سیا (CIA) چگونه شکل گرفت؟

شاید برای بسیاری، که به طور مرتب در باره اقدامات و گستره وسیع عملیات و فعالیت های سیا در گوشه  و کنار جهان اخبار و اطلاعاتی کسب می کنند و به درستی آن را در ردیف بزرگترین سازمانهای اطلاعاتی- جاسوسی جهان ارزیابی می کنند، تا حدی غافلگیرکننده باشد که بدانند، سیا (CIA) فقط حدود دو سال بعد از پایان جنگ جهانی دوم تأسیس شده است!

آژانس مرکزی اطلاعات آمریکا

«سازمان اطلاعات مرکزی» یا «آژانس مرکزی اطلاعات آمریکا» موسوم به سیا (CIA) بر مبنای قانون امنیت ملی آمریکا مصوب اول ماه مه 1947/ 10 اردی بهشت 1326 کنگره آمریکا تشکیل شد. تا تشکیل نهایی سیا، آمریکا دارای نظام اطلاعاتی و امنیتی انسجام یافته صاحب اقتداری نبود. حداقل از هنگام پیروزی انقلاب آمریکا (1776م) و دوران ریاست جمهوری جرج واشنگتن (30 آوریل 1789- 4 مارس 1797) بدان سو، تلاش های متعددی برای شکل دهی دستگاه اطلاعاتی امنیتی آمریکا صورت گرفته بود. اولین تشکیلات اطلاعاتی آمریکا که در سال 1775م پای در عرصه وجود نهاد و عمده وظایف آن هم مقابله اطلاعاتی با انگلیسیها بود «کمیته سری مکاتبات» نام داشت. در باره درجه کارآمدی این دستگاه اطلاعاتی آگاهیهای بسنده ای در اختیار نداریم. با این حال تا دوران جنگ جهانی اول تحول قابل اعتنایی در نظام اطلاعاتی امنیتی آمریکا صورت نگرفت.

در آن برهه بود که انگلیسیها از طریق MI6 بر آن شدند بر تشکیلات اطلاعاتی ? امنیتی آمریکائیان سروسامانی بدهند و به ویژه از فعالیت آن برضد روسیه بهره بگیرند. با این احوال تا تشکیل دستگاه اطلاعاتی منسجم و کارآمدی در آمریکا مدتها وقت لازم بود. در آستانه جنگ جهانی دوم فعالیتهای اطلاعاتی آمریکائیان هنوز از تمرکز لازم برخوردار نبود و حداقل سه تشکیلات مجزای از هم این مهم را، هر چند کمتر رضایت بخش، انجام می دادند: 1- وزارت خارجه که از شبکه اطلاعاتی خود اساساً در پوشش سیاسی و دیپلماتیک بهره می برد؛ 2- اداره اطلاعات نظامی؛ 3- اداره اطلاعات نیروی دریایی. به این سه دستگاه اطلاعاتی باید برخی فعالیتهای محدود اطلاعاتی مأموران آمریکایی را که در پوشش فعالیتهای انسان دوستانه در صلیب سرخ و نظایر آن انجام می دادند، افزود. بدین ترتیب، حداقل تا آغاز دوران جنگ جهانی دوم هنوز فعالیت سرویس های اطلاعاتی و جاسوسی آمریکا آماتور بود و وارد مرحله فعالیت حرفه ای جاسوسی و اطلاعاتی نشده بود.

با آغاز جنگ جهانی دوم که با وقوع برخی حوادث غیرقابل پیش بینی برای آمریکائیان همراه شد، رهبران آن کشور در صدد برآمدند دستگاه اطلاعاتی-امنیتی و جاسوسی انسجام یافته و در عین حال کارآمدی را که در اندازه های جهانی فعالیت کند، طراحی و سازماندهی کنند. فقط پس از پایان جنگ جهانی دوم و در مه 1947بود که تلاش های چندین ساله آمریکائیان که از کمک انگلیسیها و اینتلیجنس سرویس بهره فراوانی برده بودند، در نهایت به ثمر نشست و سیا(CIA) متولد شد.

