برج شهیاد
برج شهیاد یا میدان آزادی؟
شاه هنگام سخن گفتن از تمدن بزرگ، از «دروازهای» هم که به آن منتهی میشد یاد میکرد. بنابراین ساختن «دروازهای» جدید در دستور کار قرار گرفت تا آرزوی شاهانه در قالب یک بنای یادبود برآورده شود...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : دوشنبه 1397/01/20 ساعت 11:05
رویای شاه، که به گمان خود میتوانست آن را عملی کند، بنای دوبارهء ایران در قالب تمدن بزرگ بود. اما این رویا تا حدودی مبهم و ضد و نقیض مینمود: او از یک سو میخواست از نیروهای ایران باستان کمک بگیرد، چون ادعای جانشینی بلافصل کوروش کبیر را داشت، و از سوی دیگر برای تمدن بزرگ به دنبال الگوهایی همچون فرانسه و انگلستان بود. مقایسهء ایران با کشورهای اروپای غربی در دههء ۶۰ و ۷۰ میلادی، اشتباهی تاریخی و کاملاً غیرواقعبینانه بود. اما رویاهای سلطنتی بیشتر وقتها ماهیتاً دست نیافتنیاند و برای عامهء مردم بیش از حد جاهطلبانه.
معماری، مهندسی و طراحی شهری، به عنوان عناصر ضروری برای تحقق این رویای شاهانه، در دوران پهلوی دوم شکوفا شدند، اما همانند آن رویا، دچار دوگانگی بودند، از یک سو بر مدرنیسم پای میفشردند و از سوی دیگر به عظمت فرهنگ ایران باستان و ایران اسلامی روی میآوردند.
شاه هنگام سخن گفتن از تمدن بزرگ، از «دروازهای» هم که به آن منتهی میشد یاد میکرد. بنابراین ساختن «دروازهای» جدید در دستور کار قرار گرفت تا آرزوی شاهانه در قالب یک بنای یادبود برآورده شود. شورای جشنهای ۲۵۰۰ ساله در آبان ۱۳۳۸ به ریاست سناتور جواد بوشهری تأسیس شد. برج شهیاد یکی از پروژههای متعدد این شورا بود که در واقع، هم از نظر تخصیص بودجه و هم دامنه ی تأثیر، پروژهای کوچک به شمار میرفت. در سال ۱۳۴۳ سناتور بوشهری، به دستور شاه، سفارش ساخت دروازه ی یادبود را به دفتر معماری بنیان داد که مدیرعامل آن امیرنصرت منقّح بود.
چند ماه بعد طرحی برای یک دروازه ی نمادین -تاق نصرت- که کار مشترک گروه منقّح، شریعتزاده، میرحیدر و محمد تهرانی بود، با هزینه ی تقریبی ۶ میلیون تومان به دفتر بوشهری ارائه شد. گرچه این طرح اولیه که شبیه تاق پیروزی بود همه ی شرایط لازم را داشت: منحصر به فرد، تأثیرگذار، به یادماندنی و در نهایت نمادین بود، اما با پافشاری سپهبد یزدانپناه و سپهبدجهانبانی، نظر شاه دربارهء این بنای یادبود عوض شد.
رویای شاه ابعاد بزرگتری پیدا کرد تا این بنا نه تنها یادبود خود او، بلکه نیاکان سلطنتیاش هم باشد. بنابراین ناگهان طرح بنیان با این توجیه که «به اندازهء کافی عظمت ندارد» رد شد. در همین حال برگزاری جشنهای ۲۵۰۰ ساله ی شاهنشاهی ایران هم ابعاد عظیمتری یافت. این دروازه ی جدید، که بهرام فرهوشی -ایرانشناس زرتشتی- آن را شهیاد نامید، میبایست نه تنها بنای یادبود سلطنت پهلوی، بلکه نشان عظمت پادشاهان گذشته ی امپراطوری ایران باشد.
بدون شک بوشهری با نظر موافق شاه بود که طرح بنیان را نپذیرفت. پس از آن به درخواست جامعه ی معماران و اصرار جهانبانی – مشاور نزدیک شاه- قرار شد برای انتخاب طرح این پروژه یک «مسابقهء ملی» برگزار شود.
در دهم شهریور ۱۳۴۵، آگهی مسابقه در ستون کوچکی در روزنامه ی اطلاعات چاپ شد. شرکت در این مسابقه برای همه ی معماران آزاد بود.
