آثار علمى حضرت آیت الله العظمى فاضل لنكرانى

یكى از برنامه‌هاى مستمر آیت الله العظمى فاضل لنكرانى از دوران جوانى تألیف كتاب و آثار علمى و نوشتن تقریرات درسهاى اساتید بزرگوار خود بود.

ایشان در موضوعات مختلف همچون تفسیر و علوم قرآنى، فقه، اصول و اندیشه‌ی سیاسى به تألیف كتاب پرداختند و كتابهاى منتشر شده ایشان در حال حاضر بالغ بر دهها جلد كتاب مى‌باشد. به منظور آشنایى با آثار ایشان، به معرفى آنها در پنج بخش مى پردازیم.

الف- تفسیر و علوم قرآنی:

1- «مدخل التفسیر»

حضرت آیة الله العظمى فاضل لنكرانى علاوه بر توجه تام و دقت فراوان نسبت به آیات الاحكام در اثنای مباحث و تحقیقات فقهى و اصولى خویش، همواره و در مناسبتها شاگردان خود را به توجه و تأمل در قرآن كریم و ممارست در مباحث تفسیرى سفارش مى‌كردند. هم موشكافی‌هاى تفسیرى در مباحث آیات الاحكام و هم آثارى كه در زمینه تفسیر و علوم قرآنى از ایشان در دست است، خود بهترین گواه بر این نكته مى‌باشد كه ایشان، خود عامل به آن سفارش‌ها و توصیه‌ها بودند. «مدخل التفسیر» ایشان در سال 1396 ق چاپ شده و در بردارنده مباحث زیر مى‌باشد: حقیقة المعجزة، اعجازالقرآن، وجوه اعجازالقرآن، شبهات حول اعجاز القرآن، حول القراآت و القرّا، اصول التفسیر، عدم تحریف الكتاب، شبهات القائلین بالتحریف.

2- «اهل البیت یا چهره هاى درخشان در آیة تطهیر»

این اثر تحقیقى كه در تفسیر آیة شریفه تطهیر نوشته شده‌است، اثرى است كه مشتركاً توسط مرحوم آیت الله شهاب الدین اشراقى و فاضل لنكرانى در سال 1391 ق نوشته و منتشر گردید.

این اثر ارزنده به «پنج نكته» مى‌پردازد: 1 ـ عدم ارتباط بین آیة تطهیر و آیات مربوط به بانوان رسالت 2 ـ استقلال آیة تطهیر، تدوین در موقف خاص 3 ـ معناى «اراده» در جمله «انما یریدالله». 4 ـ معناى «رجس» از نظر قرآن كریم 5 ـ منظور از كلمه «اهل البیت» در آیه‌ی تطهیر.

این كتاب توسط آقاى عباس نخعى به عربى ترجمه شده است.

3- «ائمه اطهار علیهم السلام یا پاسداران وحى»

این كتاب نیز محصول تحقیق و تلاش مشترك مرحوم آیت الله اشراقى و آیت الله فاضل مى‌باشد كه در واقع یك بحث قرآنى- كلامى محسوب مى‌گردد و در چهار بخش تدوین گردیده است. بخش اول : امامت از نظر قرآن كریم؛ بخش دوم: گوشه‌اى از شرایط امامت؛ بخش سوم: علم امام(علیه السلام)؛ بخش چهارم: آگاهى سیدالشهدا از حادثه كربلا.

ب- قواعد فقهیه:

از جمله سفارشات حضرت استاد به شاگردان حلقه درس و بحث خویش، قبل از تعطیلات تابستان و یا دیگر فرصتها، سفارش به توجه و پیگیرى مباحث قواعد فقهیه است.

ایشان كه خود فقیهى ژرف‌نگر و نكته سنج هستند، شاگردان را به نقش و تاثیر فراوان قواعد فقهیه در فرایند استنباط احكام شرعى توجه مى‌دادند و در همین راستا خود قدمهاى عملى را نیز برداشته‌اند. لذا جلد اول كتاب «القواعد الفقهیه» از ایشان منتشر شد كه در بردارنده بیست قاعده مهم فقهى مى‌باشد.

ج- اصول فقه:

1- «ایضاح الكفایه»

هم اینك علاوه بر نوارهاى درسى موجود از درسهاى استاد، درسهاى «كفایة الاصول» ایشان، به همت آقاى سید محمد حسینى قمى مكتوب گردید و به نام «ایضاح الكفایه» در شش جلد چاپ و در اختیار طلاب و فضلا قرار دارد.

