فضیلت قرض دادن‏

قرآن" كیست آن كس كه به خدا وامى نیكو دهد تا [نتیجه‏اش را] براى وى دوچندان گرداند و او را پاداشى خوش باشد؟".

حدیث 1. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: مردى وارد بهشت شد. دید كه بر درِ آن، نوشته است:" [ثواب‏] صدقه، ده برابرِ آن است و [ثواب‏] قرض دادن، هجده برابر".

2. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: شبى كه مرا به آسمان بردند، دیدم كه بر درِ بهشت، نوشته است:" [ثواب‏] صدقه، ده برابرِ آن است و [ثواب‏] قرض دادن، هجده برابر".

3. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: وارد بهشت شدم. دیدم بر در آن، نوشته است:" [ثواب‏] صدقه، ده برابر است و [ثواب‏] قرض دادن، هجده برابر".

گفتم: اى جبرئیل! چرا صدقه ده برابر و قرض، هجده برابر است؟ گفت:" زیرا صدقه به دست نیازمند و بى‏نیاز مى‏رسد؛ امّا قرض، جز به دست‏ كسى كه به آن نیاز دارد، نمى‏رسد".

4. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: شبى كه به آسمان برده شدم، دیدم كه بر درِ بهشت نوشته است:" [ثواب‏] صدقه، ده برابر آن است و [ثواب‏] قرض دادن، هجده برابر".

گفتم: اى جبرئیل! از چه رو، قرض دادن برتر از صدقه است؟ گفت:" چون نیازمند، [گاه‏] دارد و باز، دستِ سؤال دراز مى‏كند؛ امّا قرض‏خواه تقاضاى قرض نمى‏كند، مگر از روى نیاز".

5. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: [ثواب‏] صدقه، ده برابر است و [ثواب‏] قرض دادن، هجده برابر و [ثواب‏] صله دادن به برادران، بیست برابر و [ثواب‏] صله دادن به خویشاوند، بیست و چهار برابر.

6. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: خداوند عز و جل فرمود:" من، دنیا را میان بندگانم كالایى براى داد و ستد قرار دادم. پس اگر كسى از دنیا به من قرضى بدهد، به ازاى هر یك از آن قرض دادن‏ها ده تا هفتصد برابر و هر چند برابر كه بخواهم، به او مى‏دهم".

7. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: هر كس به اندوهگینى [كه مالش را از دست داده‏]، قرض دهد و در پس گرفتن آن مراعات كند، عمل را از نو شروع كرده است (گناهانش پاك شده) و خداوند به ازاى هر درهم، هزار قِنطار (صد رَطل) از [درهمِ‏] بهشت به او عطا مى‏كند.

8. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: كسى كه برادر مسلمانش در قرضى به او نیاز پیدا كند و او بتواند قرض بدهد و چنین نكند، خداوند، بوى بهشت را بر او حرام مى‏گردانَد.

مهلت دادن به بدهكار تنگ‏دست‏

قرآن" و اگر [بدهكارتان‏] تنگ‏دست باشد، پس تا [هنگام‏] گشایش، مهلتى به او دهید و [اگر به راستى قدرت پرداخت ندارد،] بخشیدن آن، براى شما بهتر است، اگر بدانید".

حدیث 1. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: هر كس به تنگ‏دستى مهلت دهد، در هر روز براى او ثواب صدقه‏اى برابر با طلبى كه از او دارد، بر عهده خداست، تا زمانى كه مال خود را دریافت كند.

2. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: هر كه به تنگ‏دستى مهلت دهد، خداوند، در روزى كه هیچ سایه‏اى جز سایه او نیست، وى را در سایه خود در مى‏آورد.

3. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: هر كس به مؤمنى قرضى دهد و [براى پس گرفتن آن‏] صبر كند تا دستش باز شود، مال او زكات محسوب مى‏شود و در نماز با فرشتگان است تا این كه قرضش به او برگردانده شود.

4. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: هر كه به بدهكار خود مهلت دهد یا از طلب خود در گذرد، روز قیامت در سایه عرش خواهد بود.

5. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: هر كه مى‏خواهد دعایش مستجاب و اندوهش برطرف شود، به تنگ‏دستْ مهلت دهد.

6. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: حقّ خود را با خویشتندارىِ كامل یا غیر كامل بگیر (در هنگام مطالبه و گرفتن حقّت سختگیرى نكن).

7. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: بترسید از نفرین تنگ‏دست!

8. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله:" مردى از گذشتگان، مورد حسابرسى [خداوند] قرار گرفت و هیچ كار خوبى از او پیدا نشد، مگر همین كه توانگر بود و با مردم، معاشرت مى‏كرد و به چاكرانش دستور مى‏داد كه از تنگ‏دست، در گذرند .... خداوند متعال فرمود: ما به این كار (گذشت و بخشش)، سزاوارتریم. از او در گذرید".

9. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: همچنان كه بدهكار تو، اگر توانگر باشد، روا نیست در پرداخت بدهى‏اش به تو تعلّل ورزد، بر تو نیز روا نیست كه اگر بدانى تنگ‏دست است، او را تحت فشار قرار دهى.