زمینی که به این طرح اختصاص یافت، در تقاطع محور شرقی- غربی اصلی تهران، بلوار آیزنهاور که به فرودگاه منتهی میشد با جاده خاکی شمال به جنوب قرار داشت، که آن زمان سه راه فرودگاه نام داشت و پونک را به امامزاده داوود متصل میکرد. این مسیر بعدها به بزرگراهی که تهران را به ساوه متصل میکند، تبدیل شد. ۳۷۵،۱۲۲ مترمربع زمین که برای طرح درنظر گرفته شد، آن را به یکی از بزرگترین میدانهای دنیا تبدیل میکرد. سایت پروژه بیضی شکل بود و میبایست بزرگترین میدان تهران باشد. در حال حاضر ۷۰هزار مترمربع از این زمین به مسیر سواره و ۵۰هزارمترمربع دیگر به محوطهسازی پیرامون اختصاص یافته است.
مقالهای در روزنامهء اطلاعات سال بعد، با عنوان <بزرگترین میدان جهان> افتتاح شهیاد را همزمان با جشنهای ۲۵۰۰ سالهء شاهنشاهی اعلام کرد.
همهء رهبران جهان، رئیسجمهورها و پادشاهان، دانشمندان ایرانی و بسیاری از شخصیتها به این مراسم دعوت شده بودند و چون اغلب آنها از فرودگاه مهرآباد وارد میشدند، برج شهیاد، میبایست به عنوان دروازه ورودی شهر تهران عمل کند و اگر معماری آن میتوانست مفهوم نمادین تاق پیروزی را که مقرر شده بود به تمدن بزرگ منتهی شود، به مدعوین منتقل کند، تأثیری ماندگار بر آنها میگذاشت.
برنامههای متنوعی هم در سالنهای زیرزمین شهیاد برای مهمانان تدارک دیده شده بود: بازدید از تونل تاریخی، نمایشگاه تحقیقات ایرانیان و برنامههای متنوع سمعی و بصری. به اینترتیب مسابقه گستردهتر و بخشهای دیگری هم به آن اضافه شد، از جمله موزه ۲۵ قرن شاهنشاهی، یک تونل تاریخی، سالن سمعی و بصری به شکل نقشهء ایران، سالن VIP و بسیاری فضاهای دیگر که فراتر از حوزه یک تاق پیروزی ساده بود و بودجهای ۴۰ میلیون تومانی میطلبید.
پی نوشت:
1- سایت تهران شناسی
2- سایت تاریخ ایرانی
معماری، مهندسی و طراحی شهری، به عنوان عناصر ضروری برای تحقق این رویای شاهانه، در دوران پهلوی دوم شکوفا شدند، اما همانند آن رویا، دچار دوگانگی بودند، از یک سو بر مدرنیسم پای میفشردند و از سوی دیگر به عظمت فرهنگ ایران باستان و ایران اسلامی روی میآوردند.
شاه هنگام سخن گفتن از تمدن بزرگ، از «دروازهای» هم که به آن منتهی میشد یاد میکرد. بنابراین ساختن «دروازهای» جدید در دستور کار قرار گرفت تا آرزوی شاهانه در قالب یک بنای یادبود برآورده شود. شورای جشنهای ۲۵۰۰ ساله در آبان ۱۳۳۸ به ریاست سناتور جواد بوشهری تأسیس شد. برج شهیاد یکی از پروژههای متعدد این شورا بود که در واقع، هم از نظر تخصیص بودجه و هم دامنه ی تأثیر، پروژهای کوچک به شمار میرفت. در سال ۱۳۴۳ سناتور بوشهری، به دستور شاه، سفارش ساخت دروازه ی یادبود را به دفتر معماری بنیان داد که مدیرعامل آن امیرنصرت منقّح بود.
اسدالله علم: خرج ساخت برج شهیاد ۴۵ میلیون تومان شد.
چند ماه بعد طرحی برای یک دروازه ی نمادین -تاق نصرت- که کار مشترک گروه منقّح، شریعتزاده، میرحیدر و محمد تهرانی بود، با هزینه ی تقریبی ۶ میلیون تومان به دفتر بوشهری ارائه شد. گرچه این طرح اولیه که شبیه تاق پیروزی بود همه ی شرایط لازم را داشت: منحصر به فرد، تأثیرگذار، به یادماندنی و در نهایت نمادین بود، اما با پافشاری سپهبد یزدانپناه و سپهبدجهانبانی، نظر شاه دربارهء این بنای یادبود عوض شد.
