تبیان، دستیار زندگی
معلمی شغل مهمی است كه ضرورت آن بر كسی پوشیده نمی باشد. این ضرورت از نظر مولفین، عمدتا ًشكل دهی تجربیاتی است كه منجر به تغییرات مطلوب رفتاری در دانش آموختگان می شود. ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

خصوصیات یک معلم

معلمی شغل مهمی است كه ضرورت آن بر كسی پوشیده نمی باشد. این ضرورت از نظر مولفین، عمدتا ًشكل دهی تجربیاتی است كه منجر به تغییرات مطلوب رفتاری در دانش آموختگان می شود.

به خاطر همین ضرورت آشكار است كه نقش معلم جنبه نهادی پیدا كرده و بسیاری از گروه های اجتماعی و افراد و دانشجویان و دانش آموختگان مختلف، انتظارات كلی مشخصی از آنچه كه یك معلم هست و باید باشد دارند. اما به نظر می رسد انتظارات كلی مورد نظر در عمل دچار مشكل می گردند. زیرا همه ما در طول حیات تحصیلی یا حرفه ای خود با معلمان و اساتیدی مواجه شده ایم كه از آن ها با كلمات خوب یا بد یاد كرده ایم!

بنابراین یك سوال اساسی پیش می آید كه آیا این دو معلم با یكدیگر اصولا یكسان هستند یا اینكه تفاوتی بین آن ها وجود دارد؟

آیا همه معلمان باهوش و كارآمد هستند؟ آیا می توان ملاك هایی برای شایستگی یك معلم تصور كرد یا اینكه معلمان همگی یكسانند و ملاك مشخصی برای شایستگی یكی بر دیگری وجود ندارد؟ آیا ذاتا برخی از افراد معلم به دنیا می آیند یا معلمی حرفه ای است كه بعضی ها آن را بهتر یاد می گیرند؟ این سوالات، مطالب مهم و حیاتی می باشند كه می بایست به آن ها پاسخ خهای دقیق داد. به طور كلی تحقیقات اخیر نشان داده كه هوش و شخصیت معلم در مقایسه با توان عملی و كاربردی او در كلاس درس از اهمیت كمتری برخوردار است. به عقیده برونینگ و گلاور(1375)، این تحقیقات، بسیاری از مهارت هایی را كه موجب تفاوت كیفی تدریس می شود مشخص ساخته اند.

به عقیده مك دانلد معلمان خوب قادرند یادگیری دانش آموزان را افزایش داده و از طریق پاداش دادن به دانش آموزان و دادن امكانات بیشتر بریا آموختن، سطح انگیزه آن ها را بالا ببرند. به عقیده برونینگ و گلاور، در كنار نقش های مورد نظر، معلمان خوب كه از آن ها به نام معلمان كارآمد نام می بریم، قادرند قدرت تفكر دانش آموزان را پرورش داده، رشد او را تسهیل سازند و به خوبی از عهده اداره كلاس بر آیند.

معلم

به منظور بررسی ویژگی های مورد نظر شاید صلاح باشد آن ها را با تعمق بیشتری بنگریم. زیرا چناچه فونتانا تصریح نموده علی رغم پژوهش های انجام شده در خصوص ویژگی های معلمان كارآمد و موفق، هنوز یافته ها و اطلاعات اندكی موجود است. این مسئله البته تعجب آور نیست زیرا عوامل زیادی در بیرون از معلم وجود دارند كه وضعیت را پیچیده می سازند، مانند:

سن، توانایی و زمینه های اجتماعی، اقتصادی، دانش آموزان، موضوع تدریس، محیط مدرسه و. . . به عقیده فونتانا آنچه برای یك معلم به صورت مجموعه ای از شرایط عمل می كند می تواند برای معلم دیگر یا همان معلم در شرایط دیگر، كارایی نداشته باشد. با این حال خصوصیات و كیفیات مهم و مشخصی وجود دارد كه می توانیم در مورد آن ها بحث نموده و به تعمیم هایی دست بزنیم.

