تمدن پیشا آریایی هند

بر اساس پژوهشهای میدانی ومطالعات تکمیلی پیشینه حضور انسان بر شبه قاره هند به 2400-3600 سال میرسد .در بررسی باستان شناسی آثاره دوران نوسنگی و کشاورزی تقریباً در اکثر ایالت های  هند به دست آمده است .با توجه به وسعت شبه قاره هند ، افزایش جمعیت ودوران طولانی استعمار در این سرزمین ، تاریخ ، هنر و فرهنگ آیین به طور کامل مورد بررسی نشده و هنوز حفاریات باستانشناسی به طور نسبی هم انجا م نگرفته است و از آثار دوره پارینه سنگی هند چیز زیادی بدست نیامده و تنها اشیاء نادری هست كه در موزه های كلكته و بمبئی نگهداری می شود.

هند تمدنی به قدمت ایران و مصر و بین النهرین دارد چهار مركز مهم تمدن باستانی هند شامل:

1-  موهنجودارو در هزاره سوم ق م

2- هاراپا با فاصله كوتاهی بعد از تمدن موهنجودارو و در هزاره دوم ق م

3- لوتال هزاره دوم ق م

4-چانهودارو هزاره دوم ق م .

از این میان تمدن موهنجودارو و هاراپا از اهمیت بیشتری برخوردار است و به همین دلیل در اینجا تنها به این دو منطقه پرداخته خواهد شد.

موهنجودارو و هاراپا

تمدن موهنجودارو در شمال غربی هند یعنی پاكستان قرار گرفته و هاراپا در پنجاب غربی واقع شده است و این دو شهر با وجود فاصله زیادی كه از هم دارند تمدن نزدیك به همی دارند و این تمدن ها قبل از ورود آریائیها به هند است.

در نیمه دوم قرن نوزدهم هنگامی که خط آهن لاهور – مولتان در پاکستان در حال احداث بود مهندسین راه سازی از آجر های استفاده کردند که به فراوانی در دره سند وجود داشت و گفته می شد که متعلق به شهر های ویران شده و آثار به جای مانده از قرن های پیش است .از این آجر ها روستاییان منطقه نیز که در پی مصالحه ساخمانی ارزان برای خانه های خود استفاده می نمودند.

با گسترش این خبر سرانجام در سال 1920 عملیات کاوش در منطقه ای در دره سند که گمان می رفت متعلق به تمدن هارپا است ،آغاز شد به تدریج دامنه آن به قدری وسعت یافت که نزدیک به هزار مکان بزرگ و کوچک  شناسایی شد .سرانجام بقایای شهری کامل و پیشرفته از سه هزار سال قبل از میلاد به نام موهنجدارو سر بر آورد حفاران این شهر باستانی آقایان « وادل » و « اسپونو » می باشند.

در منطقه بسیار وسیع ، تمدن های هاراپا و موهنجودارو و همچون دو نگین الماس درخشش داشته اند و پرتو تمدن آن ها کشور های هند و ایران را روشن کرده بود . اقتصاد این دو شهر از حاصلخیزی دره های که با رودخانه های بزرگ حوزه سند آب یاری می شدند رونق داشتند این رود ها در این حال یک راه آبی بسیار مناسب به شمار می رفتند .

بی تردید موهنجودارو  و از کهن ترین نمونه های شهر سازی جهان است . کسی که امروز برای تماشای و یرانه های کشف شده موهنجودارو می آیند ، چنین می پندارد که در یک شهر منظم قدم می زند . حتی امروز هم طرح شهرسازی علمی موهنجودارو از نمونه های جالب شهر سازی شمرده می شود . در طرح خانه های موهنجودارو دو اصل کلی به چشم می خورد یک امنیت و دو آسایش.