رویای شاه ابعاد بزرگتری پیدا کرد تا این بنا نه تنها یادبود خود او، بلکه نیاکان سلطنتیاش هم باشد. بنابراین ناگهان طرح بنیان با این توجیه که «به اندازهء کافی عظمت ندارد» رد شد. در همین حال برگزاری جشنهای ۲۵۰۰ ساله ی شاهنشاهی ایران هم ابعاد عظیمتری یافت. این دروازه ی جدید، که بهرام فرهوشی -ایرانشناس زرتشتی- آن را شهیاد نامید، میبایست نه تنها بنای یادبود سلطنت پهلوی، بلکه نشان عظمت پادشاهان گذشته ی امپراطوری ایران باشد.
بدون شک بوشهری با نظر موافق شاه بود که طرح بنیان را نپذیرفت. پس از آن به درخواست جامعه ی معماران و اصرار جهانبانی – مشاور نزدیک شاه- قرار شد برای انتخاب طرح این پروژه یک «مسابقهء ملی» برگزار شود.
در دهم شهریور ۱۳۴۵، آگهی مسابقه در ستون کوچکی در روزنامه ی اطلاعات چاپ شد. شرکت در این مسابقه برای همه ی معماران آزاد بود.
زمینی که به این طرح اختصاص یافت، در تقاطع محور شرقی- غربی اصلی تهران، بلوار آیزنهاور که به فرودگاه منتهی میشد با جاده خاکی شمال به جنوب قرار داشت، که آن زمان سه راه فرودگاه نام داشت و پونک را به امامزاده داوود متصل میکرد. این مسیر بعدها به بزرگراهی که تهران را به ساوه متصل میکند، تبدیل شد. ۳۷۵،۱۲۲ مترمربع زمین که برای طرح درنظر گرفته شد، آن را به یکی از بزرگترین میدانهای دنیا تبدیل میکرد. سایت پروژه بیضی شکل بود و میبایست بزرگترین میدان تهران باشد. در حال حاضر ۷۰هزار مترمربع از این زمین به مسیر سواره و ۵۰هزارمترمربع دیگر به محوطهسازی پیرامون اختصاص یافته است.
مقالهای در روزنامهء اطلاعات سال بعد، با عنوان <بزرگترین میدان جهان> افتتاح شهیاد را همزمان با جشنهای ۲۵۰۰ سالهء شاهنشاهی اعلام کرد.
همهء رهبران جهان، رئیسجمهورها و پادشاهان، دانشمندان ایرانی و بسیاری از شخصیتها به این مراسم دعوت شده بودند و چون اغلب آنها از فرودگاه مهرآباد وارد میشدند، برج شهیاد، میبایست به عنوان دروازه ورودی شهر تهران عمل کند و اگر معماری آن میتوانست مفهوم نمادین تاق پیروزی را که مقرر شده بود به تمدن بزرگ منتهی شود، به مدعوین منتقل کند، تأثیری ماندگار بر آنها میگذاشت.
برنامههای متنوعی هم در سالنهای زیرزمین شهیاد برای مهمانان تدارک دیده شده بود: بازدید از تونل تاریخی، نمایشگاه تحقیقات ایرانیان و برنامههای متنوع سمعی و بصری. به اینترتیب مسابقه گستردهتر و بخشهای دیگری هم به آن اضافه شد، از جمله موزه ۲۵ قرن شاهنشاهی، یک تونل تاریخی، سالن سمعی و بصری به شکل نقشهء ایران، سالن VIP و بسیاری فضاهای دیگر که فراتر از حوزه یک تاق پیروزی ساده بود و بودجهای ۴۰ میلیون تومانی میطلبید.
هزینه شهیاد از زبان علم
خرج ساختمان شهیاد آریامهر و ۸۰ هزار متر مربع پارکسازی، گلکاری و موزه عظیمی که برای مملکت ما به وجود آمده است و این بنا سمبل شهر تهران خواهد بود ۴۵۲ میلیون و ۲۰۰ ریال شده است که پولش را ۳۱۲ نفر از صاحبان صنایع، بازرگانان و صاحبان بانکها دادند و یک قلم در بودجه کشوری نیست. لوحهای که در آن اسامی این افراد نوشته میشود، در بنای شهیاد نصب و باقی میماند.پی نوشت:
1- سایت تهران شناسی
2- سایت تاریخ ایرانی