وقتی کیهان و اطلاعات به انقلاب پیوستند

اعتصاب 62 روزه  مطبوعات در شرایطی شکل گرفت که ماموران فرماندار نظامی تهران، کارکنان موسسه های مطبوعاتی کیهان و اطلاعات و آیندگان را زیر فشار مستقیم گذاردند و خواستار تهیه و تنظیم و چاپ و انتشار خبرها و مطالبی شدند که خود القا می کردند...

مطبوعات به عنوان یکی از رسانه های ارتباط جمعی، با نفوذترین وسیله  انتقال خبر، نظرات و افکار عمومی هستند. به همین دلیل در دوران پهلوی دوم شیوه ای که بیش از همه مورد توجه صحنه گردانان اصلی مطبوعات بود، شیوه  تحریف و دستکاری اخبار است.تا بدین وسیله هم تصویری قانون گرایانه و منطق مدارانه از رژیم پهلوی ترسیم کنند و هم به طور کلی در آن شرایط مخاطبان دسترسی لازم را به منابع موثق پیامها نداشته باشند. از این رو پس از گسترش امواج انقلاب از اواسط سال 1357، مطبوعات تحت تاثیر حرکت نهضت  انقلابی و مردمی، اختناق و سانسور حکومتی را مورد اعتراض قرار دادند و همسو و همگام با اعتصابات کارکنان و کارگران وزارت نفت، وزارت نیرو و همچنین اعتصاب غذای زندانیان سیاسی و ...،اعتصابهایی را پدید آوردند و بدین ترتیب رفته رفته در مسیر انقلاب گام برداشتند. در این راستا این نوشتار درصدد است چگونگی مواجهه  مطبوعات با سانسور و اختناق خبری در ماههای منتهی به انقلاب سال  1357 را بررسی و نتایج آن را تحلیل نماید.

1) اعتصاب 4 روزه  مطبوعات

متعاقب گسترش موج انقلابیگری در اوایل شهریور سال 1357، و فرصت به وجود آمده از سیاست فضای باز جیمی کارتر رئیس جمهور آمریکا، فعالیتهای یکسویه و جهت دار مطبوعات که تحت فشار سانسور سامان می یافت، در محاق افتاد و این بار مطبوعات، کوشش نمودند تا در راستای فلسفه  وجودی خویش طی طریق نمایند. در این برهه پس از گذشت چند دهه از سلطنت پهلوی دوم، برای نخستین بار چاپ ژس و خبری از امام(ره) در شماره های فوق العاده  دو روزنامه کیهان و اطلاعات، به تاریخ هفتم شهریور ماه 1357 انتشار یافت. این اقدام نقطه ی عطفی در آزادی جدید مطبوعات که پس از کودتای 28 مرداد تا آن زمان در نوع خود بی سابقه بود، محسوب می شود.زیرا از این پس بود که تصویر خشونتها و خونریزیهایی که در اکثر شهرهای ایران رواج داشت، انژاس می یافت و نیز اخبار مربوط به احزاب و گروههای سیاسی مخالف رژیم انتشار پیدا می کرد. همین طور، به فاصله  تقریباً یک هفته  پس از چاپ و انتشار نخستین ژس امام(ره) در روزنامه  اطلاعات و کیهان، روزنامه  اطلاعات صحنه ای از تظاهر کنندگان را نشان می داد که پلاکارد هایی از تصویر امام(ره) را در دست داشتند.

این اقدام روزنامه  های کثیرالانتشارکشور، برخلاف سوگیریهای خبری مطبوعات که تا چندی پیش در همین روزنامه ها نیز معمول بود، خبر از تغییر خط مشی جراید می داد.از آن پس، موج این اقداماتجسورانه، کم کم روزنامه های دیگر را فرا گرفت و سبب شد تا اعضا و نویسندگان این روزنامه ها بیش از پیش با کناره گیری محسوس از اوامر ساواک، در راستای حمایت از حرکت انقلابی مردم فعالیت نمایند. اینجاست که مطبوعات برخلاف گذشته با اقبال بیشتر  مردم مواجه گشتند و در کانون توجهات آنها قرار گرفتند.

