این 60 اثر از میخ تا میخ بیمه است
گفت وگو با مجید ملانوروزی، درباره سفر 60 اثر گنجینه به اروپا
موزه هنرهای معاصر از پس سال ها سکوت و سکون، این روزها پرتکاپوتر شده. سروصداهایی برانگیخته و اخبارش بر صدر گزارش های هنری دنیا نشسته. به گفته مدیرش، برای یک نمایشگاه سه ماهه (نمایشگاه فریده لاشایی) 900 گزارش در رسانه های خارجی چاپ شده.
گنجینه ارزشمند، تعامل با موزه داران جهانی، بازدید شخصیت های مهم هنری و سیاسی، نمایشگاه های بزرگ از هنرمندان بنام و قراردادهای کلان با موزه های دنیا باعث توجه و حساسیت بسیار نسبت به موزه هنرهای معاصر تهران شده. همین ها، پروژه ارسال آثار گنجینه به تور نمایشگاهی آلمان و ایتالیا را با حساسیت هایی همراه کرده و این بهانه ما شد برای گفت وگو با مجید ملانوروزی. ملانوروزی از به وجود آمدن این حساسیت ها خوشحال است و آن را نکته ای مثبت می داند و نشانه خروج موزه از انفعال. دلیل این حساسیت ها -به اعتقاد او - به خاطر اهمیت روزافزون و نقش تأثیرگذار موزه در تعاملات داخلی و خارجی است. ما در حالی به دیدار ملانوروزی رفتیم که قصدمان طرح دغدغه ها و نگرانی های «انجمن هنرمندان نقاش» درباره نمایش 60 شاهکار گنجینه در اروپا بود. برخی هنرمندان و چند نفر از گالری داران، به ارسال و نمایش این آثار خوش بین نیستند؛ نگران بازگشت به موقع، صحیح و سالم آثار باارزش ترین مجموعه هنر قرن بیستم خارج از مرزهای اروپا و آمریکای شمالی اند. احتمال ضبط یا تعویض آنها را با نمونه های بدلی می دهند؛ از همین رو، نامه سرگشاده نوشتند و اعتراض کردند. ملانوروزی در این گفت وگو در پی رفع شبهه از « قرار سرّی»اش با آلمان ها و ایتالیایی ها- البته به تعبیر ما- بود. او البته واژه «سرّی» را تعبیر درستی برای توصیف این قرارداد نمی داند و می گوید: «زمان عقد این قرارداد ها دولتی است و هم مسئولان عالی رتبه دو کشور حضور داشته اند، هم خبرنگاران. هیچ نکته مخفی ای وجود ندارد». اجرای این پروژه یکی از مهم ترین طرح های رئیس 49ساله نیشابوری الاصل موزه هنرهای معاصر است. او هشت سال دوره احمدی نژاد را در کلاته «شیخ ابوالحسن» گذراند؛ روستایی در 15کیلومتری شمال نیشابور. آن هشت سال را برای امروزه روزی برنامه ریزی کرد. دستمان را می گیرد و می برد به دالان های پیچ درپیچ هنر امروز ایران. ناگفته های ملانوروزی بسیارند؛ و اسناد و مدارکش پرتعداد. اما ترجیح می دهد وارد حواشی نشود و برود سر اصل مطلب. ما هم به برخی ملاحظات او احترام می گذاریم، و هر آنچه را در این دیدار مطرح شد، روی کاغذ نمی آوریم.
چرا ارسال آثار گنجینه موزه به تور نمایشگاهی در آلمان و ایتالیا در سکوت خبری و بدون اطلاع رسانی انجام شد؟ دلیل این پنهان کاری چه بود؟!
سکوتی در کار نبود. ما در ابتدا تفاهم نامه هایمان را بستیم و سپس وارد مراحل جزئی تر شدیم. این تفاهم نامه ها در موزه هنرهای معاصر در حضور وزیر امور خارجه آلمان و معاونت هنری وزارت ارشاد، رئیس «بنیاد میراث فرهنگی پروس» و خبرنگاران بسته شده. اخبار مربوط به آن نه تنها در ایران که در همه جای دنیا بازتاب داشت.