معماران و استادکاران موهنجودارو به هنگام خانه سازی بیشتر به فکر راحتی ساکنین خانه بودند .هرخانه شامل یک حمام ،چاه آب ،انبار ، و چندین اتاق پیرامون حیاط مرکزی بود.در آفتاب تند دره سند لازم بود که تعداد پنجره ها و درهای به حد اقل کاهش یابد .پنجره ها از شبکه های سنگی یا آجری ساخته می شدند و حیاط خلوت خانه ها مهمترین محل برای تامین نور و تهویه هوا بود پایه و اساس خانه ها را با آجر پخته چنان محکم می ساختن که به هنگام بالا امدن رودخانه سند، پایه های در آب قرار می گرفتند و آسیبی به ساختمان وارد نمی آمد و از فرسایش در اَمان می ماند . پایه و اساس خانه ها چنان بودکه می توانست دو طبقه را تحمل کند. بیشتر خانه ها با پلکان به طبقه دوم یا پشته بام مربوط می شدند تا در ایام تابستان ساکنین خانه بتوانند به پشته بام بروند و در هوای خنک بخوابند . هر خانه یک چاه آب داشت که  دهانه آن را آجر چینی میکردند  و درپوش بر آنها می نهادند که مانع افتادن سنگ ، حیوانات ، و کودکان در چاه شوند .فاضلاب های خانه ها به وسیله مجرای زیر زمینی به مجرای فاضلاب اصلی شهر که سر پوشیه بود و در زیره خیابان ها امتداد داشت هدایت می شد.

در هر خانه یک سیلو خانگی بود که در کنار سکو های مدور آجری برای کبیدن غله با دسته هاون می ساختند .درب هر خانه بر گذرگاهی  فرعی باز می شد و ساکنین خانه پس از گذشتن از کوچه های باریک به گذرگاهایی با عرض ده متر می رسیدند و از آنجا وارد خیابان اصلی می شدند .با این شیوه کودکان کمتر می توانستند  وارد خیابان شوند و در معرض خطر قرار گیرند و یا در ازدحام عابران گم شوند .خیابان های شهر موهنجودارو به صورت شطرنجی و عمود بر هم ساخته شده بود و دو بلواری بزرگ در جهت شمال به جنوب وجود داشته که به وسیله خیابان های فرعی « شرقی – غربی » قطع می شده  .دقت و توجه طراحان شهر موهنجودارو به خدمات شهری میراثی حیرت انگیز است و نشان می دهد این تمدن شکوفا به چه درجه ای از پیشرفت در مهندسی رسیده بوده .حمام بزرگ ،سیلو های شهری ،تالار های عظیم ، و آب انبار های از زیر خاک سر بر آورده اند .از مهمترین مصالح بکار رفته در این بناها خشته پخته ( آجر ) است که از دوره های متعدد تامین می شده .

سفالینه های منقوش

وسایل و اشیاء سفالین شامل سبوها و شكسته هایی از كاسه و ظروف دیگر به رنگ سرخ روشن و نخودی به ابعاد كوچك تا بزرگ، و ظروف بزرگ غالباً برای ذخیره آذوقه بوده است و نقوش روی زمینه های سرخ روشن و نخودی غالباً هندسی با رنگ سیاه بصورت دوایر متقاطع و نقش درخت و گاه پرندگان و جانوران و انسان هم دیده شده اند و بعضی از این سفالها با چرخ كوزه گری ساخته شده است كه در زمان خودش ممتاز بوده است .پیكرهای سفالین چند نوع هستند بعضی ها احتمالاً اسباب بازی كودكان بوده مثل گاوهای كوهان دار كوچك با ارابه های گلی و میمونها كه با ریسمانی به زمین كشیده می شدند.

مجسمه ها

مجسمه ها كه در ابعاد كوچكتر ساخته می شد و بهترین نمونه این مجسمه ها مردی است با ریش بلند كه از سنگ آهك ساخته شده و شبیه به مجسمه های سومری است و لباس یكسره سنگی منقوش به گل سه پر است.

آشنایی با تمدن های باستان

انجمن باستانشناسی اکو