با آغاز جنگ جهانی دوم، فرانکلین روزولت، رئیس جمهور آمریکا، سرهنگ ویلیام دونوان را مأمور ساخت که کلیه اطلاعات استراتژیک را گردآوری و تحلیل کند و در اختیار ریاست جمهوری و سایر مقامات مسئول قرار دهد و بدین ترتیب در «دفتر سرهنگ دونوان» نطفه اولیه سرویس اطلاعاتی جدید آمریکا، شکل گرفت. معهذا، در 7 دسامبر 1941حمله غافلگیرانه ژاپن به پایگاه بزرگ آمریکا در «پرل هاربور» (هاوائی) رخ داد که به نابودی این مرکز نظامی انجامید و بدین سان آمریکا وارد صحنه جنگ جهانی شد. در بررسی  هایی که صورت گرفت، علت غافلگیری آمریکا در ضعف سیستم اطلاعاتی این کشور تشخیص داده شد و در نتیجه به دونوان دستور داده شد که یک سازمان متمرکز اطلاعاتی تأسیس کند.

بدین ترتیب، در سال 1942توسط ژنرال دونوان (وی تا درجه سرلشکری رسید)، سازمان مرکزی اطلاعات نظامی آمریکا با نام «اداره خدمات استراتژیک» (OSS ) تأسیس شد و تا پایان جنگ به کار خود ادامه داد. این سازمان از آنجا که فاقد حداقل تجربیات اطلاعاتی بود نخستین اعضاء خود را به انگلیس اعزام داشت تا در پایگاههای اینتلیجنس سرویس آموزش و تجارب اولیه را کسب کنند.

فعالیت (OSS) چهار سال بیش به طول نکشید و با پایان جنگ، در سال 1946 به دستور پرزیدنت ترومن منحل شد و بر شالوده آن سازمانی به نام  «گروه مرکزی اطلاعات» (CTG) ایجاد گردید. فعالیتهای ادگار هوور، بنیانگذار و رئیس مقتدر F.B.I که از توسعه یک سازمان رقیب هراس داشت، از مهمترین عواملی بود که انحلال (OSS) را سبب شد. معهذا، با گسترش تمایلات امپریالیستی در محافل حاکمه آمریکا، نیاز به سازمانی که جهان را زیر پوشش جاسوسی و توطئه گری خود قرار دهد بر رقابتهای هوور فائق آمد و در نتیجه بر مبنای قانون امنیت ملی مصوبه کنگره آمریکا، در اول مه 1947 «آژانس مرکزی اطلاعات آمریکا» (سیا) تاسیس شد.
تا قبل از تأسیس سیا که حیطه وظایف آن عمدتاً به هدایت سیاستهای اطلاعاتی و امنیتی و ضدجاسوسی آمریکا در نقاط مختلف جهان مربوط می شد (FBI) تنها سازمان پلیسی امنیتی آن کشور محسوب می شد که اساساً عهده دار حفظ امنیت و مراقبتهای پلیسی اطلاعاتی در داخل آمریکا بود و تاریخ تأسیس آن به سال 1922م/ 1301ش باز می گشت.از هنگام تاسیس سیا در سال 1947 تا پایان سال 1987م یازده تن به شرح زیر در رأس آن قرار گرفتند:1-دریادار هیلن کوتر (اول مه 1947-7 اکتبر 1950)؛ 2-ژنرال بیدل اسمیت (7 اکتبر 1950-9 فوریه 1953)؛ 3- آلن دالس (26 فوریه 1953-29 نوامبر 1961؛ آلن دالس بنیانگذار واقعی و «پدر سیا» محسوب می شود؛4-جان مک کن (29 نوامبر 1961-28 آوریل 1965)؛ 5-دریابان ویلیام ربورن(28 آوریل 1965-30ژوئن 1966)؛6-ریچارد هلمز (30 ژوئن 1966- 2 فوریه 1973)؛7-جیمز سلزینگر (2 فوریه 1973-1 ژوئیه 1973)؛8-ویلیام کلبی (4 سپتامبر1973-30 ژانویه 1976)؛9-جرج بوش (30ژانویه 1976-20 ژانویه 1977)؛ 10-دریاسالار استانسفیلد ترنر (9 مارس 1977-20 ژانویه 1981)؛ 11-ویلیام کیسی (28 ژانویه 1981-مه 1987).

تا هنگامی که در ژانویه 1978 طبق مصوبه مجلس نمایندگان آمریکا سیا رسماً در رأس جامعه اطلاعاتی آمریکا قرار گرفت، برخی رقابتها و مشکلات میان آن با دیگر سازمانهای اطلاعاتی آمریکا و به ویژه FBI  و NSA بروز می کرد. از آن پس سیا جایگاه بلامنازعی در امور اطلاعاتی و امنیتی آمریکا (بالاخص در خارج از مرزهای آن کشور) کسب کرد و ریاست آن مقام مدیر اطلاعات مرکزی (DCI) آمریکا را به دست آورد که بر اساس آن وظیفه کنترل اداری و عملیاتی و تنظیم بودجه سایر سرویسها نیز تحت مدیریت او قرار می گرفت. برغم این که رئیس سیا رسماً عضوی از کابینه آمریکا محسوب می شود اما در حیطه عمل در برابر دولت مسئولیتی بر عهده نمی شناسد و ارتباط مستقیمی با شخص رئیس جمهور داشته و صرفاً طی جلسات شورای امنیت ملی آمریکا کلیات اطلاعات خود را ارائه می دهد.