2- «تبیان الاصول»

عنوان تقریرات خارج اصول استاد مى‌باشد كه توسط آقاى عبدالله اسلامى حائرى نوشته‌شده و جز سوم آن چاپ و نشر گردید كه در بردارنده مباحث قطع، ظن و مباحث اصول عملیه (فقط اصل البرائه و اصل التخییر با تنبیهاتشان) را در برمى‌گیرد.

3- «اصول فقه شیعه»

حضرت استاد سالیان متمادى به تدریس خارج اصول فقه اشتغال داشتند و همواره فضلاى فراوانى در محضر ایشان حاضر مى‌شدند و از مباحث روان و استوار اصولى ایشان بهره مى‌بردند كه متأسفانه این توفیق بر اثر بیمارى استاد از شاگردان و مشتاقان مباحث اصولى ایشان، سلب شد.

افاضات اصولى استاد در دوره دوم تدریس خارج اصول و كمى از دوره اول؛ به همت حجج اسلام محمود ملكى اصفهانى و سعید ملكى اصفهانى، به شكل زیبا و رسا تنظیم شد كه تاكنون شش جلد از مجموعه یازده جلدى آن منتشر شده است.

4- «معتمد الاصول»

عمده استفاده اصولى حضرت استاد فاضل لنكرانى از محضر استاد متضلع و اصولى دقیق النظر حضرت امام خمینى(قدس سره) بوده است، همچنانكه روششان بر این بود كه مباحث اساتید خود را به بهترین نحوى مى‌نوشتند مكتوبات اصولى استاد، كه حاصل نه سال حضور مشتاقانه در درس اصول حضرت امام بود، به همت موسسه تنظیم و نشر آثار امام - دفتر قم - در دو جلد با نام «معتمدالاصول» چاپ و منتشر گردید. گرچه این تقریر روان و فشرده و ارزنده، در پایان به مباحث اجتهاد و تقلید مى‌رسد ولى در آغاز از مباحث مقدماتى علم اصول خالى است و از بحث اوامر آغاز مى‌گردد.

د- فقه:

    آثار فقهى استدلالى

1- «نهایة التقریر»

مهمترین اثر مكتوب فقهى كه از فقیه بزرگ شیعه آیت الله بروجردى در مجامع علمى وجود دارد این كتاب ارزنده است كه از زمان تألیف آن تا كنون همواره محل توجه و مراجعه فقها و اساتید و محققان مى‌باشد. آنچه در این اثر گرانسنگ فراهم آمده است محصول یازده سال استفاده علمى شاگردى مستعد، پرتلاش و سخت كوش از استادى متبحر و چیره دست در فقاهت و دانش‌هاى وابسته به آن از اصول فقه شیعه، علم الحدیث و... مى‌باشد.این كتاب در آخرین چاپ از آن، توسط مركز فقهى ائمه اطهار در سه جلد با تحقیقات جدید و ذكر آدرس آیات، روایات و كلمات فقهاء و مزایاى دیگر منتشر گردیده است.

2- «تفصیل الشریعه فى شرح تحریر الوسیله»

علاوه بر تقریرات درس‌هاى اصولى حضرت امام كه گفته شد در دو جلد چاپ گردیده، و درس‌هاى فقهى حضرت امام كه بخشى از مباحث طهاره آن براى تكمیل نوشته‌هاى امام در باب طهارة به همراه بقیه مجلدات چاپ و منتشر شد; كارى بزرگ و اقدامى سترگ بدست حضرت استاد در شرح تفصیلى و استدلالى كتاب شریف «تحریر الوسیله» است به نام «تفصیل الشریعة فى شرح تحریرالوسیله می‌باشد».

از نكات لطیف در باره این متن و شرح نكته‌اى است كه از استاد بزرگوار حوزه آیت الله اشتهاردى نقل شده كه متن و شرح این كتاب هر دو در تبعید نوشته شده است، یعنى هر دو جلد تحریرالوسیله در زمان تبعید حضرت امام به تركیه نوشته شد و اقدام به شرح آن نیز در حالى بود كه شارح بزرگوار آن در تبعید توسط رژیم طاغوت پهلوى در یزد بسر مى‌برد.

    آثار فقهى فتوائى

1- «تعلیقه بر عروة الوثقى»

آیت الله العظمى فاضل در مقدمه جلد اول مى‌نویسند : شروع به تعلیقه بر عروه از سال 1385 قمرى بود كه از اول تا كتاب اجاره را تعلیقه نوشتم ولى بعداً به جهاتى از آن منصرف شدم. تا اینكه با اصرار بعضى از فضلا بعد از سالیانى تصمیم بر تكمیل آن گرفتم.