10. الترغیب و الترهیب به نقل از ابن عبّاس: پیامبر خدا، وارد مسجد شد و فرمود:" كدام یك از شما خوش دارد كه خداوند عز و جل او را از گرماى سوزان دوزخ، نگه دارد؟".

گفتیم: اى پیامبر خدا! همه ما خوش داریم.

فرمود:" هر كه به تنگ‏دستى مهلت دهد، یا بر او ببخشد، خداوند عز و جل وى را از گرماى سوزان دوزخ، نگه مى‏دارد".

نكوهش قرض كردن‏

1. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: از وام گرفتن بپرهیزید، كه غصّه شب و خوارىِ روز است.

2. الخصال به نقل از ابو سعید خُدرى: شنیدم كه پیامبر خدا مى‏فرماید:" از كفر و وام، به خدا پناه مى‏برم".

گفته شد: اى پیامبر خدا! آیا وام با كفر برابرى مى‏كند؟ فرمود:" آرى".

ترغیب به یادداشت كردن بدهكارى‏ها

قرآن" اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! هر گاه به وامى تا سررسیدى معیّن، با یكدیگر معامله كردید، آن را بنویسید. و باید نویسنده‏اى [صورت معامله را] بر اساس عدالت، میان شما بنویسد. و هیچ نویسنده‏اى نباید از نوشتن خوددارى كند؛ همان گونه [و به شكرانه آن‏] كه خدا او را آموزش داده است. و كسى كه بدهكار است، باید املا كند و او (نویسنده) بنویسد. و از خدا كه پروردگار اوست، پروا نماید و از آن، چیزى نكاهد. پس اگر كسى كه حق بر ذمّه اوست، سفیه یا ناتوان است، یا خود نمى‏تواند املا كند، پس ولىّ او باید با [رعایت‏] عدالت، املا نماید. و دو شاهد از مردانتان را به شهادت بطلبید. پس اگر دو مرد نبودند، مردى را با دو زن، از میان گواهانى كه [به عدالت آنان‏] رضایت دارید، [گواه بگیرید] تا [اگر] یكى از آن دو [زن‏] فراموش كرد، [زنِ‏] دیگر، وى را یادآورى كند. و چون گواهان احضار شوند، نباید خوددارى ورزند. و از نوشتن [بدهى‏] چه خُرد باشد یا بزرگ، ملول نشوید، تا سررسیدش [فرا رسد]. این [نوشتن‏]، نزد خدا عادلانه‏تر و براى شهادت، استوارتر، و براى این كه دچار شك نشوید، [به احتیاط] نزدیك‏تر است، مگر آن كه داد و ستدى نقدى باشد كه آن را میان خود [دست به دست‏] برگزار مى‏كنید. در این صورت، بر شما گناهى نیست كه آن را ننویسید. و [در هر حال،] هر گاه داد و ستد كردید، گواه بگیرید. و هیچ نویسنده و گواهى نباید زیان ببیند، و اگر چنین كنید، از نافرمانى شما خواهد بود. و از خدا پروا كنید، و خدا [بدین گونه‏] به شما آموزش مى‏دهد، و خدا به هر چیزى داناست".

حدیث 1. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: چند گروه‏اند كه دعایشان مستجاب نمى‏شود، از جمله كسى كه وام مدّت‏دار به كسى بدهد؛ امّا آن را یادداشت نكند یا چند گواه نگیرد.

نهى از تعلّل در پرداخت بدهى‏

قرآن" و اگر در سفر بودید و نویسنده‏اى نیافتید، وثیقه‏اى بگیرید؛ و اگر برخى از شما برخى دیگر را امین دانست، پس آن كس كه امین شمرده شده، باید سپرده وى را بازپس دهد؛ و باید از خداوند كه پروردگار اوست، پروا كند. و شهادت را كتمان مكنید، و هر كه آن را كتمان كند، قلبش گناهكار است؛ و خداوند به آنچه انجام مى‏دهید، داناست".

حدیث 1. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: اگر كسى بتواند حقّ كسى را بپردازد و تعلّل ورزد، هر روز كه بگذرد، گناه باجگیر برایش نوشته مى‏شود.

2. پیامبر خدا صلى اللّه علیه و آله: بدهى، سه گونه است: كسى كه هر گاه طلبكار باشد، مهلت مى‏دهد و چون بدهكار باشد، [به موقع‏] مى‏پردازد و تعلّل (كوتاهى و تأخیر) نمى‏ورزد. چنین كسى سود مى‏برَد و زیان نمى‏كند؛ و كسى كه اگر طلبكار باشد، به موقع مى‏گیرد و اگر بدهكار باشد، نیز به موقع مى‏پردازد. چنین كسى نه سودى مى‏برد و نه زیانى مى‏كند؛ و كسى كه اگر طلبكار باشد، به موقع پس مى‏گیرد و اگر بدهكار باشد، در پرداخت آن تعلّل مى‏ورزد، چنین كسى زیان مى‏كند و سودى نمى‏برد.

منابع:

محمدى رى شهرى و همكاران‏،حكمت نامه پیامبر اعظم صلى الله علیه و آله و سلم(فارسى) ،ج‏8،ص:285 به نقل از سایت اهل البیت علیهم السلام