تا دو سه دهه گذشته گفته می شد: سیا بیش از 50000تن کارمند رسمی آمریکایی دراختیار دارد که بیش از دو سوم آن در خارج از خاک آمریکا فعالیت می کنند. تعداد کارمندان ستاد مرکزی سیا در ایالت ویرجینیا به بیش از 10000تن بالغ می شود که تعداد بسیاری از آنان دارای تحصیلات عالیه دانشگاهی هستند. ستاد مرکزی چهار بخش کلی: 1-علوم و تکنولوژی؛ 2-لجستیک و تدارکات و ارتباطات؛ 3-اطلاعات؛ 4-نقشه ها و طرح  ها، را در بر دارد. بودجه سیا بیش از چهار برابر بودجه ای است که به وزارت امور خارجه آمریکا اختصاص داده می شود. بودجه این سازمان هر ساله افزایش چشمگیری می  یابد. طی سالهای پایانی دهه 1970 و اوایل دهه 1980م بودجه سیا از رقم 10 میلیارد دلار فراتر رفته بود. مرکز اصلی ستاد مرکزی سیا در ایالت ویرجینیای آمریکا واقع است.

سیا در مجموعه تصمیم سازیهای دولت و حکومت آمریکا نقش قاطعی بر عهده داشته است و بسیاری از طرح های اطلاعاتی- عملیاتی آن کشور در بخشهای مختلف جهان توسط این سازمان به مورد اجرا گذاشته شده است. به دلیل همین گستردگی حیطه عمل سیا، پژوهشگران، آمریکا را دارای دو نوع حکومت آشکار و مرئی و حکومت نامرئی و در سایه دانسته اند که این حکومت نوع دوم عمدتاً بر عهده سیا قرار داشته است.

این تعبیر تا جایی که به ایران مربوط می  شود، کاملاً مقرون به واقعیت بود. در جایی که سیا در بسیاری از تحولات فسادآور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران، در دوره پهلوی، نقش درجه اولی ایفا می کرد، شهروندان آمریکایی، هیچگاه، از این گونه فعالیتهای تبه کارانه سیا آگاهی نیافتند و احتمالاً هنوز هم جامعه آمریکا چنان که باید درک نکرده است که، سیا با کودتای 28مرداد 1332و دیگر اقداماتش در حمایت از نظام استبدادگرا، قانون گریز، مردم ستیز و سلطه پذیر پهلوی حقوق اساسی مردم ایران را آشکارا پایمال کرده است. آمریکاییان که از پس پرده نقش سیا در تحولات سیاسی و نیز رهبری دیپلماسی آمریکا در جهان خارج اطلاع بسیار اندکی داشتند نمی توانستند درک کنند که دستگاه وزارت امورخارجه آن کشور این فعالیت ها و اقدامات را به چه ترتیبی سازماندهی کرده و به مرحله اجرا درمی آورد. بنابراین، مدتها طول کشید تا مردم آمریکا تا حدی، از اقدامات به شدت غیرانسانی و فساد آور سیا در داخل و خارج از آمریکا اطلاع حاصل کنند.

سازمان سیا به سرعت در سراسر جهان شبکه های پیدا و پنهان خود را گسترد و نیروهای پرشماری را به خدمت گرفت که در اقصی نقاط جهان در جهت مقاصد و اهداف آن که به فعالیت مشغول هستند و شبکه تبلیغاتی خبررسانی دامنه داری وظیفه القای نفوذ، قدرت و حضور پررنگ و چشمگیر سیا در سراسر جهان را برعهده گرفته اند که در این میان بسیاری از رسانه های گروهی، نشریات و روزنامه های منتشره در آمریکا و سایر نقاط جهان هر یک به فراخور جایگاه و موقعیتی که دارند، نقشی اساسی در این مهم برعهده دارند. با اعمال چنین سیاست هایی بوده است تا سیا به عنوان بازوی اطلاعاتی جاسوسی دولت و هیأت حاکمه آمریکا راه نفوذ و حضور آن کشور در دیگر مناطق جهان را هموار کند و بستری مناسب برای تحکیم موقعیت آمریکا در کشورهای هدف ایجاد نماید .