مباحث حج از كتاب عروه، تعلیقه ایشان را ندارد و براى جبران این كمبود متن تحریر الوسیله با تعلیقات استاد در این مجموعه آورده شده است چرا كه كتاب حج از عروه در بردارنده همه ابواب حج نیست.

2- «الاحكام الواضحه»

كه در بردارنده احكام شرعیه از طهارة تا ارث مى‌باشد.

3- «رساله توضیح المسائل»

كه تا كنون در تیراژ بالا قریب به یكصد بار چاپ شده است ودر پایان آن واژه ها و اصطلاحات فقهى به صورت مختصر توضیح داده شده است.

4- «مناسك الحج»

در بردارنده احكام مربوط به حج هم عربى و هم فارسى است.

5- «احكام عمره مفرده»

در بردارنده احكام عمره مفرده مى‌باشد.

6- «اجوبة السائلین»

شامل پاسخ به پرسشهائى فقهى در ابواب مختلف به زبان عربى.

7- «احكام الحج»

تعلیقه هاى آیة الله العظمى فاضل بر تحریرالوسیله امام خمینى.

8- «احكام جوانان»

كه علاوه بر در برداشتن احكام مورد نیاز جوانان از ابواب مختلف عبادات، معاملات و اجتماعیات ; مقدمه اى شامل خلاصه اى از عقاید شیعه را در بردارد.

9- «جامع المسائل»

در دو جلد كه در بردارنده پاسخ به استفتائات فراوانى است كه از اطراف و اكناف به دفتر ایشان براى پاسخگوئى مى‌رسد، و این منتخبى از مجموعه عظیم استفائات از محضر ایشان مى‌باشد. جلد اول 2248 سئوال را جواب مى‌دهد و جلد دوم به 1363 پرسش پاسخ داده است.

برخى از پرسش ها مربوط به امور حكومتى مى‌باشد و برخى در اصول اعتقادات.همچنین استفتااتى در باره عزادارى و...

ح- اندیشه سیاسى:

«آیین كشوردارى از دیدگاه امام على (علیه السلام)»

بعد از پیروزى انقلاب اسلامى كه حضرت استاد یكى از فعالان این عرصه بودند و در خط امام در مقابل طاغوت ستم شاهى صدمات فراوانى را تحمل كردند; در كنار درس و بحث و تحقیق معمول حوزوى ; در دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، درس نهج البلاغه‌اى را آغاز كردند كه شرح فرمان على (علیه السلام) به مالك اشتر هنگامى كه او را استاندار مصر گردانید ، بوده است.

این مباحث توسط جناب آقاى حسین كریمى تقریر و تنظیم گردید و تا كنون در تیراژ بالا چاپ‌هاى متعددى را پشت سر گذاشته است.

و- رساله توضیح المسائل با نگارش نوین

احكام عملى اسلام كه شامل كلیه شئون زندگى انسان از تولد تا بعد از مرگ مى‌شود، در رساله‌هاى عملیه كه حاوى فتاواى مراجع معظم تقلید است در اختیار مردم قرار میگیرد. بیش از نیم قرن است كه سبك و سیاق رساله هاى عملیه بصورت یكنواخت باقى مانده بود و نیاز به تحولى در شیوه تدوین آنها ضرورى مینمود.

این اقدام براى اولین بار در مورد رساله عملیه حضرت آیت الله العظمى فاضل لنكرانى صورت گرفته است.

طبق آنچه در مقدمه رساله عملیه با نگارش نوین آمده ، در این اقدام، تغییراتى در ساختار بعمل آمده و در ساختار جدید، تلاش شده است در آغاز برخى از مباحث احكام، فلسفه اى كوتاه از تشریع احكام آن باب، در داخل كروشه، ذكر شود. سپس براى هر مسأله عنوانى قرار داده شده تا مراجعه كنندگان بتوانند به آسانى مسائل مورد نیاز خویش را در كمترین فرصت بیابند.

علاوه بر این، سعى شده است احكام موجود در هر مسأله به صورت شمارش از یكدیگر تفكیك شود. این كار فهم احكام مربوط به هر مسأله را آسان كرده و به میزان زیادى از دشوارى موجود در عبارت هاى رساله عملیه كاسته است. برخى از مسائل رساله در یكدیگر ادغام و یا یك مسأله به دو مسأله تبدیل شده است. بعضى از مسائل نیز به منظور رعایت ترتیب منطقى جابجا گردیده و در پایان عبارت رساله نیز تا اندازه اى تسهیل و ویرایش شده است.