این كیفیات عبارتند از:

1- توانایی جذب دانش آموزان و دانشجویان:

به عقیده دكتر سیف، یكی از ویژگی های معلمان كار آمد جذب شاگردان به جلسات درس و ادامه شركت آنان در فعالیت های یادگیری می باشد. به عقیده برونینگ و گلاور، معلمان كارآمد قادرند آنچه را دانش آموزان ایشان باید فرا گیرند به آن ها منتقل سازند. آن ها سازمان یافته تر عمل كرده و شاگردان خود را خیلی روشن توجیه نموده به نحوی كه شاگردان آن ها م ی دانند چه كاری را باید انجام دهند.

توانایی انتقال اهداف درس به دانش آموزان، تاثیرات عمیقی بر آمادگی دانش آموزان برای شركت در كلاس، بر كار ایشان در كلاس و نیز مطالعاتی كه باید انجام دهند دارد. معلمان با كفایت می دانند كه برای هر دانش آموزی درس را باید از كجا شروع كرد و هر جا كه لازم آید به آموزش انفرادی رو ی می آورند و سرعت تدریس را متناسب با پیشرفت دانش آموزان تنظیم می كنند، به همین دلیل همه دانش آموزان، چون مطالب با مهارت های متفاوت ایشان تناسب دارد، به فعالیت برانگیخته می شوند.

معلم

2-پرورش مهارتهای فكری:

به عقیده برونینگ و گلاور، شاید بتوان هدف تعلیم و تربیت را پرورش قوه تفكر دانش آموزان دانست و چون یادگیری معنا دار، به ویژه برای رشد قوای فكری دانش آموزان با اهمیت می باشد، معلمان موفق می توانند فعالیت های آموزشی را معنا دار سازند. بدین منظور یك معلم كار آمد یادگیری جدید دانش آموزان را طوری هدایت می كند كه با دانش قبلی آن ها همسانی داشته باشد تا دانش آموزان بتوانند دانش جدید را به نحوی منطقی در حافظه خود سازمان دهند. زیرا یادگیری مداوم محتاج سازماندهی منطقی مطلب با یكدیگر است.

3-یادگیر ی و ارزیابی آن:

یكی دیگر از خصوصیات یك معلم كارآمد توجه به پیشرفت تحصیلی شاگردان و ارزیابی یادگیری آن ها می باشد. مطابق با آنچه گفته شد تدریس خوب با دقت و وسواسی در خور توجه ارزیابی می شود، به شكلی كه دائما می توان تغییرات لازم را در آن صورت داد. در این وضعیت دانش آموزان در مورد یادگیری خود فیدبك سریع و مطلوبی دریافت می كنند. به عقیده برونینگ و گلاور، معلمان كار آمد از مهارت های لازم برای ارزیابی دانش آموزان برخوردار بوده و قادرند میزان یادگیری ایشان را تعیین كنند. و وسایل اندازه گیری و ارزیابی به طور عمده عبارتند از امتحانات كلاسی، تكالیف درسی، پروژه های تحقیقاتی و آزمون های استاندارد شده. اطلاعات به دست آمده از ابزارها و وسایل بالا معلمان خوب را كمك می كند تا روش تدریس خود را تنظیم كنند. یادگیری دانش آموزان با دریافت پسخوراند(فیدبك ) ناشی از ارزیابی دقیق، تسهیل می گردد.

4-یادگیری مداوم:

به نظر می رسد می توان بهترین معلمان را كسانی دانست كه اوقات خود را صرف یادگیری می كنند. به نظر می رسد متاسفانه برخی از معلمان با شروع تدریس، یادگیری را متوقف می سازند و به جزوه هایی كه روزگاری تهیه كرده اند بسنده می سازند. به همین دلیل جهان در حال تغییر از كنار آن ها می گذرد و به سرعت ایشان را در وضعیتی قرار می دهد كه دیگر آمادگی تدریس كارآمد را ندارند. یك معلم كار آمد معمولا تحولات مربوط به رشته خود را تعقیب می كند و دائما مهارت های خویش را بهبود می بخشد. آن ها همواره در حال آموختن هستند. به عبارتی دیگر آن ها دائما در حال شاگردی كردن هستند.