علاوه بر آلمان ما تفاهم نامه ای هم با مسئولان ایتالیا بستیم، این کار با حضور وزرایشان و آن هم با وجود تعداد زیادی خبرنگار در برج میلاد انجام شد. اما این تفاهم نامه ها تا تبدیل به قرارداد شود، فرازونشیب های بسیار داشته است. زمان و مکان نمایشگاه ها عوض شد و مواردی که گاه تا برگزارنشدن پیش رفت، اما در یک ماهه اخیر به موارد قطعی و کاملی رسیدیم.
نمایش آثار گنجینه در خارج از کشور ایده شما بود؟
خیر، این ایده متعلق به من نیست. اولین بار در دولت قبل و مدیریت جناب آقای شالویی مقرر شد نمایشگاهی از آثار گنجینه در وین برگزار شود. درخواست وین این بود که این نمایشگاه با صد یا 80 کار برگزار شود که موزه 40 اثر را پذیرفت. اما به دلیل مشکلات بیمه این نمایشگاه به تعویق افتاد. هنگامی که من به مدیریت موزه هنرهای معاصر منصوب شدم، شرایط بیمه ای خیلی بهتر شد. سفیر اتریش بسیار مایل بود این کار انجام شود و سفیر ما هم در آنجا خیلی پیگیر بود این قرارداد اجرائی شود اما منافع مادی برای ما نداشت؛ هزینه ها را قرار بود آنها بپردازند و کتاب نمایشگاه را چاپ کنند، همین. خوشبختانه این قرارداد که با آلمان و ایتالیا منعقد شده است، برای ما منافع مالی زیادی هم دارد. کل آثار گنجینه ما سه هزارو 772 اثر است که از این تعداد 30 اثر خارجی و 30 اثر داخلی از بهترین ها و شاخص ترین های آنها با نظر کارشناسان و منتقدان انتخاب شده اند.
هزینه و درآمد این نمایشگاه چقدر است؟
توافق ما با دولت و آلمان این بوده است که درآمدها و هزینه های آن تقسیم شود و علاوه بر آن مبلغ درخورتأملی نیز برای مرمت و بازسازی موزه گرفته شود.برآورد هزینه های نمایشگاه آلمان، شامل بسته بندی، حمل ونقل، مراقبت و تبلیغات و بیمه آثار بالغ بر دو میلیون یورو از سوی موزه آلمان اعلام شده است که این هزینه ها با 50 درصد سهم فروش بلیت تأمین می شود. ناگفته نماند به دلیل اهمیت و دقت در نگهداری آثار، باید با استانداردهای مهم جهان در حوزه بسته بندی و پکیجینگ، انتقال و ترانسفر انجام شود و شرکت های عامل باید مورد تأیید بیمه گذار باشند که همه اروپایی اند.اصولا درآمد نمایشگاه ها از محل فروش بلیت و اسپانسرهای موزه تأمین می شود و هزینه های مختلف هم دارد که مهم ترین آن حمل ونقل و بیمه است. خصوصا این نمایشگاه که بیمه آن کامل است و شامل همه آسیب ها، ترور، زلزله و... است و از میخ تامیخ است، از لحظه ای که از دیوار گنجینه جدا می شود تا لحظه ای که برمی گردد، معمولا هواپیماها و موزه ها خود بیمه دارند، اما همه این آثار در همه شرایط و در مدت زمانی که از گنجینه خارج شده و برمی گردند بیمه جداگانه فول هم می شوند و با توجه به قیمت بالای آثار، هزینه بیمه نیز سنگین است.
گفته می شود موزه طرف مقابل، موزه خوبی نیست و به نوعی دست دوم محسوب می شود؛ در حالی که موزه هایی به مراتب معتبرتر در دنیا وجود دارد...
اصلا این طور نیست. موزه هایی که ما انتخاب کرده ایم و با آنها قرارداد بستیم جزء بهترین موزه های دولتی اروپا هستند. البته بهترین موزه های جهان برای انتقال آثار، موزه های آمریکا و لندن هستند، اما متأسفانه به دلیل مشکلات سیاسی این کشورها و نبود سفارتخانه های دو کشور هم. نمی توان این کار را با آنها پیش برد. قوانین آمریکا نیز مانع برگزاری چنین نمایشگاهی می شود و بنابراین علاوه بر ملاحظات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نمی توان چنین ریسک بزرگی کرد.
