دو اتاق اتوبوس که به صورت کانکس آنها را آراسته بود به عنوان خانه‌ای موقت استفاده می‌کرد. زن و فرزندان او در آبادان زندگی می‌کردند.

2) روزی به‌خاطر دریافت یک سپر فولکس واگن قورباغه‌ای، در اوایل دهه 50 خورشیدی گذرم به آن فضای پر از اتومبیل‌های قراضه و از کار افتاده افتاد، با یک اشاره دریاقلی سپر مورد نظر در دستم بود. شباهت بازیگر فیلم «شب واقعه» با آن گریم ویژه، با چهره‌ای که آن روز تابستان گرم آبادان دیدم در تمام طول دیدار فیلم، آن روز را به یادم آورد اما نمی‌دانستم او آنقدر در شهر می‌ماند تا نجات دهنده شهر آبادان شود.

حالا پس از 29 سال شهرام اسدی براساس زندگی او و واقعه آن شب، فیلمی ساخته و حمید فرخ‌نژاد با قدرت نقش او را ایفا کرده است.

3) نکته بی‌سابقه اینکه در خبرها بود: «مراسم عقد قرارداد اکران فیلم شب واقعه عصر روز یکشنبه 20آذر1390 با حضور برخی بازیگران و عوامل فیلم در قطعه 34 بهشت‌زهرا و بر مزار شهید دریاقلی سورانی برگزار شد». این حضور نوعی ادای دین به این شهید شجاع بوده است.

4) وقتی در گردشی در آبادان وارد میدان محله ذوالفقاری می‌شویم، تندیس در وسط میدان قد کشیده است، تندیسی که ما را به یاد آن شب واقعه و تلاش دریاقلی سورانی می‌اندازد.

5) «چهلمین روز پس از آغاز جنگ تحمیلی، دریاقلی سورانی پس از آنکه خانواده‌اش را از شهر آبادان راهی می‌کند به اوراق فروشی خود در حاشیه رود بهمنشیر برمی‌گردد و با ماجراهایی روبه‌رو می‌شود.» این خلاصه روایت فیلم است. مهم‌ترین پدیده در فیلم این است که از دریاقلی اسطوره نمی‌سازد و به لحاظ این که او یکی از قهرمانان جنگ است، سعی ندارد او را تطهیر شده نشان دهد و می‌گذارد نقطه ضعف‌ها و خطاها را یک انسان معمولی از خود بروز دهد. او در مسیر روایت حتی شیطنت‌هایی هم دارد و در بسیاری از موارد آدم سربه‌راهی هم نیست.

طبعاً به همین دلیل معمولی‌بودنش، برای مخاطب باورپذیر، قابل درک و دوست‌داشتنی جلوه‌گر می‌شود. همین پرورش شخصیت در سراسر فیلم است که او را خودی می‌بینیم و باورش داریم و در انتها حرکت قهرمانانه او را حس و قبول می‌کنیم.

6- فیلمنامه نمی‌خواهد به مخاطب تحمیل کند که او سرشار از وجوه قهرمانی است و قضاوت تاریخی که در حول او جریان دارد، واقعیت داشته و به ما تحمیل نمی‌کند چون او را آنقدر بزرگ نمی‌کند و به رخ ما نمی‌کشد. فیلم قصد ندارد به کارهای دریاقلی وجوه قهرمانی اعطا کند زیرا دریاقلی در آن لحظات اصلاً به این فکر نمی‌کرد که اهمیت کارش تأثیری در تاریخ این مملکت خواهد داشت. با این رویکرد و بدون تحمیل کارگردان، دریاقلی در ذهنیت ما از یک آدم معمولی به قهرمان بدل می‌شود.

اما روایت به کندی پیش می‌رود و فیلم انگار قادر نیست از وجوه مختلف شخصیتی دریاقلی، فضا و موقعیت‌های جدید تولیدکند.

7‌- فیلم البته واقعگرایانه است اما در یک‌سوم بعدی زمان، فیلم وارد یک چرخش فراواقعیت‌گرانه شده و زن شعله‌ور را وارد داستان می‌کند که فیلم جنگی را از رویکردهای غیرمتافیزیکی وارد فانتزی کرده که نمی‌دانیم انگیزه فیلمساز از حضور «زن شعله‌ور» چه بوده است.

یک‌سوم ابتدایی فیلم «شخصیت محور» است اما از یک‌سوم بعدی از این حالت بیرون آمده و وارد «جمع‌محوری» شده و دریاقلی در جمع است که شخصیتش رشد کرده و خود را می‌نمایاند.

8- فیلم در روایت خیلی راحت و خوب به خلوت شخصیت قهرمانش (با بازی حمید فرخ‌نژاد) نزدیک می‌شود و آن هم نبود رخدادها و پیچش‌های دراماتیک لازم برای نگاه داشتن ریتم قصه‌اش است.

9- پافشاری دریاقلی برای ماندن در محل کارش که آن را کمپانی می‌نامد و کشمکش‌ با کوهیار (مرد سیاهپوست) بر سر جنگیدن یا نجنگیدن، به عنوان گره‌افکنی فیلمنامه می‌توانست نقطه شروع خوبی باشد اما در نیمه نخست در همین حد باقی می‌ماند. در مجموع شب واقعه فیلم پرآنتریک و متحرک و دیدنی بوده است.