کلنل پسیان شورشی یا انقلابی؟

یک مورخ و تاریخ پژوه گفت : آغاز حرکت کلنل محمد تقی پسیان در وهله نخست یک واکنش ناگهانی در پاسخ به نخست وزیر شدن و صدارت قوام السلطنه بود و در پی آن بود که جنبه ملی و میهنی نیز به خود گرفت.

نهم مهر 1300 سالروز شهادت کلنل محمدتقی پسیان است. در تابستان سال 1300 کلنل محمدتقی خان پسیان با تصرف ادارات دولتی، نظامی و انتظامی استان خراسان ، قیام خود علیه دولت قوام السلطنه را در دوران حاکمیت رضاخان آغاز کرد. برای بررسی بیشتر درباره قیام کنلل پسیان با امیر نعمتی مورخ و تاریخ پژوه به گفت وگو نشستیم.

*محمد تقی خان پسیان شورشی بود یا انقلابی؟

کلنل محمدتقی خان پسیان را بلاشک یاغی و شورشی نمی توان نامید. بر وطن پرستی او نیز هیچ گمان بدی نمی توان داشت. با وجود این، به باور من او را دستکم در مقام مقایسه با انقلابیونی چون میرزا کوچک خان، خیابانی و ....  یک انقلابی به تمام معنا نمی توان برشمرد.

زیرا اگرچه وی در دل مهر وطن داشت، عشق او به میهن هم چنان هویدا بود که حتی ملی گرای سرشناسی چون عارف قزوینی نیز او را تحسین می نمود و حتی پس از کشته شدن وی در رثایش شعر می سرود، اما باید بپذیریم که به رغم این مهم، حرکت پسیان به مانند دیگر حرکات و جنبشهای انقلابی معاصر همچون نهضت جنگل و حتی نهضت خیابانی واجد پشتوانه فکری و زمینه انقلابی چندانی نبود و آغاز حرکت او در وهله نخست یک واکنش ناگهانی در پاسخ به نخست وزیر شدن و صدارت قوام السلطنه بود و در پی آن بود که جنبه ملی و میهنی نیز به خود گرفت.

*تاریخ نگاران پهلوی چگونه با این شخصیت برخورد کردند؟

تاریخن گاران درباری یا متمایل به دربار روزگار پهلوی  به طور معمول دیدی منفی دارند نسبت به تمام نهضت ها، جنبش ها، قیام ها و حرکاتی از این دست که در بازه زمانی یکسان یا نزدیک با به قدرت رسیدن پهلوی اول رخ نموده اند. آنان عمدتا حرکت پسیان در خراسان را مشابه حرکت شیخ خزعل در خوزستان معرفی کرده و او را به تجزیه طلبی، خیانت به مام میهن و مواردی از این دست متهم داشته اند. البته پسیان در این زمینه تنها نبود. میرزا کوچک خان و شیخ محمد خیابانی نیز در تبلیغات پهلوی ها با چنین عناوینی معرفی می شدند. علت این امر به نظر می رسد ریشه در آن داشته باشد که در دوران پهلوی تمام سعی حکومت آن بود رضاخان را فراتر از آنچه که بود بنمایانند و او را یگانه نجات بخش ایران معرفی دارند.

*رابطه محمد تقی خان پسیان با قوام السلطنه چه بود؟

چنانکه پیشتر عرض کردم حرکت پسیان در وهله نخست پاسخی به صدارت قوام بود. زیرا به هنگام کودتای سوم 1299 و در پی روی کار آمدن سیدضیاالدین طباطبایی او که فرماندهی ژاندارمری خراسان را بر عهده داشت به فرمان سیدضیا، قوامالسلطنه را که در این هنگام والی خراسان بود، دستگیر و روانه تهران ساخت. اما چندماه بعد قوام به صدارت رسید و بنا به معروف حکم خود را در حالی که هنوز در زندان بود تحویل گرفت. قوام السلطنه به محض دراختیار گرفتن قدرت یکی از نزدیکان خود به نام نجدالسلطنه را کفیل ایالت خراسان نمود. کلنل احساس خطر کرد و گمان برد که قوام سودای انتقام به سر دارد، در نتیجه این حرکت را برنتابید و این آغازی شد بر ماجراهایی که در نهایت به کشته شدن کلنل در نبرد با سردار معزز کرد انجامید.

*هدف قیام محمد تقی خان پسیان چه بود؟

حرکت پسیان آن پشتوانه های فکری نهضت های مشابه را نداشت، آغاز کار او هم در ابتدا تنها پاسخی به صدارت قوام بود. اما آنچه روشن است حرکت او در بطن خویش اعتراض به اوضاع سیاسی روزگار بود، تلاش برای نیل به اهداف انقلاب مشروطه بود. کوشش برای اعتلای ایران بود. کنکاشی در جهت رهایی ایران و ایرانی از دست بیگانگان بود. آرمان او استقلال و آبادی ایران و آزادی مردم آن بود. این مهم را شاید بتوان در جمله منتسب به او مستتر پنداشت: مرا اگر بکشند قطرات خونم کلمه ایران را ترسیم خواهد کرد و اگر بسوزانند خاکسترم نام وطن را تشکیل خواهد داد.

منبع: سایت خبرگزاری فارس