تیت مدرن لندن یا موزه موما در نیویورک پیش از این نمایشگاه های متعددی از هنر مدرن ایران برپا کرده اند. درباره لندن هم که در ماه های اخیر روابط دیپلماتیکمان با آنها از سر گرفته شد. چرا با چنین موزه هایی قرارداد نبستید؟
آن نمایشگاه ها از نظر وسعت و حجم؛ قیاس شدنی با این نمایشگاه نیستند؛ ضمن آنکه نمایش آثار شاخص ایرانی و خارجی زیر یک سقف و یک جا، تا حالا اتفاق نیفتاده. فراموش نشود برنامه ریزی و جریان سازی این نمایشگاه ها مربوط به دو سال قبل است و تعاملات با لندن تازه به مرحله ثبات رسیده و اینکه موزه ها برنامه هایی دارند که به محض توافق، دو تا سه سال طول می کشد زمان بندی نمایشگاه را قطعی کنند.
در تاریخ 39ساله موزه هنرهای معاصر، هیچ گاه اثری امانت داده نشده؟
در همه دوره ها آثاری به موزه ها و گالری های مهم جهان امانت داده شده است، تقریبا بیش از نیمی از این آثاری که به آلمان و ایتالیا خواهد رفت، دو یا سه بار به موزه های جهان امانت داده شده است. اما چون این آثار به صورت تکی در یک نمایشگاه بزرگ عرضه می شده است، تأثیری در معرفی گنجینه نداشته و درآمدی هم برای موزه به ارمغان نیاورده و یک کار صرفا فرهنگی بوده است. این یک امانت سپاری نیست، یک پروژه مشترک با این دو سوژه است که در کنار آثار خارجی، آثار ایرانی هم به نمایش گذاشته می شود و یک فرصت و تعامل بزرگ برای معرفی موزه تهران و هنر ایرانی است که تاکنون سابقه نداشته است. این امانت سپاری آثار به صورت تکی در همه دوره ها، حتی دوره تحریم هم وجود داشته است.
تا چه زمان قرار است این آثار بماند و برای ضمانت برگشت آثار چه تمهیداتی اندیشیده اید؟
این نمایشگاه ها چهارماهه اند، چهار ماه در موزه نشنال گالری برلین و چهار ماه در موزه ماکسی رُم. این نمایشگاه و آثار همگی تحت پوشش بیمه اند و بیمه علاوه بر جبران خسارت های احتمالی متعهد به بازگشت آثار است. دوم اینکه علاوه بر قراردادهای بین المللی و تعهد موزه، از دولت آلمان و ایتالیا نیز ضمانت بازگشت آثار تحت هر شرایطی حتی جابه جایی دولت ها، موانع سیاسی و... گرفته می شود و این پروژه در هیأت وزیران و دولت های آلمان و ایتالیا مصوب شده است. نه تنها یک پروژه هنری بین دو موزه که یک توافق و تعامل فرهنگی، سیاسی بین دو کشور است. از همان آغاز وزرای امور خارجه ایران و آلمان و ایتالیا این پروژه را حمایت کرده اند.
چه ضمانتی هست برای برگشت آثار یا جلوگیری از هر خطر دیگر؟! احتمال ضبط یا تعویض آثار با نمونه های بدلی وجود دارد...
ما به پشتوانه بررسی و دقت کارشناسان دست به این کار زده ایم. تعدادی از بهترین نیروهایمان طی این نمایشگاه بر کار نظارت دارند. با مهم ترین بیمه بین المللی معتبر (بیمه لویدز) که مسئولیت حفظ و نگهداری آثار را برعهده دارد، قرارداد بسته ایم. از سوی دیگر با شرکت بیلر سوئیس قرارداد بسته ایم که مشاوره در زمینه بسته بندی، ارسال و انتقال مستند نگاری و عکس برداری از کارها را با روش ها و شیوه های مختلف رایج در کار مرمت، برعهده دارد. آنها با ژسبرداری X ray و فرابنفش و... می توانند به اصل یا تقلبی بودن کار پی ببرند و این کار را به صورت علمی دنبال کنند. اولین بار است که این گونه مستندنگاری انجام می شود. آنها در کار مستندنگاری چند مرحله را دنبال می کنند که عبارت است از: مطالعات لایه نگاری، مطالعات pigment و مواد معدنی. هر اثر قبل از خارج شدن از موزه، مستندنگاری و اطلاعات آن به شکل تخصصی ثبت می شود. موقع برگشت آن اثر به موزه، اصالت آن به همین شیوه بررسی می شود تا از اصل بودن آن اطمینان حاصل شود. علاوه بر این، کارشناسی های داخلی هم انجام می شود. هزینه زیادی صرف این کار پرزحمت می شود و برای هر تابلو مبلغی بین 10 تا 15 هزار دلار پیش بینی شده.