5-اداره كلاس:

معلمان كارآمد معمولا دارای كلاسی مطلوب، منسجم و پربار هستند. معلمان كارآمد نسبت به آنچه در كلاس ایشان اتفاق می افتد بسیار حساس هستند و قادرند مشكلات را رفع كنند. این معلمان اغلب توجه كافی به شاگردان داشته و حساس اند كه به همه افراد فرصت ها و كمك مساوی داده شود. از این نظر معلمان خوب، راحت و قابل اعتماد و اطمینان جلوه می كنند. اینان معلمانی صبور و بردبارند و الگویی عالی از اجرای نقش خود هستند.

آن ها به موقعیت دانش آموزان توجه كرده و به عقیده گینات نسبت به دانش آموزان توجه و مراقبت نشان داده و به شاگردان كمك می كنند تا فراگیرند كه چگونه می توان با دیگران همكاری جمعی داشت و در عین حال خوشحال و مفید بود. آن ها محیطی ایجاد می كنند لذت بخش شادی آفرین كه در آن شوخی و تفریح مشترك مرزهای میان معلم و كلاس را تقلیل داده و به شرطی كه در آن زیاده روی نشود به كلاس كمك می كند كه معلم را بیشتر به صورت یك دوست و همراه تصور كنند. همین نحو، آمادگی همكاری با دوستان در كلاس افزایش یافته و بدین ترتیب تعداد حوادثی كه به مشكلات موجود در كنترل كلاس می انجامد، تقلیل می یابد.

6- رفتارهای كلاسی معلمان است:

آخرین ویژگی معلمان كارآمد كه در اینجا مورد بحث قرار می گیرد رفتارهای كلاسی معلمان است. به عقیده بسیاری از پژوهشگران آموزشی، همبستگی معناداری بین بعضی از رفتارهای معلمان و پیشرفت تحصیلی شاگردان آن ها وجود دارد. دكتر سیف به نقل از رونشناین و فرست ( Rasenshine & Furst )، هشت متغیر آموزشی یا رفتار كلاسی معلمان را كه با یادگیری شاگردان رابطه و همبستگی معنی دار نشان داده اند معرفی كرده اند.

این متغیر ها عبارتند از :

  • الف -روشنی توضیحات معلم در كلاس.
  • ب-انعطاف پذیری در روش آموزش
  • ج -اشتیاق در كار، شامل تحرك در كلاس، حركات سرو دست و نوسان صدا.
  • د-احساس مسئولیت در عمل، شامل تاكید بر یادگیری و فعالیت شاگردان
  • ه- فرصت یادگیری دادن به شاگردان برای یادگیری مطالب تا سرحد تسلط
  • و-استفاده از عقاید شاگردان، شامل تشویق شاگردان به اظهار نظر و تایید نظریات آن ها.
  • ز- استفاده از مطالب سازمان دهنده شامل مرور كردن مطالب و ایجاد ارتباط مطالب درسی با یكدیگر.
  • ح -طرح سوال های دارای سطوح مختلف، از جمله سوال هایی كه با چه، كجا، چرا و چگونه شروع می شود.

مطابق تحقیقات به عمل آمده به نظر می رسد كه مهمترین متغیر آموزشی معلم كه بیشترین همبستگی را با یادگیری شاگردان دارد روشنی توضیحات و مطالبی است كه معلم در آموزش خود در اختیار شاگردان قرار می دهد.


مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: سید حمید  آتش پور (همشهری)
تهیه و تنظیم: مریم فروزان کیا