تجزیه خوزستان؛ هدف ناکام صدام در جنگ

چرا عراق در براندازی انقلاب اسلامی ناتوان بود؟

اهداف عراق در چهار سطح قابل تعریف است

1- درباره اهداف عراق از حمله به ایران تاکنون نظرات مختلفی در منابع داخلی و خارجی منتشر شده است. در عین حال نظر به اینکه با وجود سقوط صدام، تاکنون هیچ گونه سند رسمی در این زمینه منتشر نشده است، لذا ارزیابی اهداف عراق همچنان در چارچوب اظهارات مقامات رسمی و اقدامات نظامی - امنیتی عراق، مهم تر از آن تحت تاثیر تفسیر و گمانه زنی رسانه های داخلی و خارجی قرار دارد. در عین حال اهداف عراق در چهار سطح قابل تعریف است:

- سطح اول؛ لغو قرارداد 1975 الجزایر در چارچوب اختلافات سیاسی و حقوقی ایران و عراق.

- سطح دوم؛ تجزیه خوزستان در چارچوب سیاست های امنیتی و منطقه ای عراق.

- سطح سوم؛ براندازی نظامی در چارچوب سیاست های جهانی و منطقه ای، علیه انقلاب مردمی و اسلامی ایران.

- سطح چهارم؛ رهبری جهان عرب در منطقه در چارچوب جاه طلبی صدام و سیاست های منطقه ای حزب بعث عراق، همچنین تلاش برای دسترسی به شمال خلیج فارس.

2- درباره اهداف عراق برای براندازی نظام، برای نخستین بار «ستاد هشدارهای استراتژیک» شورای امنیت ملی آمریکا طی یادداشتی در شهریور سال 1358 نوشت: «شواهد دلالت بر این دارند که عراق احتمالا طرح آغاز حرکت نظامی عظیمی به  سوی ایران را با هدف برانداختن حکومت [امام] خمینی دارد.» (مارک گازیوروسکی - ترجمه بهرنگ رجبی - مجله اندیشه پویا - شماره 5- دی و بهمن 91 - ص 63)

3- درباره اهداف عراق برای تجزیه خوزستان خبرنگار روزنامه النهار پس از اتمام جنگ، با اشاره به مصاحبه مطبوعاتی صدام حسین که با لباس نظامی برای شرکت در کنفرانس مطبوعاتی بود، می گوید: احساس قدرت از چشمان و لبخندهایش فوران می کرد، چرا که ارتش بعث بر گوشت و پوست ایرانی ها در دوران حکومت انقلاب اسلامی تاخته بود. به این فکر می کردم که چگونه آیت الله (امام) خمینی با 8 سال جنگ که تا زمان نوشیدن جام زهر حاضر به قبول آتش بس نشد، این قدرت صدامی را به استحاله می کشاند؟ وقتی یکی از روزنامه نگاران از صدام حسین درباره آینده ایران پرسید، گفت که آن را «ملت ایران» تعیین می کنند و سپس صدام حسین از رویاپردازی تجزیه ایران و از بین بردن خطر یک بار برای همیشه سخن گفت. (غسان الشربل، روزنامه نگار مشهور لبنانی و سردبیر روزنامه الحیات - کتاب صدام از اینجا عبور کرد - ترجمه سایت دیپلماسی ایرانی)

4- ارتش عراق براى تصرف و جداسازى خوزستان از ایران، سه محور اصلی را براى پیشروى، با تمرکز بر سه نقطه استراتژیک در این استان، انتخاب كرده بود:

- محور علی غربی، عین خوش، كرخه، دزفول، به  منظور تصرف دزفول و اندیمشک، با استفاده از لشکر دهم زرهی و لشکر یکم پیاده مکانیزه.

- بصره، تنومه، كوشک، جفیر، اهواز به  منظور تصرف اهواز، با استفاده از لشکر نهم زرهی و بخشی از لشکر پنجم پیاده مکانیزه.