ادعا می شود در گذشته شماری از آثار گنجینه با نمونه های تقلبی معاوضه شده است...
من این را تأیید نمی کنم، مطلع هستم در دوره های گذشته -که مدیر موزه نبودم- چنین اتفاقی رخ نداده است و اصولا موزه ها به هیچ عنوان نمی توانند اثری را که به نام موزه ای ثبت و ضبط شده تعویض کنند. این حرف ها غیرحرفه ای است. مستندنگاری ای که قرار است برای همین نمایشگاه انجام شود، می تواند پایانی بر این شایعات باشد. زیرا همه آثاری که تاکنون به خارج از کشور رفته در این نمایشگاه وجود دارد و اینها باید اصالتش برای انتقال و بیمه محرز شود.
درآمد حاصل از این پروژه قرار است صرف چه اموری شود؟
صرف خود موزه؛ چون موزه هنرهای معاصر تهران درحال حاضر به شدت نیازمند رسیدگی به بخش های فنی و زیرساختی آن از جمله سیستم گرمایشی و تهویه پایش نور و رطوبت و به روزرسانی کتابخانه است. قطعا مرمت موزه اولویت اصلی ماست. این موزه، 40 سال قدمت دارد. اگر درحال حاضر مرمت و تعمیر نشود نمی تواند چند سال دیگر همچنان روی پا باشد. من کارشناس مرمت نیستم اما می توانم به عنوان مدیر موزه برنامه ریزی و سیاست گذاری برای درآمدسازی موزه انجام دهم که در عین معرفی این گنجینه پل فرهنگی باشد میان ایران و کشور های خارجی.
دراین صورت هنر معاصر ایران را در خارج از کشور معرفی می کنم و درعین حال درآمدی درخور تأمل هم برای موزه فراهم می کنیم. می توانم اعتراف کنم این حرکت مهم ترین اتفاق 50 سال اخیر هنرهای تجسمی ایران است؛ درست همانند همان اتفاق و شکوفایی که برای سینمای ایران در دهه 60 افتاد و برای اولین بار به عرصه بین المللی معرفی شد. تخمین زده می شود 500 هزار بازدیدکننده در این دو کشور به بازدید آثار هنرهای تجسمی ما می آیند. برای مراسم افتتاحیه قرار است از اعضای دولت، وزرای دیگر کشور ها و همچنین سفرای خارجی دعوت کنیم. مهم ترین مدیران موزه های دنیا و منتقدان هنری جهان از میهمانان این مراسم خواهند بود. طبق پیش بینی غربی ها، این یک اتفاق مهم در 40 سال اخیر تلقی می شود. آثار ایرانی این نمایشگاه را دکتر مهدی حسینی انتخاب کرده اند و آثار خارجی را هم روسای موزه های طرف قرارداد خارجی، آلمان و ایتالیا و موزه تهران انجام داده اند.
مشاورانتان در این پروژه چه کسانی بوده اند؟
از افراد زیادی مشورت گرفتیم. آثار خارجی را کارشناسان موسسه کریستیز قیمت گذاری کردند اما برای قیمت گذاری آثار داخلی ترجیح ما این بود از هنرمندان و گالری داران خبره، کمک بخواهیم. قیمت گذاری آثار داخلی انجام شد. ما حتی تلاش کردیم قیمت گذاری مان از قیمت اصلی آثار کمی بالاتر باشد که اگر اتفاقی برای آثار افتاد هزینه بالاتر آن بتواند خسارات حادثه را تا حدودی جبران کند. مشاوران بسته بندی، مرمت، ترانسفر و... این نمایشگاه هم آقایان اولیویه ویک، مدیر عامل بنیاد بیلر سوئیس و همکارانش خواهند بود و از مشاوران بیمه کشور و مشاوران حقوقی در ایران و لاهه و شرکت های حمل ونقل بهره برده ایم.