در این شرایط که عجز و ناتوانی حاکمیت را در برابر نهضت اسلامی فزونی می بخشید، خود عاملی شد تا یک بار دیگر فرماندار نظامی تهران، برای جلوگیری از انژاس حقایق به احیای فضای خشونت آمیز و سانسور متوسل شود. بدین صورت که فرماندار نظامی تهران در روز 17 مهر 1357، در زمان نخست وزیری شریف امامی، سردبیران کل روزنامه های صبح و عصر را فرا خواند و سیاست خبری خود را که شامل کسب تکلیف قبلی از فرمانداری برای تهیه و تنظیم و چاپ و نشر خبرها و مطالب روز بود، به آنان ابلاغ کرد. متعاقب این اقدام در صبح روز 19 مهر ماه 1357، فرمانداری نظامی دو مامور به تالار تحریریه های کیهان و اطلاعات فرستاد تا در امر سانسور خبرها و گزارشها نظارت مستقیم و دقیق داشته باشند.  بدیهی است که در آن روزها با آن فضای پرخروش و مبارزه جویانه ای که در هیئتهای تحریریه مطبوعات وجود داشت، چنین تحکمی، چندان زمینه ای برای عمل نداشت، بلکه به مثابه بومرنگ پیامدهای زیانباری را به همان شدت که اعمال می شد، متوجه  سیستم می کرد.

در ادامه ژس العمل هر دو روزنامه به این اقدام فرماندار نظامی اعتصابی بود که چهار روز به طول انجامید.مع الوصف، دامنه  اعتصابات مطبوعاتی چنان بسط و توسعه یافت که افزون بر روزنامه ی اطلاعات و کیهان، روزنامه های دیگر نیز دستگاه سانسور و نظارت را به چالش فراخوانده و به جمع اعتصاب کنندگان مطبوعات پیوستند و بدین نحو اعتصاب گسترش یافت. در این موقع پس از گذشت چهار روز دولت ناگزیر به عقب نشینی شد و سرانجام موافقتنامه ای در بعداز ظهر 22 مهرماه 1357 میان دکتر عاملی وزیر اطلاعات و نمایندگان مطبوعات به امضاء رسید تا روزنامه ها را از این وضعیت خارج نماید. در این موافقتنامه، دولت متعهد شده بود که آزادی مطبوعات را برابر قانون اساسی تضمین کند و هیچ گونه دخالتی از سوی دستگاه ها و مقامات دولتی در کار مطبوعات صورت نگیرد. انتشار این بیانیه از سوی دولت از تاثیرات اولین اعتراض جدی مطبوعات به شمار می آمد.

2) اعتصاب 62 روزه  مطبوعات

در ادامه با استعفای شریف امامی، کابینه  نظامی ازهاری تشکیل یافت و نخستین گام خویش را در عرصه یمطبوعات برداشت. بدین گونه که نخست وزیر منتخب شاه یعنی ازهاری برخلاف بیانیه ی قبلی، در اولین روز صدرات خویش یعنی سحرگاه روز 15 آبان 1357، علی رغم اعلامیه دولت قبلی مبنی بر لغو سانسور و تاکید بر آزادی مطبوعات، دستور توقیف یکی از روزنامه ها را صادر کرد. این روزنامه به دنبال اوج گیری نهضت اسلامی، اقدام به چاپ افشاگرانه از حمله  نظامیان به مردم بی سلاح و چند خبر مربوط به تظاهرات مردم علیه رژیم کرده بود.بدین ترتیب حکومت تمامی نسخه های این روزنامه را جمع آوری کرده و آن گاه تعدادی از روزنامه نگاران را دستگیر و بازداشت نمود. در میان دستگیر شدگان، روزنامه نگارانی از روزنامه های کیهان و اطلاعات نیز دیده می شدند که به اتهام انتشار خبری در مورد امام خمینی در بازداشت به سر می بردند. بدین ترتیب بار دیگر همان شیوه نظارت و سانسور شدید سالهای پیشین، بر مطبوعات حکم فرما شد و این موضوع بهانه ای شد تا حلقه سانسور توسط فرمانداری نظامی تنگ و تنگ تر شود. تا آنجا که به روزنامه کیهان و اطلاعات اخطار شد که قبل از چاپ هر مطلبی، مضمون آن می بایست به اطلاع فرمانداری نظامی برسد.