- محور بصره، تنومه، شلمچه، خرمشهر و آبادان، به  منظور تصرف خرمشهر و آبادان، با استفاده از لشکر سوم زرهی و واحدهایی از لشکرهای ششم زرهی و پنجم پیاده مکانیزه و واحدهایی از لشکر 11 پیاده، همچنین گردان های نیروی مخصوص.

بدیهى است كه اگر نیروهاى عراقى موفق می شدند در این سه محور به اهداف خود دست پیدا كنند، در واقع هدف نهایى كه اشغال كامل خوزستان و جداسازى این استان بود، به طور كامل محقق می شد.

لازم به یادآورى است كه ارتش عراق، آفند پشتیبانى خود را در جبهه غرب قرار داده بود تا از این طریق بخش عمده ای از نیروهاى مدافع جمهورى اسلامى ایران را در این جبهه درگیر سازد. اما در هر سه محور خوزستان، نبردها و مقاومت هایی صورت گرفت كه در نتیجه آن ارتش عراق در هیچ  یک از آن محورها به اهداف خود دست نیافت. (مقاله سردبیر- مهر 89 - مجله صف - شماره 359 - ویژه نامه سی امین سالگرد آغاز دفاع مقدس - ص 8)

5- بررسی محورهای تهاجم و پیشروی عراق در خوزستان، از این جهت اهمیت دارد که؛ در صورت تجزیه خوزستان، اهداف سیاسی عراق از حمله به ایران تأمین و با تجزیه خوزستان، قرارداد 1975 الجزایر در عمل خنثی و بی خاصیت می شد:

- ارتش عراق با پیشروی در غرب کرخه و تهدید جاده اهواز - اندیمشک، به روایت عراقی ها؛ پس از پنج روز به غرب رودخانه کرخه رسید و خوزستان را از شمال استان تهدید کرد.

- ارتش عراق از محور بستان - سوسنگرد و از جنوب غربی اهواز، به 15 کیلومتری شهر رسید، چنانکه با شلیک خمپاره شهر و بازار اهواز را تهدید می کرد.

- اشغال خرمشهر در سوم آبان و محاصره آبادان پس از عبور از رودخانه کارون در 19 مهر، منطقه شمال رودخانه اروند و بخشی از موضوع منازعه را که با قرارداد 1975 الجزایر حل و فصل شده بود، در کنترل عراق قرار داد.

6- با وجود اظهارات درباره برخی ارزیابی ها از مقاصد عراق برای جنگ علیه ایران و اظهارات مقامات عراقی و منابع داخلی و خارجی، به نظر می رسد عراق از نظر سیاسی و نظامی، حتی با فرض تجزیه خوزستان، برای براندازی نظامی برآمده از یک انقلاب مردمی و دینی ناتوان بود. با این توضیح، آنچه به  عنوان اهداف عراق از حمله به ایران می توان مورد تأکید قرار داد، تجزیه خوزستان و لغو قرارداد 1975 الجزایر است. بدیهی است عراق در صورت دستیابی به این اهداف، از موقعیت منطقه ای مطلوب برخوردار می شد و نظام انقلابی ایران از نظر سیاسی و امنیتی تضعیف و دستخوش چالش های بنیادین می شد.

7- با وجود اینکه تنها پس از هفت روز از پیشروی ارتش عراق، به گفته برادران ارتش مساحتی بالغ بر 15 هزار کیلومتر از خاک ایران اشغال شد، اما مشارکت مردم و واکنش همه جانبه ارتش در دفاع، پیامدهای جنگ را با تأمین ثبات سیاسی، مهار کرد. کارکرد اولیه جنگ، به مثابه یک شوک غافلگیرکننده نظامی، بیشتر سیاسی - اجتماعی بود. به همین دلیل جامعه ایران ضمن حفظ موجودیت نظام سیاسی برآمده از انقلاب، نتایج و پیامدهای جنگ و اشغال نظامی را خنثی و از تأمین اهداف سیاسی عراق از جنگ، مبنی بر تجزیه خوزستان و لغو قرارداد 1975 الجزایر، جلوگیری کردند.

منبع: سایت تاریخ ایرانی