برای محافظت از آثار چه تدبیرهایی اندیشیده اید؟
شرکت بیمه گذار «لویدز» بزرگ ترین و مهم ترین شرکت بیمه هنر جهان مسئولیت بیمه گذاری را دارد و از آنجا که هر اتفاقی در هر شرایط و هر علتی برای آثار از لحظه اول تا آخر این پروژه بیفتد، بیمه گذار موظف به پرداخت خسارت است، خود بیمه به تمامی مراحل بسته بندی، حمل ونقل، نوع و شرایط حمل و ترانسفر، نصب و شرایط و امکانات موزه های محل نمایش نظارت دارد و ما هم موظفیم تمام استانداردهای جهانی را رعایت کنیم. باید از شرکت هایی استفاده کنیم. که ریجستری لویدز را داشته باشند و از هواپیما و شرکت های حمل ونقلی استفاده کنیم که امنیت آنها را شرکت بیمه گذار قبول داشته باشد. ازاین جهت تمامی استفاده کنیم شرکت هایی که در این پروژه خدمات رسانی می کنند اروپایی اند، درعین حال در طول همه نمایشگاه نیروهای موزه تهران در جهت سلامت و مراقبت از آثار حضور خواهند داشت.
اما شما در پی درخواست انجمن نقاشان برای شفاف سازی، گفته اید: «دلیلی ندارد همه مسائل را با همه در میان بگذارم». چرا این را به انجمن نقاشان گفتید؟
موزه مدیریت، برنامه ریزی، سازمان دهی و سیاست گذاری خود را دارد و به همه سازمان ها و نهادهای نظارتی کشور باید پاسخ گو باشد همه قراردادها و برنامه های یک مجموعه دولتی طبق ساختار قانونی مورد نظارت دستگاه های مربوطه است. نه در قوانین موزه است که هر قراردادی را از لحاظ ساختاری وظیفه داشته باشد با انجمن ها در میان بگذارد، نه در آیین نامه انجمن ها که قراردادهای موزه را آنها تأیید کنند. اما رویکرد و نگاه دولت یازدهم، همکاری با انجمن ها بوده و هست، همه امور اجرائی و برنامه های هنری ما با همکاری انجمن های هنری انجام می پذیرد و معتقدیم در امور هنری انجمن ها باید حسن نظر، همکاری و تعامل داشته باشند و رویکردی که با تأیید جامعه هنری روبه رو نشود از سوی هر شخص و نهاد و دولتی رو به شکست است، معتقدم، هیچ هنرمند و گروه و انجمنی نیست که مخالف برگزاری تور گنجینه موزه تهران در مهم ترین موزه های جهان باشد. همه هنرمندان و انجمن ها همواره دغدغه دیده شدن آثار گنجینه را داشته اند، اما افراد و تعدادی هم که نگران و دلواپس این آثار بوده اند، نگران سرنوشت این آثارند که دغدغه درست و صحیح و ارزشمندی است، اما به دلیل اطلاع نداشتن از شرایط و نوع قرارداد و تضمین ها و مستندات پیگیر این موضوع اند و ما هم همواره آمادگی خود را درباره این دغدغه ها و پاسخ گویی به سوالات اعلام کرده ایم.
انجمن نقاشان درباره این موضوع نه شفاهی و نه کتبی هیچ گاه از من نخواسته اند تا چه به صورت کتبی چه حضوری در این موارد گفت وگو داشته باشیم، مسئولیت این برنامه ها با مدیریت موزه است و خود باید مسئولیت مشکلات و چالش ها و عواقب این برنامه ها را بپذیرد؛ این انجمن در بیانیه شان وزیر محترم و معاون هنری را خطاب قرار داده اند که اصولی تر و اخلاقی تر این است که در محیطی حرفه ای این موارد با موزه و مدیریت تجسمی کارشناسی و نقد و نظر شود و چنانچه جای دغدغه و نگرانی داشت حتما این وظیفه فرد مسئول و خصوصا جامعه هنری است که این نگرانی را به مقامات بالاتر انتقال دهد. ما صمیمانه از همه افرادی که می توانند به این پروژه مهم کمک کنند استقبال می کنیم، این رویدادهای جهانی برکات بسیار برای هنرمندان و جامعه هنری ایران دارد و امیدوارم از این فرصت به نفع مطلوب استفاده شود؛ فضای حضور هنر ایران در گالری ها و مجامع هنری فراهم شده است و باید همه به نفع منافع ملی و هنری از این شرایط و فرصت بهره مند شوند.
منبع: شرق