در آن شرایط پذیرش چنین حکم آمرانه ای نمی توانست مورد قبول مطبوعاتیان راستین واقع شود. پس بار دیگر با اعتصابی طولانی تر از قبل، مبارزه بی دریغ خود را علیه سانسور ابراز داشتند. این اعتصاب مورد حمایت روزنامه های کیهان، اطلاعات و آیندگان قرار گرفت. بدین ترتیب اعتصاب 62 روزه ی مطبوعات شکل گرفت. از این رو ماموران فرماندار نظامی تهران، کارکنان موسسه های مطبوعاتی کیهان و اطلاعات و آیندگان را زیر فشار مستقیم گذاردند و خواستار تهیه و تنظیم و چاپ و انتشار خبرها و مطالبی شدند که خود القا می کردند. همچنین در ادامه گروهی از نویسندگان و خبرنگاران را بازداشت کردند تا دست کم ترسی برای اعتصابیها باشد، اما اعتصابیهای روزنامه آیندگان، تقریباً همگی به شدت مقاومت کردند و نیز اعتصابیهای روزنامه و چاپخانه کیهان حاضر به هیچ اقدامی موافق نظر فرماندار نظامی تهران نشدند. و بدین ترتیب اعتصاب بزرگ مطبوعات آغاز شد و در مجموع تا استعفای ازهاری و روی کار آمدن بختیار این اعتصاب به مدت 62 روز  ادامه داشت. دولت ازهاری در تاریخ 16 دی 1357 ساقط و در نتیجه، سانسور دولتی برداشته شد و مطابق تصمیمات سندیکای نویسندگان و روزنامه نگاران و نیز تلگرافهای امام(ره) از پاریس مبنی بر پایان بخشیدن به اعتصاب، فعالیت مطبوعات اعلام شد و در همان روز پیروزی دوباره مطبوعات بر سانسور دولتی خود را نشان داد؛ زیرا وزیر اطلاعات و جهانگردی وقت اعلام کرد که همه نشریات تعطیل شده می توانند انتشار یابند.

فرجام

در انتها می توان بیان کرد که این خط سانسور و نظارتدولتی بر مطبوعات عقیم ماند و اعتصاب روزنامه های بزرگ کشور، قطعیت یافت و از آن پس تحت پوشش رهبریهای امام خمینی قرار گرفت.بدین گونه که روزنامه های بزرگ پس از 62 روز اعتصاب، وارد فرایندی شدند که تماماً در جهت نهضت امام خمینی طی طریق کرده و تا پایان انقلاب 57 عمدتاً همصدا با حرکت نهضت اسلامی حرکت کردند و بدین نحو با ایفای نقش اطلاع رسانی خود، حرکت انقلاب را به جلو انداختند. به عنوان مثال در این جریان روزنامه های کیهان و اطلاعات با تیترهای درشت، اخبار خروج شاه و ورود امام(ره) و دیگر اخبار و رخ دادهای انقلاب را به مردم می رساندند. بدین ترتیب مطبوعات کشور سایه به سایه نهضت اسلامی تا مرحله به بار نشستن آن در 22 بهمن 1357 تلاش کردند.

منبع: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران