حکیمی که مرد سیاست بود
ابراهیم حكیمی (حكیم الملك) در 27 مهر 1338 از رجال سیاسی صدر مشروطیت كه در دوره قاجار و پهلوی اول سمت هایی چون نخست وزیر، رئیس مجلس، وزیر و رئیس سنا داشت، در 92 سالگی درگذشت.
ابراهیم حکیمی ، حکیم باشی دوران مظفری
ابراهیم حکیمی که اصالتاً اهل اصفهان بود، در 1288 هجری قمری در تبریز به دنیا آمد. پدرش میرزا ابوالحسن حکیم باشی و عمویش میرزا محمود حکیم الملک، از پزشکان دربار مظفرالدین شاه بودند و از همین رو لقب حکیم الملک به آنان اعطا شده بود. ابراهیم پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی در دارالفنون مظفری تبریز و نیز در دارالفنون ناصری تهران در 1312 هجری قمری، تحت سرپرستی برادر بزرگش، نصرةالحکما، به دانشکده پزشکی در پاریس رفت. در سفر دوم مظفرالدین شاه به اروپا در 1321 همراه شاه به ایران بازگشت و حکیم باشیِ مظفرالدین شاه گردید و بعد از فوت عمویش، شاه لقب حکیم الملک را به او داد. او اندکی بعد از طبابت کناره گرفت. پس از مرگ مظفرالدین شاه، به مشروطه خواهان پیوست. وی عضو کمیته انقلاب ملی بود و جلسات کمیته در منزل او برگزار می شد.
حکیمی در دوره اول مجلس شورای ملی به نمایندگی برگزیده شد اما در پی به توپ بسته شدن مجلس، به سفارت فرانسه پناهنده شد و سپس به اروپا رفت و در آنجا بر ضد محمدعلی شاه به فعالیت پرداخت. وی بعد از فتح تهران و برکناری محمدعلی شاه، به ایران بازگشت و در انجمن آشتی ملی که برای تدوین قانون انتخابات تشکیل شده بود و در انجمن نظّار، که نظارت بر انتخابات تهران را برعهده داشت، حضور داشت.
در دومین دوره مجلس شورای ملی (1328 هجری قمری)، حکیمی نماینده مردم آذربایجان شد. در اولین دولت بعد از فتح تهران به ریاست مستوفی الممالک، وزیر مالیه شد اما چند ماه بیشتر در این سمت نماند. در دولت دوم محمدولی خان سپهدار، وزیر علوم و اوقاف و فواید عامه و در دولت صمصام السلطنه، وزیر مالیه بود اما پس از مدتی استعفا کرد. در دولت های کوتاه مدت قبل از کودتای سوم اسفند، نظیر دولت علاءالسلطنه، مشیرالدوله، عین الدوله، مستوفی الممالک و صمصام السلطنه، حکیمی به تناوب وزارت علوم و اوقاف و فواید عامه، وزارت مالیه و وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه را برعهده داشت.
وزارت معارف ایران (دوره قاجار) :
حکیم الممالک در کابینه محمد ولی خان سپهدار اعظم (1290 ه.ش) وزیر معارف و اوقاف بود. در کابینه سوم مستوفی الممالک (1294 ه.ش) و کابینه میرزا محمد علی خان علاءالسلطنه (1296 ه.ش) نیز همین مقام را داشت. از کارهای مهم حکیمی در دوره های وزارت او تأسیس مدرسه حقوق زیر نظر وزارت معارف، تأسیس مدرسه نقاشی به ریاست کمال الملک، تصویب قانون اعزام دانشجو به خارج از کشور و تأسیس دارالمعلمین بود.
وزارت خارجه ایران (دوره قاجار)
( از 1300/11ه.ش. تا 1301/03ه.ش. ) در کابینه حسن پیرنیا (مشیرالدوله) بود.
وزارت مالیه ایران(دوره قاجار) در اولین دولت مستوفی الممالک، وزیر مالیه شد ولی بیشتر از چند ماه در این سمت نبود و جای خود را به صنیع الدوله داد. در کابینه نجفقلی خان صمصام السلطنه (1290ه.ش) نیز وزیر مالیه شد اما چندی بعد استعفا داد.
از اقدامات مهم حکیمی در دوره های وزارت او (تا روی کار آمدن رضاخان)
تأسیس مدرسه حقوق زیر نظر وزارت معارف، تأسیس مدرسه نقاشی به ریاست کمال الملک، تصویب قانون اعزام دانشجو به خارج از کشور، و تأسیس دارالمعلمین بود. از جمله فعالیت های سیاسی حکیمی در این دوره مشارکت در تأسیس حزب تجدد همراه با علی اکبر داور و عبدالحسین تیمورتاش و محمد تدین بود. در جریان کودتای اسفند 1299، عوامل کودتا وی را دستگیر و چندی بازداشت کردند. با روی کار آمدن رضاخان سردار سپه، حکیمی از سیاست کناره گرفت و به تألیف پرداخت، اما اثری از او به چاپ نرسید.
پس از سقوط رضاشاه در شهریور 1320
پس از سقوط رضاشاه در شهریور 1320، حکیمی به صحنه ی سیاست بازگشت و در مرداد 1321 در دولت قوام السلطنه وزیر مشاور شد، و پس از سقوط آن دولت در بهمن همان سال، تا 1324 عهده دار سمت دولتی دیگری نشد. در اردیبهشت 1324، فراکسیون های مختلف مجلس به نخست وزیری وی به عنوان دولتمردی محترم و بدون مناسبات نزدیک با قدرت های خارجی، متمایل شدند ولی او در انتخاب وزیران، نظر نمایندگان را تأمین نکرد و در نتیجه، مجلس به وی رأی اعتماد نداد. در اسناد مجلس شورای ملی درباره این جلسه آمده است: «مجلس شورای ملی در جلسه 1324/3/13 نسبت به کابینه آقای حکیمی نخست وزیر رأی اعتماد گرفته و چون 25 نفر از 95 نفر عده حاضر فقط رأی مثبت داده بودند لذا اکثریت حاصل نگردید.»
حکیمی ٣ دوره نخست وزیر شد
حکیمی در پی رای عدم اعتماد به کابینه اش، ترجیح داد استعفا دهد اما پس از آن دو بار دیگر نیز مامور تشکیل کابینه شد، یک بار آبان ماه همان سال که دولتش 76 روز عمر کرد و دیگر بار آذرماه 1326 بود که حکیمی جایگزین قوام شد. این بار نیز حکیمی نتوانست حتی یک سال بر مسند امور بماند و در طولانی ترین دوران نخست وزیری اش کمتر از 6 ماه دوام آورد و در اواسط خرداد 1327 از سمت خود استعفا کرد.
وی در 27 مهر 1338 در سن92 سالگی در تهران درگذشت .
منابع: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، سایت تاریخ ایرانی، بانک اطلاعات رجال
